Morgen is het precies tien jaar geleden dat stRaten-generaal haar allereerste persconferentie gaf over het Oosterweeldossier. We deden dat in een oude hangar op het Eilandje, vlakbij de geplande Oosterweelverbinding op het zogenaamde BAM-tracé. Nu worden daar in de plaats – gelukkig maar – nieuwe woonwijken, musea, parken en groenzones ontwikkeld. Die ommeslag kwam er dankzij de vele Antwerpenaren die op 18 oktober 2009 in een volksraadpleging de snelweg met viaduct wegstemden. Zij hebben dat noordelijke deel van hun stad gevrijwaard van een stedenbouwkundige catastrofe, de toekomstige generaties mogen hen er dankbaar om zijn.

Op 5 september 2005 waren we zelf wat verrast door de grote media-aandacht voor ons alternatieve voorstel.  ‘s Anderendaags stond de schets van ons Plan B, een Scheldekruising door de haven niet dwars door de stad, prominent in alle kranten, met tekst en uitleg. Ons initiatief kwam blijkbaar op het juiste moment. Maandenlang al was een politiek debat aan de gang over de kwestie. Het debat werd uitgehold door bestuurders die steeds weer opwierpen dat ‘alles al beslist was’. Hoe zat het dan met de nog geplande inspraakprocedures? Overbodig, vonden ze, het zou en moest immers vooruit gaan. Want dat hadden de meerderheidspartijen nu eenmaal onderling afgesproken.

Met de lancering van ons concrete Plan B werd deze politieke aanpak van voldongen feiten toen doorkruist en werd in Antwerpen de kiem gelegd van een groeiend netwerk van bewoners en burgercomités die zich actief gingen organiseren rond het dossier.

Een decennium is inmiddels voorbij, en het ongeïnspireerde, ja zelfs enigszins futloze bestuurlijke vasthouden aan de Oosterweelverbinding overheerst nog steeds, tegen beter weten in. Ze klinken resoluut, de uitspraken over eerste schoppen die in 2017 jaar in de grond zullen gaan, maar wij beseffen: same old story, en het wordt ook deze keer niks. Om drie redenen.

Nog minstens twee jaar inspraakprocedures over concrete plannen te gaan

Deze week start de Vlaamse regering met de inspraakprocedure over het milieueffectenrapport voor het Oosterweelproject op het BAM-tracé. Voor de eerdere versie van hetzelfde project, toen met viaduct, werd die project-MER-procedure in oktober 2005 opgestart, een maand na onze eerste persconferentie. Ruim anderhalf jaar later werd de procedure afgerond, waarna pas de bouwaanvraag kon worden ingediend, met opnieuw een wettelijk verplichte inspraakronde.

Het protest tegen de plannen nam toe (zeg maar: de ogen van veel mensen gingen open) naarmate ze in steeds concretere vorm werden voorgelegd aan de bevolking én naarmate het besef groeide dat (in de perceptie gunstiger) alternatieven onheus behandeld werden in de procedures. In het najaar van 2009 stelde de regering uiteindelijk vast dat ze met lege handen stond, na een volksraadpleging (die in 2016 of 2017 ook opnieuw georganiseerd kan worden). Alle doorlopen procedures moesten terug naar af.

Het zal deze keer niet anders verlopen. Opnieuw zien we de Beheersmaatschappij Antwerpen Mobiel (BAM) en de regering met geflatteerde voorstellingen van het eigen project naar de bevolking trekken, met bijvoorbeeld flyers waarop de huizen van bewoners vlakbij de geplande snelweg net niet op de visuele voorstelling staan (zie bijlage), waardoor hét pijnpunt van het overheidsproject, dat het dwars door woonwijken gaat, nog steeds weggemoffeld wordt.

Volgende week zaterdag 12 september voorziet de BAM een infostand op de Damse Feesten, in een wijk vlakbij de Oosterweelverbinding. Benieuwd of de bewoners er te horen zullen krijgen dat bij keuze voor het regeringsproject dagelijks 19.300 voertuigen op 18 rijstroken in open sleuf zullen passeren aan hun wijk en aan Deurne en Borgerhout, ofwel 60% meer dan vandaag. Bij keuze voor het alternatieve Meccanotracé gaat het om 12.000 voertuigen op 13 rijstroken, ondergronds. Ook deze informatie uit een onderzoeksrapport gemaakt in opdracht van de overheid – nl. het plan-MER Oosterweelverbinding van 10 februari 2014 – lazen we alvast niet in de verspreide infobrochure.

Stevig onderbouwde alternatieven met draagvlak

In alle Europese steden probeert men autostradeverkeer door de stad af te bouwen. In Vlaanderen heerst nog steeds het omgekeerde bestuurlijke geloof. Het is niet te geloven, na tien jaar groeiende bewustvorming over de impact van snelwegen op omliggende woonwijken, dat een overheid die lijn maar blijft aanhouden.

Tegenover een BAM en de Vlaamse regering die blijven vastzitten in bestuurlijke starheid staan flexibel denkende en soepel opererende actiegroepen die elkaar vinden in het ontwikkelen en naar voor schuiven van eigentijdse alternatieven die wél de verbeelding prikkelen van heel wat Antwerpenaren én inmiddels de toets van verschillende onderzoeken hebben doorstaan.

Tien jaar geleden stond de publieke bewustwording over het brede thema dat ‘Oosterweel’ is nog in de kinderschoenen, waren we de enigen die een alternatief naar voor schoven en moest dat voorstel nog onderzocht worden op merites. Intussen staat Oosterweel centraal in het publieke debat, veel meer Antwerpenaren zijn beter geïnformeerd, er zijn verschillende stevig onderbouwde alternatieven (Meccano, Arup-SUM-tracé, Ringland, …) mét draagvlak, positieve evaluaties en juridische bescherming. Het dossier werd synoniem voor nieuwsoortige burgerinitiatieven, andere verenigingen kwamen in de loop der jaren naast ons staan. Samen kijken we vooruit, naar het moment waarop het eindelijk in de goede richting zal gaan.

Procedure bij de Raad van State opgestart

Na oplevering van het plan-MER Oosterweelverbinding in februari 2014 meldden stRaten-generaal, Ademloos en anderen tal van inbreuken op de Vlaamse wetgeving terzake. Voornaamste punt van kritiek was dat de ingediende alternatieven niet correct bleken te zijn onderzocht; we hadden het over een georkestreerd ‘appels met peren vergelijken’. We schreven hierover aangetekende brieven naar de regering, informeerden het parlement in een hoorzitting en dienden klacht in bij de Vlaamse ombudsman, die concludeerde dat hij begreep ‘dat we met het gevoel achterbleven dat onze voorstellen niet volwaardig op hun verdiensten waren onderzocht’.

Toen bleek dat de regering alle kritiek naast zich neerlegde en verkoos aan te sturen op een juridische procedureslag, zijn we op 13 juli ll. – samen met Ademloos en drie burgers – voor het eerst in die tien jaar Oosterweelstrijd naar de Raad van State gestapt tegen de Oosterweelbesluitvorming. Ons ingediende verzoekschrift is ijzersterk. We verwachten een uitspraak pro vernietiging van het GRUP Oosterweelverbinding in het najaar van 2016.

Lange inspraakweg nog te volgen, alternatieven met draagvlak, een bazooka bij de Raad van State: tenzij de overheid nu reeds de knop omdraait, gemelde inbreuken op de eigen decreten rechttrekt, alternatieve voorstellen alsnog correct laat onderzoeken en geflatteerde voorstellingen van het eigen project achterwege durft te laten, weten we allen waar dit eindigt: bij terug naar af. Het allergróótste verschil met tien jaar geleden is immers dat we die tien jaar achter de rug hebben. Slimme bestuurders trekken daaruit lering en draaien de knop om, inhoudelijk en politiek-bestuurlijk. Het alternatief is dat we met zijn allen nog maar eens vertrokken zijn voor een lange periode van schijn-vooruitgang in de besluitvoering.

Manu Claeys en Peter Verhaeghe, voorzitter en ondervoorzitter van stRaten-generaal