Ik hou van Engeland. Dat is niet toevallig, mijn partner is een Brit, mijn dochter half-Engels. Ik vind zelfs het Engelse eten lekker. Maar ook en vooral: ik hou van de Britse humor. Het ligt me meer dan de Franse. Er wordt meer gespeeld met taal, met absurde herhaling, met schaamte.

Ik hou ook van wat de Engelsen niet grappig vinden. Racisme bijvoorbeeld, daar kunnen ze echt niet mee lachen. Ook niet onder het mom van de vrije meningsuiting.

In Vlaanderen wordt veel met de mantel der liefde bedekt. Het gemak waarmee men hier nog steeds het woord ‘neger’ in de mond neemt, slaat onze Angelsaksische buren met verstomming. Dat wordt daar namelijk al lang niet meer geduld. In 2001 wijzigde confituurmerk Robertson onder grote druk hun logo: generaties lang werden de jampotten gekenmerkt door de afbeelding van een ‘golly’ of ‘golliwog’, een zwart, nogal karikaturaal getekend mannetje. De term ‘golliwog’ werd even kwetsend bevonden als het woord ‘neger’. Na 91 jaar sneuvelde de tekening.

Zo gaat dat in beschaafde landen. Traditie is geen excuus voor plat racisme. In Groot-Brittannië reageert men bijzonder gechoqueerd als je vertelt over zwarte pieten die op 6 december stoute kindjes straffen met de roe.

Het gaat trouwens niet alleen over racisme. Op de BBC spreekt men consequent over ‘women working as prostitutes’. Omdat het vrouwen zou stigmatiseren indien het verkopen van hun lichaam, zou samenvallen met hun hele zijn. Een vrouw is geen hoer, ze werkt als prostituee. Een fundamenteel verschil.

Waarom die voorzichtigheid? Het is simpel. Men probeert mensen niet nodeloos te kwetsen. Meer precies: men probeert net die bevolkingsgroepen die het sowieso al moeilijk hebben, niet nodeloos te kwetsen. Omdat neerbuigend praten over de zwakkeren in onze maatschappij, eigenlijk niets anders is dan mensen nog dieper de grond in duwen. Het is makkelijk scoren op de kap van een ander. Ook al is het ‘om te lachen’, het debat wordt er niet mee gevoed, het verschaft ons geen nieuwe inzichten. Het creëert een klimaat waarin mensen denken dat racisme aanvaardbaar is.

Ik ben niet blind. Zo zijn de Engelse tabloids niet echt een voorbeeld van tact en subtiliteit. Maar het valt wel op dat die hun pijlen vooral richten op wie rijk en machtig is. Dat is tactloos. Wat we hier zien, is toch iets anders: vanuit een autoriteitspositie (pers, politiek of gewoon vanuit de luie doch comfortabele zetel) lachen met groepen die niet mondig zijn en het sociaal zwaar te verduren hebben, dat is … ranzig. De spot drijven met bankiers (ha ha, ze hebben weer geen belastingen betaald) of met immigranten (ha ha, er zijn weer een paar bijna verdronken), het is van een heel andere orde. Het maakt wel degelijk een verschil of het onderwerp van spot machtig of machteloos is.

De cartoon die op de eerste schooldag in het Belang van Limburg verscheen was niet grappig, wel stigmatiserend en kwetsend. Die in de Gazet van Antwerpen eveneens. Na de Obama- cartoon van de Morgen, riskeren we opnieuw de wereldpers te halen met racistische cartoons.

En toch blijven we volharden. Ik hoor de stemmen roepen op allerhande fora: ‘Als we de waarheid al niet meer mogen zeggen’, ‘We moeten toch nog kunnen lachen’, ‘We laten ons niet monddood maken door de politiek correcte multicul’. Vrije meningsuiting. Je suis Charlie. Voila, het hoge woord is eruit. Maar laten ons even serieus zijn: er wordt hier niemand het zwijgen opgelegd. In Vlaanderen kan vandaag quasi alles. Ranzige praat floreert op sociale media. Elk standpunt haalt de krant. De vraag is dus: welke meerwaarde hebben beledigende cartoons?

Dan is de Engelse aanpak constructiever. Het is bevorderlijk voor het samenleven om niet nodeloos te beledigen en te kwetsen. Dat maakt een land niet minder ‘vrij’, het maakt het beschaafd. Vrije meningsuiting is een belangrijke verworvenheid, maar het mag geen excuus worden voor verbale diarree. Er bestaat niet zoiets als ‘racistische deugnieterij’, een beetje gedurfd, om te lachen. Racisme is niet grappig. Het wordt beschouwd als een aanzetting tot haat. Daarom is racisme strafbaar. Soms lijkt het of we dat in Vlaanderen helemaal vergeten zijn.

Ans Persoons is schepen voor sp.a in Brussel. Deze tekst verscheen eerder op haar blog.