1) EU kibbelt verder over vluchtelingencrisis en sluit ondertussen haar grenzen

Maandag 14 september kwamen de ministers van Binnenlandse Zaken van de 28 EU-landen in spoed bijeen om te praten over de vluchtelingencrisis, de grootste sinds WOII. Vorige week riep het UNHCR, de vluchtelingenorganisatie van de VN de EU op haar verantwoordelijkheid te nemen. De organisatie tweette “no country can do it alone, and no country can refuse to do its part”. De verwachtingen waren dus groot. Maar de spoedvergadering flopte en het resultaat was meer dan teleurstellend.

Het UNHCR telde in 2014 vijftig miljoen vluchtelingen, van wie verreweg de meeste worden opgevangen in buurlanden van oorlogsgebieden. Zo bevinden zich momenteel 1.200.000 Syriërs in Libanon, dat zowel in oppervlakte als qua bevolkingsaantal drie keer kleiner is dan België.

Ondanks deze onthutsende cijfers kwam het voorstel van de Europese Commissie om 160.000 vluchtelingen, onder andere gestrand in Griekenland, Italië en Hongarije, te spreiden via een bindende verdeelsleutel over andere lidstaten er niet door. Zo’n spreiding is noodzakelijk omdat er momenteel een onredelijke last terecht komt op de Zuid- en Oost-Europese landen. Dat aantal lijkt veel maar is in de feiten slechts een fractie van de miljoenen vluchtelingen die momenteel op de dool zijn. Zij worden nu in erbarmelijke omstandigheden opgevangen in vluchtelingenkampen in de buurlanden van oorlogsgebieden of tegen gehouden aan de buitengrenzen van Europa zoals de grens tussen Servië en Hongarije.

2. De EU zet “Fort Europa” politiek verder en plant vluchtelingen kampen buiten Europa

De Europese Unie zou dringend in actie moeten schieten om de humanitaire crisis aan te pakken. In plaats daarvan hebben de ministers van Binnenlandse Zaken een akkoord bereikt over het verder militair afsluiten van de buitengrenzen van Europa en over het outsourcen van de asielcrisis. Het EU-plan bestaat uit 3 delen.

Het eerste voornemen bestaat erin opvang- en detentie-kampen te organiseren in Afrika en derde landen buiten de EU. In deze kampen, ook “hotspots” genoemd, zou er een snelle verdeling gemaakt worden van “goede” en “slechte” vluchtelingen. De “slechte” vluchtelingen zijn dan die vluchtelingen uit de zogenaamd veilige landen en die mensen die “enkel” vluchten voor honger of sociale ellende. De “goede” of “echte” vluchtelingen zouden worden opgevangen in opvangkampen tot op het moment dat zij kunnen terugkeren. Een deel van de “echte” vluchtelingen zal geselecteerd worden om naar Europa te kunnen doorreizen. Wie deze selectie zal organiseren, op basis van welke criteria en met welke controle is een raadsel. Het zal waarschijnlijk gaan om een afgezwakt en oncontroleerbaar afkooksel van de Conventie van Genève op basis van een lijst van veilige landen opgesteld door Europa.

Je moet geen specialist asielrecht zijn om te weten dat hierdoor tienduizenden vluchtelingen geen bescherming zullen krijgen, zullen worden terug gestuurd of in het beste geval in een kamp zullen worden opgevangen in erbarmelijke omstandigheden in landen die nu al veruit de grootste groep vluchtelingen opvangen. In feite komen de plannen van Europa neer op het outsourcen van het “asielprobleem” buiten de grenzen van Europa. En als kers op de taart voorziet de EU dat de asielaanvraag van vluchtelingen die toch in Europa zouden toekomen hoewel ze zich in een “hotspot” konden aandienen, onontvankelijk zal zijn.

Het tweede deel van het plan is het “Plan d’Action sur le Retour” waarin de versterking van Frontex wordt voorzien. Dat is de gespecialiseerde Europese quasi militaire instelling die de bewaking van de grenzen van fort Europa tot doel heeft. Het mandaat van Frontex zou uitgebreid worden met het uitwijzen van vluchtelingen. Hiervoor worden “Frontex Rapid Return Intervention Teams” opgezet. Ook de 2de fase van de militaire operatie op zee, genoemd EUNAVFOR Med, wordt ingezet. Deze militaire logica om de vluchtelingencrisis op te lossen zal enkel leiden tot nog meer tragedies.

Ten derde voorziet de EU de uitbreiding van detentiekampen in Griekenland en Italië voor vluchtelingen die ondanks alles toch in Europa zijn geraakt. In die kampen zullen de mensen die niet erkend zijn als vluchteling of die niet “geselecteerd” zijn voor hervestiging, worden opgesloten in afwachting terug gestuurd te worden.

De beelden die we vandaag zien aan de grens tussen Hongarije en Servië zijn de beelden die we morgen zullen zien aan de “hotspots” in Afrika en andere derde landen, als ze ten minste nog het nieuws halen.

Deze EU plannen zijn in feite de natte droom van de mensensmokkelaars. Want hoe hoger het hek en hoe dichter de grenzen, hoe beter de business van de smokkelaars.

3. De “hoge moraal” van Merkel of het economisch belang van Duitsland ?

Als je al deze plannen op een rijtje zet, wordt ook de rol van Duitsland duidelijker. Het economisch sterkste Europees land heeft een demografisch probleem en is wel geïnteresseerd in de dikwijls hooggeschoolde vluchtelingen uit Syrië. Maar nadat Merkel een tijd vluchtelingen heeft aanvaard, sluit nu ook Duitsland de grenzen.

De « hoge moraal » van Merkel blijkt dus toch maar een andere versie te zijn van het nationaal Duits belang. Duitsland heeft jaren lang geprofiteerd van haar sterke economische positie en een sterke Euro. Haar export kreeg een boost ten nadele van de landen in het Zuiden en Oosten van Europa. Om haar demografisch probleem van tekort aan arbeidskracht op te lossen waren de vluchtelingen tijdelijk welkom. Maar nu gaan ook in Duitsland de grenzen dicht. Ze zijn daar wel nog geïnteresseerd in goed geschoolde, integreerbare vluchtelingen die ze kunnen uitkiezen maar niet meer in het fundamenteel oplossen van de oorzaken van de crisis en de organisatie van een Europees opvangplan gebaseerd op echte solidariteit.

Het voorgesteld EU beleid dient ervoor om de overgrote meerderheid van de vluchtelingen buiten de EU te houden en om de EU landen toe te laten in de “hotspots” zelf een selectie te kunnen maken van welke mensen nuttig zijn voor de Europese economie. Dat dat alles nog weinig met asielrecht en solidariteit te maken heeft mag duidelijk zijn.

De krant Die Zeit schrijft dat tijdens een bijeenkomst van kanselier Merkel met de minister-presidenten van de Duitse deelstaten de nieuwe Duitse politieke lijn inzake het vluchtelingenvraagstuk omschreven werd als “Begrenzen, beschleunigen, rückführen“. Wat inhoudt: Schengen afschaffen door de landsgrenzen opnieuw te controleren, de asielaanvragen versnellen (beschleunigen) en de terugkeer van de afgewezen mensen organiseren (rückführen). Het ‘Wir schaffen es‘, zoals Merkel tien dagen geleden antwoordde op de vraag: ‘Kan Duitsland 800.000 vluchtelingen op één jaar aan?’, is hierbij afgevoerd.

4. Het asiel en buitenlands beleid van de EU moet radicaal veranderen

Europa en de Europese staten laten een onthutsend gebrek aan menselijkheid en politieke wil zien. De EU is geen vredesmacht, noch een “familie” gebaseerd op solidariteit en mensenrechten, wat haar leiders ook mogen beweren. Er is op nationaal en Europees niveau een radicaal ander asiel en buitenlands beleid nodig. Met respect voor het recht op asiel en serieuze inspanningen voor de opvang van vluchtelingen. De militarisering van de grenzen van fort Europa moet terug geschroefd worden. Een permanent systeem van hervestiging en opvang en de organisatie van veiligere en legale procedures dringen zich op.

In dat kader is een hervorming van het verdrag van Dublin noodzakelijk. Dat verdrag bepaalt dat het EU-land waar een vluchteling het eerst aankomt, bevoegd is voor de asielaanvraag en de opvang. In de praktijk heeft dat tot gevolg dat de meeste vluchtelingen dienen opgevangen te worden in de armere Zuid en oost Europese landen. Dat is onhoudbaar.

Europa weigert haar rol in de conflicten die aan de oorzaak liggen van de crisis in vraag te stellen. Waarom maakt de EU bijvoorbeeld niet onmiddellijk een einde aan de wapenhandel naar oorlogsregio’s. België, dat goed is voor een vierde van de Europese wapenexport, zou daar een voortrekkersrol in kunnen spelen. Hierover blijft het oorverdovend stil. En ondertussen worden de wapens verder verscheept naar landen als Saoedi-Arabië en Qatar waarvan iedereen weet dat ze het conflict militair voeden. Ludo De Brabander van de VZW Vrede stelde hierover terecht : “Laat ons vooral niet vergeten dat mensen vluchten voor onze oorlogen, onze militaire bemoeienissen, onze wapens, onze oliezucht”.

Zolang oorlog, uitbuiting en miserie niet stoppen en zolang er geen legale routes zijn om te vluchten naar een veilig land, zullen mensen manieren blijven zoeken om een veilig en/of beter leven te zoeken. Aan boord van de boten van mensensmokkelaars of desnoods op zelfgemaakte vlotten. Want hoop zal altijd sterker zijn dan vrees.

Op Belgisch niveau is er heel wat werk aan de winkel. Op Europees niveau zou onze regering haar verantwoordelijkheid kunnen nemen door onderstaande eisen te verdedigen en door zich niet te verstoppen achter een anti vluchtelingenbeleid van andere EU lidstaten om zelf ook in gebreke te blijven.

Op Belgisch niveau :

1. Respect voor het recht op asiel. De Conventie van Genève mag geen vodje papier worden. Het vluchtelingenstatuut en de procedure om erkend te worden, moet integraal gerespecteerd worden. Vluchtelingen dienen gelijke sociale rechten te hebben om sociale dumping tegen te gaan.

2. Er dienen voldoende degelijke opvangplaatsen te worden gecreëerd. Iedereen die asiel wil aanvragen moet dat snel en in veilige en menswaardige omstandigheden kunnen doen. De Dienst Vreemdelingenzaken moet haar dagelijkse registratie capaciteit verhogen tot boven de 250 zodat vluchtelingen van bij hun aanvraag recht hebben op materiële steun.

Op Europees niveau

3. De organisatie van een permanent systeem van hervestiging en opvang van vluchtelingen in alle EU landen waarvan de capaciteit in verhouding is tot de noden in deze crisis, zoals bepaald door het UNHCR. Het systeem moet in een verspreiding voorzien op basis van een verdeelsleutel die rekening houdt met de grootte van de bevolking en de economische situatie van elk land.

4. Zoek- en reddingsoperaties in de Middellandse Zee. Afschaffing van Frontex en steun en financiering van noodredding. Het is onaanvaardbaar dat de Middellandse Zee de meest dodelijke vluchtroute is ter wereld.

5. Veiligere en legale procedures. Er is nood aan humanitaire corridors. Zodat mensen die asiel willen aanvragen in Europa zich niet moeten wenden tot mensensmokkelaars en levensgevaarlijke routes.

6. Stel een lijst op van ‘onveilige’ landen in plaats van een lijst van zogezegd veilige landen. Mensen uit onveilige landen kunnen dan snel bescherming krijgen.

7. Afschaffing van het Dublin systeem. Documenten die vluchtelingen toelaten zich naar hun land van bestemming te begeven, moeten snel kunnen afgeleverd worden.

Maatregelen voor een actieve vredespolitiek

8. Stop de wapenhandel naar landen in regio’s waar oorlog woedt.

9. Leg Islamitische Staat financieel droog. Sluit de geld-, wapen- en oliestromen prioritair af. Als men de zuurstof afsnijdt (wapens en geld), dan zullen de strijdende partijen rond de tafel gaan zitten.

10. Pak de human resources van de Islamitische Staat aan. De aantrekkingskracht van IS kan maar stoppen als de Westerse inmenging in het Midden oosten stopt en er een nationale dialoog in Syrië en Irak tot stand komt.

11. Investeer in diplomatie, niet in bommen. België en de EU kunnen hun gewicht in de schaal werpen om de strijdende partijen, oppositie en regering zo snel mogelijk rond de tafel te krijgen op een regionale vredesconferentie.

Deze radicale wijziging in het Belgisch en Europees beleid zal er niet zomaar komen. Vandaar het belang om mee te betogen op zondag 27 september in Brussel.

Ivo Flachet, advocaat bij Progress Lawyers Netwerk