In
ons nieuwste boek Degrowth: A vocabulary for a new era
doen we uit de doeken dat economische groei in vergevorderde
economieën niet alleen moeilijker en moeilijker wordt, maar dat
groei bovendien sociaal en ecologisch niet duurzaam is. Het klimaat,
de welvaartsstaat, of sociale banden die al jaren bestaan, worden
allemaal geofferd om de honger van de groeigod te stillen.

Net
zoals terminaal zieke patiënten, worden hele bevolkingen gevraagd om
te lijden zonder doel, zodat hun economieën een paar extra decimalen
zouden scoren op de schaal van het BBP (Bruto Binnenlands Product) om
de winsten van de één procent rijksten te onderhouden.

In
theorie is groei nodig om schulden af te betalen, nieuwe jobs te
scheppen en om het inkomen van de armsten te doen stijgen. In de
praktijk daarentegen steken we na decennia van groei nog altijd in de schulden en zowel de jeugdwerkloosheid als
armoedecijfers blijven even hoog als ooit tevoren. We wentelden
onszelf in schulden om te groeien en nu zijn we verplicht om te
groeien om onze schulden af te betalen.

Degrowth: bloeien zonder groei

Degrowth is een
oproep om het sociale denkbeeld te dekoloniseren van de ideologie
waarin het pad richting toekomst enkel uit groei bestaat.
Degrowth is niet hetzelfde als een recessie. Het is de hypothese dat
we wel kunnen varen zonder economische groei.

Met andere woorden: we kunnen betekenisvol werk
hebben zonder de nood aan eeuwigdurende groei, een functionele welvaartsstaat onderhouden zonder dat de economie elk jaar opnieuw
groter wordt, en de gelijkheid doen toenemen en armoede verdrijven
zonder ieder jaar meer en meer geld te hoeven accumuleren.

Degrowth
tart niet enkel de uitkomsten, maar de ware geest van het
kapitalisme. Kapitalisme kent geen grenzen, weet enkel uit te breiden
en creëert terwijl het vernietigt. Kapitalisme kan niet en weet niet
hoe te bedaren. Kapitalisme kan alles verkopen, behalve “minder”.

Degrowth
biedt een nieuw verhaal voor een radicaal links dat voorbij het
kapitalisme wil gaan, zonder de autoritaire en productivistische
ervaringen te reproduceren van echt bestaand socialisme (of wat
sommigen “staatskapitalisme” noemen).

Groeibetovering

Een
nieuw Links, nieuw in termen van ideeën maar ook in termen van de
jonge leeftijd van haar leden, is aan het opkomen in Europa – van
Spanje en Catalonië tot Griekenland, Slovenië en Kroatië. Zal dit
nieuwe Links ook groen zijn en een alternatief coöperatief model
voor de economie voorstellen geïnspireerd door degrowth-ideeën? Of
zal dit nieuwe Links, net zoals het nieuwe Links in Latijns-Amerika,
gedreven worden door de eisen van het mondiaal kapitalisme, de
expansieve logica van het kapitalisme reproduceren, enkel de
multinationale ondernemingen vervangen door nationale varianten en
het volk de kruimels ietwat beter toebedelen?

Veel
mensen die sympathie hebben voor de ideeën en kritiek die we uiten
in ons boek, melden ons dat hoewel de degrowth-kritiek redelijk
klinkt, de voorstellen vaag zijn en sowieso nooit in de praktijk
gebracht kunnen worden. Het lijkt gemakkelijker om zich het einde van
de wereld voor te stellen of zelfs het einde van het kapitalisme, dan
het einde aan de groei.

Zelfs
de meest radicale politieke partijen durven het D-woord niet uit te
spreken, of durven op zijn minst de wenselijkheid van groei in
twijfel te trekken. Om deze groeibetovering te doorbreken, hebben wij
van Research & Degrowth in Barcelona beslist om enkele van onze
beleidsvoorstellen op te lijsten. Deze voorstellen worden meer
gedetailleerd bediscussieerd in ons boek.

Onze tien beleidsvoorstellen

In
wat volgt presenteren we tien voorstellen die aan Spanje en
Catalonië deden, die we voorlegden aan progressieve politieke
partijen zoals Podemos, the United Left, the Catalan Republican Left,
CUP en Equo. De context naar waar deze voorstellen refereren is
specifiek, maar met bepaalde verbeteringen en wijzigingen zijn ze ook
elders toepasbaar en relevant voor radicale Linkse en Groene
politieke partijen over heel Europa.

1. Schuldenaudit door burgers

Een
economie kan niet gedwongen worden om al groeiend de geaccumuleerde
schulden, die bijdroegen aan de fictieve groei uit het verleden, op
te lossen. Het is essentieel om schuld niet enkel te herstructureren,
maar ook om een deel ervan te elimineren met een schuldenaudit door
burgers. Deze schuldenaudit vormt een onderdeel van een nieuwe en
werkelijk democratische cultuur. Zo’n eliminatie dient niet
gerealiseerd te worden op de kosten van spaarders en mensen met een
bescheiden pensioen, hetzij in Spanje of elders. De schulden van
diegenen met aanzienlijke inkomens en bezittingen hoeven niet
kwijtgescholden te worden. Zij die lenen om te speculeren zouden de
verliezen moeten dragen. Eens de schuld is gereduceerd, zullen “caps”
op koolstof en grondstoffen (zie 9) garanderen dat dit niet gebruikt
wordt als opportuniteit voor meer groei en consumptie.

2. Kortere werkweek (werkdelen)

Verminder
de werkweek tot minstens 32 uur en ontwikkel programma’s om
bedrijven en organisaties te ondersteunen die jobdelen mogelijk
willen maken. Dit dient zo georganiseerd te worden, dat het
inkomensverlies door minder te werken enkel de hoogste tien procent
van de inkomens beïnvloedt. Aangevuld met de milieulimieten en de
belastinghervorming (zie 9 en 4), zal het moeilijker zijn om deze
vrijgemaakte tijd te gebruiken voor materiële consumptie.

3. Basis– en maximuminkomen

Stel een minimum inkomen voor alle Spaanse inwoners in tussen 400 en
600 euro per maand, betaald zonder enige vereiste of voorwaarde. Een
recente studie toont dat dit uitvoerbaar is in Spanje zonder het belastingsysteem
serieus onder handen te nemen. Ontwerp dit beleid samen met andere
belasting- en werkhervormingen zodat ze het inkomen van de armste 50
procent doen stijgen, terwijl ze dat van de top tien procent doen
dalen om de verandering te financieren. Het maximum inkomen voor elke
persoon, uit zowel werk als uit kapitaal, dient niet hoger te zijn
dan 30 maal het basisinkomen (12.000 – 18.000 euro per maand).

4. Groene belastinghervorming

Stel
een boekhoudsysteem in om doorheen de tijd het belastingstelsel te
hervormen van één dat nu grotendeels gebaseerd is op werk naar één
gebaseerd op het gebruik van energie en grondstoffen. De belastingen
op de laagste inkomens kunnen verlaagd worden en een
koolstofbelasting kan hiervoor compenseren. Stel een belastingtarief
in van 90 procent op de hoogste inkomens (zulke tarieven waren
gangbaar in de VS in de jaren ‘50). Hoge inkomens- en
kapitaalbelastingen zullen positionele consumptie een halt toeroepen
en de incentives voor excessieve inkomsten, die financiële
speculatie voeden, in de kiem smoren. Pak de kapitaalweelde aan via
een erfbelasting en hoge belastingen op eigendom die niet bestemd is
voor gebruik, zoals bijvoorbeeld op tweede of derde verblijven van
individuen of op grote landgoederen.

5. Stop de subsidies aan en het investeren in zwaar vervuilende
activiteiten

Doe
dit door de bevrijde publieke fondsen te verplaatsen richting schone
productie. Draai de publieke investeringen en subsidies volledig
terug in private transportinfrastructuur (zoals nieuwe wegen en de
uitbreiding van luchthavens), militaire technologie, fossiele
brandstoffen en mijnbouwprojecten. Gebruik de uitgespaarde fondsen om
te investeren in publieke plattelands- en stadsruimte – zoals
pleinen, verkeersvrije voetgangerszones – en om openbaar vervoer en
fietsenverhuur te subsidiëren. Ondersteun de ontwikkeling van
kleinschalige gedecentraliseerde hernieuwbare energie onder lokale en
democratische controle, in plaats van gecentraliseerde en
grootschalige macrostructuren onder de controle van privébedrijven.

6. Ondersteun de alternatieve, solidaire samenleving

Ondersteun
de non-profit coöperatieve economische sector die in Spanje bloeit
met subsidies, belastingvrijstellingen en wetgeving en neem ook
alternatieve voedselnetwerken, coöperaties en netwerken voor
basisgezondheidszorg, coöperaties voor cohousing, krediet,
onderwijs, kunstenaars en andere werkers op in dit verhaal.
Faciliteer de decommercialisering van plaatsen en activiteiten zoals
zorg en creativiteit door wederzijdse steungroepen, gedeelde
kinderopvang en sociale centra bij te staan.

7. Optimaliseer het gebruik van gebouwen

Stop
met het bouwen van nieuwe huizen, herstel de huidige huizenvoorraad
en ondersteun de volledige bezetting van woningen. Deze
doelstellingen kunnen in Spanje behaald worden door verlaten,
leegstaande en tweede verblijven serieus te belasten en door het
sociale gebruik van huizen tot een prioriteit te maken. Als dit
onvoldoende is, ga dan over tot de sociale onteigening van
leegstaande huizen van private investeerders.

8. Reduceer reclame

Stel
zeer beperkende criteria in voor reclame in openbare ruimtes. Zo
wordt het voorbeeld van de stad Grenoble gevolgd. Maak het
verstrekken van informatie prioritair en reduceer massaal eender welk
commercieel gebruik. Richt comités op om de kwantiteit en kwaliteit
te controleren van reclame die is toegestaan in de massamedia en
belast reclame in overeenstemming met de doelstellingen.

9. Stel milieulimieten in

Stel
absolute en dalende “caps” in voor de totale hoeveelheid
koolstofdioxide die Spanje mag uitstoten en voor de totale kwaliteit
van fysieke grondstoffen die het gebruikt. Deze limieten omvatten
eveneens de emissies en grondstoffen die in de, vaak vanuit het
globale Zuiden, geïmporteerde producten vervat zitten. Deze “caps”
zullen gelden voor de hoeveelheid koolstofdioxide, materialen,
watervoetafdruk en de gebruikte oppervlakte om gewassen te telen.
Soortgelijke limieten kunnen gegrondvest worden voor andere
milieudrukken zoals het oppompen van water, de totale bebouwde
oppervlakte en het aantal vergunningen voor toeristische bedrijven in
verzadigde zones.

10. Schaf het gebruik van BBP af als indicator voor economische
vooruitgang

Als
het BBP een misleidende indicator is, dan moeten we het gebruik ervan
stopzetten en op zoek gaan naar andere welvaartsindicatoren.
Statistieken over de monetaire en fiscale nationale rekeningen kunnen
verzameld en gebruikt worden, maar economisch beleid dient niet
uitgedrukt te worden in termen van BBP-doelstellingen. Er dient een
debat opgestart te worden over de grond van welzijn waarbij gefocust
wordt op wat te meten valt in plaats van hoe het gemeten wordt.

Deze
voorstellen zijn complementair en dienen samen geïmplementeerd te
worden. Milieulimieten vaststellen zouden bijvoorbeeld groei kunnen
reduceren en werkloosheid creëren, maar werkdelen samen met een
basisinkomen zal de jobcreatie en sociale zekerheid ontkoppelen van
economische groei.

Het
opnieuw toewijzen van investeringen van vuile naar schone
activiteiten en de hervorming van het belastingsysteem zullen
verzekeren dat er een groenere economie ontstaat. Terwijl stoppen met
het uitdrukken van economie in BBP-termen ons verzekert dat deze
transitie meetelt als een succes en niet als een mislukking.

Tot
slot zullen de belastingwijzigingen en reclamebeperkingen positionele
consumptie temperen en het gevoel van frustratie dat gepaard gaat met
een groeigebrek, verminderen. Investeren in de “commons” en
gedeelde infrastructuren zal zorgen voor een toename van onze
welvaart, zonder groei.

Het Nieuwe Links: Podemos

We
verwachten niet dat linkse partijen om degrowth tot hun slogan te
bombarderen. We begrijpen de moeilijkheden om dit plotseling te
confronteren met het diep gewortelde gezond verstand. Maar we
verwachten wel dat radicale linkse partijen stappen zetten in de
juiste richting en goede beleidsopties – zoals onze voorstellen –
nastreven, onafhankelijk van hun effect op groei. We verwachten van
echte linkse partijen dat ze vermijden om het herlanceren van
economische groei als doel te bestemmen. En we verwachten van hen om
klaar te staan en ideeën te hebben over wat hen te doen staat
wanneer de economie weigert te groeien. Is dit een redelijke
verwachting met het huidige politieke giswerk bijvoorbeeld in
zuidelijk Europa? Ja en nee.

Het
in november gepubliceerde economisch beleidsontwerp van Podemos
heeft vele elementen die overeenstemmen met onze voorstellen
hierboven. Het document stelt groei niet als strategisch doel. Het
laat elke referentie naar BBP achterwege. Het ontwerp stelt voor om
de werkweek te reduceren tot 35 uur, het pint een minimum
gegarandeerd inkomen vast voor werklozen, het roept op tot de
kwijtschelding van een deel van de huishoudelijke en openbare schuld
en het promoot een investeringsshift in de richting van zorg,
educatie en de groene economie waarbij het de bevrediging van
basisbehoeften via een “ecologisch duurzame consumptie” als
hoofddoel stelt.

Het
beleid kan verder gaan door belastingen te verschuiven van arbeid
naar grondstoffen, milieulimieten in te stellen, reclame te beperken,
het basisinkomen te veralgemenen en de welvaartsstaat te hervormen
door manieren te vinden om de in Spanje florerende
solidariteitseconomie te veralgemenen en zo levensvatbare en
lagekostenoplossingen te bieden voor gezondheid, zorg en educatie.

De
tegenstelling is groot met Griekenland, waar het veel moeilijker is om groei te
negeren door de enorm dreigende schuld en de noodzaak om te ontsnappen aan het sociaal
desastreuze besparingsbeleid en aan structurele aanpassingen
opgelegd door de Trojka.

Het Nieuwe Links: Syriza

Syriza
confronteert besparingen terecht met een voorstel om een deel van
Griekenlands publieke schuld kwijt te schelden. Helaas wordt het doel
van zo’n schuldenkwijtschelding gezien als een manier om groei te
herlanceren. Hierbij neemt Syriza Joseph Stiglitz’ voorstel voor
een “groeiclausule” over, waarbij de overblijvende schuld
gefinancierd zal worden door groei.

Syriza
stelt een “European New Deal” voor en omhelst openbare
investeringen die groei zullen aansporen in Griekenland. In
tegenstelling tot Podemos spreekt Syriza niet over een “groene”
New Deal, of over een verschuiving van conventionele naar schone
industrieën of van grondstoffenintensieve sectoren naar zorg en
educatie.

Binnen
het huidige giswerk van Europese mogendheden, de dictatuur van
markten en de Duitse besparingsdrang, komt Stiglitz’ voorstel voor
Syriza als radicaal voor de dag. Stiglitz’ plan heeft magere kansen
om gerealiseerd te worden, om Griekenland dramatische sociopolitieke
gebeurtenissen te besparen en om een politieke omwenteling in de EU
te bewerkstelligen. Wanneer we ervan uitgaan dat Syriza haar
strategie op een dag implementeert, dan is het de vraag wat te doen
wanneer zelfs na een schuldenherschikking de verklaarde groei er niet
door komt.

Zou
Syriza terugspringen naar een linkse versie van het besparingsbeleid
zoals “socialisten” als Hollande deden in Frankrijk, toen ze
met hetzelfde probleem geconfronteerd werden?

Zou
Syriza het huidige extractief model van ontwikkeling, het exploiteren
van het Griekse milieu voor grondstoffen, exporten en toerisme zelfs
nog intensiever najagen? Zelfs als dit tegen de wensen zou ingaan van
Syriza’s politieke basis, die in de frontlinie staat van de huidige
strijd tegen extractieve projecten?

Of
zou Syriza stoppen en luisteren naar haar jeugd? De jeugd die
betrokken is in de bloeiende Griekse solidaire economie en probeert
te ontcijferen en te bedenken hoe deze lokale voorbeeldexperimenten
veralgemeend kunnen worden in een nieuwe basis voor de gehele
nationale economie? Het is geen gemakkelijke daad, maar van radicaal
links werd nooit verondersteld om de gemakkelijke weg te volgen.

Giorgos Kallis, geboren in Griekenland, is professor ICREA aan de Autonomoe Universiteit van Barcelona en gastprofessor aan de SOAS in Londen. Hij werkt voor Research & Degrowth, met als specialiteit ecologische economie en politieke ecologie De oorspronkelijke versie van zijn tekst verscheen hier op The Press Project.

Vertaling door Jonas
Van der Slycken. Hij is een masterstudent in de economische wetenschappen
aan de UGent en volgt een postgraduaat Energie & Klimaat aan de
UA. Jonas schreef zijn masterproef over “A prosperous way down via
vrijwillige eenvoud en altruïsme?” ‘A prosperous way down’ betekent zoveel als een zachte economische landing of een bloeiende
economische krimp (degrowth).