Boekrecensie -

Het onorthodoxe verzet van pleinburgers

Voor een gemiddelde beleidsmaker zijn ontevreden burgers in de publieke ruimte gewoon lastposten, die gemanipuleerd worden door zijn populistische tegenstanders. Deze negatieve basishouding is op zich een overwinning voor de democratie die gestalte krijgt door het verzamelde optreden van burgers in het openbaar. Dat schrijft de Nederlandse politiek filosoof Herman Van Gunsteren in zijn kort maar lezenswaardig essay “Pleinburgers”. Actueler kan dit boekje over het huidige politieke debat niet zijn.

donderdag 25 juni 2015 14:46
Spread the love

“We eisen
dat vreedzaam betogen moet kunnen, dat we racistische uitspraken over Berbers
en andere bevolkingsgroepen en de groeiende politiestaat niet tolereren en dat Doe de democratie en Diversiteit is realiteit voor ons geen
loze begrippen zijn!” Dat mailde Johan B. onlangs aan zijn vrienden in Oostende.
De goedlachse Johan is geen oproerkraaier, geen hemelbestormer, geen linkse
rakker, geen bommengooier. Johan is een vreedzame burger zoals jij en ik,
bekommerd om wat er rondom hem gebeurt. Een burger die zich weliswaar houdt aan
de formele spelregels van de democratie (verkiezingen), maar in het leven van
alledag vaststelt dat zijn stem niet echt wordt gehoord door de politieke
klasse.

Johan is
één van de velen die afgelopen maanden, in de nasleep van de geslaagde Grote
Parade van Hart Boven Hard, elke woensdagavond verzamelden op een plein in
Oostende, Brugge, Brussel, Charleroi, Geraardsbergen of elders in het land. Een
beetje in navolging van acties zoals Occupy Wall Street of de massamanifestaties
op het Midan Tahirplein die de aanzet gaven tot de zogeheten Arabische
Revolutie van enkele jaren geleden. Die plek in het Egyptische Caïro betekent
trouwens Bevrijdingsplein en dankt
zijn benaming aan de omvorming in 1953 van de autoritaire constitutionele
monarchie tot republiek.

Voor een
gemiddelde beleidsmaker zijn die ontevreden burgers gewoon lastposten, die gemanipuleerd
worden door zijn populistische tegenstanders. Deze negatieve basishouding is op
zich een overwinning voor de democratie die gestalte krijgt door het verzamelde
optreden van burgers in het openbaar. Dat schrijft de Nederlandse politiek filosoof
Herman van Gunsteren in zijn kort maar lezenswaardig essay Pleinburgers. Verkenning van een nieuwe politieke (f)actor. Actueler
kan dit boekje over het huidige politieke debat niet zijn!

Stemveegedrag

Van Gunsteren:
“Pleinbijeenkomsten zijn in onze tijd een politieke factor van belang geworden
– een realiteit die ambtsdragers niet kunnen negeren en een voorbeeld dat
elders tot navolging noodt. Een virus waardoor het enthousiasme en de inzet
voor de publieke zaak – wat Hannah Arendt public happiness noemde – van
de ene arena naar de andere overspringt.”

Hannah Arendt
(1906-1975) was een Duits-Amerikaans-joodse politieke filosofe voor wie echte
democratie stoelt op het daadwerkelijk politiek engagement van de gemeenschap.
Zo ontstaat public happiness, “de aanstekelijke vreugde die voortkomt
uit het handelen van burgers in de publieke sfeer, waardoor daar iets nieuws
tot stand kan komen.”

De werking van de democratie
zoals die aanvankelijk is omschreven, is wel grondig bijgespijkerd. “Sinds de
vestiging van representatieve democratieën zijn we de plaats van partijen daarin
normaal gaan vinden”, aldus Van Gunsteren. “Zonder blokvorming, zo dachten we
jarenlang, zonder politieke partijen met leiding en achterban, is samenwerking
aan de top door het smeden van compromissen niet mogelijk. Het is precies deze
consensusdemocratie die nu op de tocht staat. Politieke partijen, vroeger
vehikels voor emancipatie en machtsdeelname, worden tegenwoordig gezien als
machines voor het verdelen van baantjes in de publieke sfeer. Fractiediscipline
wordt omgedoopt tot stemveegedrag.”

Echte democraten?

Voor de hoeders van die
gevestigde democratische orde zijn pleinburgers een soort monster. Omdat ze
zich democraten noemen, maar de formele regels van de democratie om besluiten
te nemen op de korrel nemen. Die gevestigde bestuurders voelen zich overvallen
door het plotse verschijnen van grote aantallen mensen in de publieke ruimte, van
wie de opkomst zich niet laat voorspellen en het gedrag zich niet laat
controleren. Sommige beleidsmakers omschrijven het als ‘een veenbrand van
ontevredenheid en ressentiment die vroeg of laat in vlammen zal uitbreken.’

Herman van Gunsteren
stelt echter: “Maar mensen die zich op een centraal plein blijven ophouden om
hun overheid tot inkeer te brengen verliezen daarmee niet hun burgerschap.
Integendeel, ze oefenen juist hun burgerschap uit en behouden de daaraan
verbonden rechten en plichten. Die burgers zijn immers in ruimere zin van
belang omdat zij uitdrukking kunnen geven aan wat elders in de maatschappij
broeit. En nee-zeggen is op de keper beschouwd een essentiële vrijheid in een
democratie.”

Handleiding

Dit aardig geschreven
essay Pleinburgers lijkt wel een soort handleiding om de vaak stroeve relatie
te verbeteren tussen regeerders en geregeerden:

“Over het bestaansrecht
van quasi-permanente centrale pleinbijeenkomsten zijn ze het doorgaans niet
eens. Ze weten niet goed altijd met elkaar om te gaan, maar ze weten evenzeer
dat ze lotsverbonden en tot elkaar veroordeeld zijn. Welke ordemaatregelen
mogen de autoriteiten nemen en welke bijdragen daaraan mogen ze van de
pleinbezetters en van de agenten van het geweldsmonopolie vragen, c.q. eisen?
Welke rechten hebben burgers die gezamenlijk een plein bezet houden? Als die
pleinbezetters geen hiërarchische organisatie kennen en leiderschap afwijzen,
met wie kan er dan worden onderhandeld en wie is bevoegd om voor een compromis
te tekenen? Op het plein zullen er altijd deelnemers zijn die zo’n compromis
afwijzen en zich opwerpen als ware behartigers van de zaak waarover men oorspronkelijk
bijeen kwam. Hoe kan, gesteld dat betrokkenen daaraan toe zijn, een
pleinbijeenkomst in vrede worden beëindigd?”

Herman van Gunsteren ziet
het merkwaardige publieke gedrag van de pleinburgers nochtans als een belangrijke
meerwaarde voor de democratie. Hij houdt dan ook een warm pleidooi voor een
positieve benadering ervan door de beleidsmakers.

Succes




Laat ons
bij wijze van besluit toch even een wijdverspreide misvatting rechtzetten. “Het
zijn de nieuwe sociale media die het mogelijk hebben gemaakt om dergelijke
oplopen snel en efficiënt te organiseren”, schrijft Van Gunsteren. Dat klopt.
Als middel tot mobilisatie en communicatie kunnen die media inderdaad een rol
van betekenis spelen. Maar nooit echt ter vervanging van de eigenlijke actie
van die pleinburgers zelf.

Het zijn
uiteindelijk de leden van verenigingen (buurtcomités, ngo’s en andere burgerplatforms)
die vanuit hun basis het verloop en het succes van deze onorthodoxe wijze van
verzet daadwerkelijk bepalen.

Herman
van Gunsteren:
Pleinburgers.
Verkenning van een nieuwe politieke (f)actor. Uitgeverij Van Gennep, Amsterdam,
ISBN 9789461643636, 61 blz., € 8,90.

take down
the paywall
steun ons nu!