“Ik wandelde ‘s nachts samen met een
groep Syriërs door het struikgewas aan de Grieks-Macedonische grens. Plots
kwamen er personen in valse politie-uniformen uit de struiken. Ze waren
gewapend en eisten geld. De mannen van onze groep maakten een kring rondom de
vrouwen en kinderen en slaagden erin de aanvallers af te slaan,” zo vertelt Agnes uit
Kameroen.

De beruchte ‘Balkanroute’ start in
Griekenland. Migranten die met bootjes vanuit Turkije in Griekenland aankomen,
doorkruisen via deze route Macedonië en Servië om zo in Hongarije de
Schengenzone [1]
binnen te komen. Macedonië, dat in het zuiden aan Griekenland grenst, kende zo de
afgelopen weken een ongezien sterke stijging van het aantal vluchtelingen.  

De meeste migranten kennen de gevaren van
de doortocht door Macedonië. Daar opereren lokale criminele bendes die langs de
route migranten beroven en mishandelen. De politie biedt hun amper bescherming.
Integendeel, wie gevat wordt riskeert in de overvolle opvangcentra van Gazi
Baba (gesloten centrum) of Vizbegovo (open centrum) in Skopje te belanden.
Sanitair of medische voorziening zijn er amper en ngo’s krijgen er geen
toegang.  

Nieuwe wet 

Gezien de hallucinante taferelen van de
afgelopen weken in sommige dorpen langs de route, stemde het Macedonische
parlement op 18 juni 2015 in allerijl een nieuw wet die maandag 22 juni in
werking trad. Deze wet bepaalt dat vluchtelingen gedurende 72 uur vrij toegang
hebben tot het Macedonische grondgebied en gebruik mogen maken van het openbaar
vervoer. Ze moeten bovendien een onmiddellijke keuze maken: asiel aanvragen in
Macedonië of binnen de 72 uur het land verlaten.  

De toegang tot het openbaar vervoer lijkt
op zich een stap in de goede richting, maar zo is Macedonië er evenwel in
geslaagd om het probleem zo snel mogelijk door te schuiven naar buurland Servië
in het noorden. Zo goed als niemand van de vluchtelingen wil immers asiel
aanvragen in de kleine Balkanstaat Macedonië zelf. 

“Zo’n 3000 vluchtelingen per dag
doorkruisen op dit moment Macedonië”, vertelt Jasmin Redzepi, oprichter van
de Macedonische ngo Legis die sinds eind 2014 migranten op weg naar de EU
voorziet van voedsel en de meest
dringende medische zorgen.  

“De timing van de vluchtelingencrisis in
Macedonië kan wellicht gelinkt worden aan de recente gebeurtenissen in
Griekenland gezien het land zijn rekeningen niet tijdig kan betalen”, gaat hij
verder. “De vluchtelingen vrije doorgang verlenen richting Noord-Europa is
wellicht een poging van de Griekse premier Tsipras om de Duitse bondskanselier
Merkel onder druk te zetten. Hij hoopte zo op toegevingen zou van Merkel met
betrekking tot het Griekse afbetalingsplan tegenover de schuldeisers.” 

Fietsbusiness 

Deze nieuwe ’72-urenwet’ is op het moment
van mijn gesprek met Jasmin nog niet van kracht. We zijn onderweg naar een
tankstation langs de snelweg in de buurt van Negotino, zo’n 70 kilometer van de
Macedonisch-Griekse grens. Een veertigtal vluchtelingen hebben beslist om er te pauzeren en eventueel de nacht
door te brengen, velen aan de zijde van een splinternieuwe fiets.  

Door de sterke stijging van het aantal migranten ontstond in
Macedonië een ware fietsbusiness. Inwoners vanuit het hele land kwamen
postvatten in de dorpen langs de snelweg om fietsen te verkopen tegen het dubbele
van de marktprijs.  

Gezien hun illegale status konden de
vluchtelingen (toen nog) onmogelijk het openbaar vervoer nemen waardoor de
meesten oorspronkelijk het land te voet of met de fiets doorkruisten langsheen
de snelweg of de spoorlijn die Thessaloniki met Belgrado verbinden. Een levensgevaarlijke
route. Tijdens afgelopen maanden kwamen al tientallen personen om het leven
na aanrijdingen met treinen, auto’s en vrachtwagens. 

Het blijft evenwel niet bij het verkopen
van enkele fietsen. Lokale boefjes hebben gemerkt dat er behoorlijk wat geld te
verdienen valt aan deze fietsbusiness. Net na onze aankomst bij het tankstation
ontstaat er behoorlijk wat tumult nadat een BMW met vijf jonge mannen erin vlakbij
de groep vluchtelingen halt houdt.  

Een Syriër herkent de personen meteen. Ze verkochten
hem enkele uren voordien een fiets. Na een paar kilometer op de snelweg werd
hij echter door dezelfde personen klemgereden en bestolen. Hij keerde te voet
terug naar het tankstation. Door de aanwezigheid van een aantal vrijwilligers
van Legis kunnen de boefjes ditmaal niet opnieuw hun slag slaan. De politie
wordt erbij gehaald en de gestolen fiets wordt vergoed. De vijf mannen komen er
echter vanaf met een waarschuwing van de agent. Hij vindt het blijkbaar niet de
moeite om de bende onder handen te nemen. 

Koopjes 

De laatste grote halte op Macedonisch
grondgebied op weg naar Servië is het stadje Kumanovo, op zo’n 15 kilometer
van de grens. Gezien de grote toestroom van vluchtelingen de laatste weken
besliste de lokale moskee zijn deuren te openen en dienst te doen als
opvangcentrum. Dagelijks brengen een paar honderd migranten er de nacht door.  

In en rondom de moskee is het dan ook een
drukte van jewelste. Enkele lokale initiatieven verdelen kledij en voeding.
Gezien de meesten vanaf hier hun tocht opnieuw te voet verderzetten hebben de
inwoners van Kumanovo gemerkt dat er koopjes te doen zijn. Wanhopig om nog wat
extra geld te bemachtigen verkopen de vluchtelingen hun pas gekochte fiets hier
terug voor zo’n 25 euro, terwijl ze er zelf enkele dagen voordien nog minstens
130 euro voor neertelden. 

72 uur 

Hoewel de nieuwe wet pas maandag 22 juni
officieel in werking trad werd hij afgelopen weekend reeds toegepast in
Gevgelija, de eerste Macedonische stad in het zuiden na het oversteken van de
Griekse grens. De Macedonische grenspatrouilles wijzen vluchtelingen die de
grens enkele momenten eerder clandestien overstaken richting een geïmproviseerd
politiekantoortje naast het station van Gevgelija.  

Daar worden ze geregistreerd en krijgen ze een
document waarmee ze 72 uur in het land mogen blijven, gebruik kunnen maken
van het openbaar vervoer en eventueel asiel kunnen aanvragen in Macedonië (wat zoals
gezegd zo goed als niemand doet). Geen spoor van hulporganisaties. Een grote
bijzonder diverse groep met veel vrouwen en kinderen ligt uitgeteld te wachten
op de trein. Een fonteintje in het midden van het perron is het enige wat ze
ter beschikking gesteld krijgen. 

Wat opvalt is de grote verscheidenheid aan
nationaliteiten. Lang niet alleen Syriërs en Irakezen komen via deze weg het
land binnen. Afghanen, Palestijnen, Congolezen, Jemenieten, Kameroenezen,
Armeniërs…  

Allen zijn ze op weg naar de EU, met
Duitsland als meest populaire eindbestemming. Alain (35) ontvluchtte Gabon twee maanden geleden. Hij nam (zoals de meeste Afrikanen die Macedonië doorkruisen)
eerst een vliegtuig naar Istanboel. Alain is homo en de familie van zijn
partner bedreigde hem met de dood.  

Officieel is homoseksualiteit niet
strafbaar in Gabon maar door de felle intimidatie voelde hij zich niet meer
veilig. “Ik hoop asiel te kunnen aanvragen in Denemarken. Volgens mijn
informatie is het een zeer gastvrij land ten aanzien van homoseksuele
asielzoekers. Mijn reisgezellen hebben geen weet van mijn geaardheid. Het zou
mijn tocht alleen maar bemoeilijken.” 

Demir Kapija 

Omstreeks 17 uur stopt de trein naar Skopje
en zo’n tweehonderd vluchtelingen hebben zich verzameld op het perron. Allen
staken ze tijdens de afgelopen 24 uur de grens over. Een plekje in de wagons tussen
de vluchtelingen op de trein bemachtigen zit er voor mij evenwel niet in. Ik word gedwongen een plaatsje te
zoeken in de ‘blanke’ wagon.  

De eindhalte van deze trein is Skopje maar
ik beslis halt te houden in Demir Kapija, zo’n 50 kilometer ten noorden van
Griekse grens. Hier lopen treinrails en snelweg zo goed als door het centrum
van de stad waardoor de stad in een mum van tijd uitgroeide tot een
interessante plek om de nacht door te brengen.  

Gabriela Andreevska, een lokale activiste
van ‘Solidarnost’, begon twee
weken geleden samen met enkele buurtbewoners de vluchtelingen te bevoorraden.
“De stijging van het aantal migranten was enorm. Een maand geleden passeerden
er enkel kleine groepjes. Bovendien werden ze niet getolereerd door de politie.
Als ze betrapt werden bracht de politie hen naar één van de vluchtelingencentra
of zette ze terug de Griekse grens over.” 

“De afgelopen weken groeide het aantal tot
zo’n 300 personen per dag die rond het station de nacht doorbrachten. De
politie kon zoveel vluchtelingen niet aan en liet begaan. Onze hulp aan de
migranten werd evenwel niet getolereerd door de politie. Hulp bieden aan
illegale migranten is strafbaar in Macedonië en er werd gedreigd met boetes. We
kwamen echter in contact met Legis en nu opereren we als een lokale tak van
hen. Op deze manier zijn we beschermd tegen eventuele vervolgingen.

Geen prioriteit

“De bijdrage van internationale organisaties zoals de UNHCR, de vluchtelingenorganisatie van de VN of het internationale
Rode Kruis is miniem. De UNHCR verklaarde zelfs de doortrekkende vluchtelingen
niet als hun bevoegdheid te beschouwen. De meeste migranten verbleven voor het
in werking treden van de nieuwe wet illegaal in het land of hadden geen
intentie om asiel aan te vragen. De prioriteit voor UNHCR ligt evenwel bij de
vluchtelingen die asiel aanvragen in Macedonië.”

Nadat een twintigtal
voornamelijk Syrische christenen zondagavond de trein vanuit Demir Kapija
richting Kumanovo hadden genomen, was er niemand meer te bespeuren in de stad. Op 24 juni
krijg ik bovendien een bericht van Anas, een 23-jarige Syriër die deel
uitmaakte van deze laatste groep.  

“Everything is OK, now
we are in Belgrade and we are planning to cross Hungarian borders, I think
we’ll do it tonight. We had some problems but we could handle it, we walked
about 6 hours in the mountains but we crossed it safely in the afternoon, then
yesterday morning we arrived in Belgrade. There was a lot of border guards ,
and the road was very hard, you know, mountains and forests, it was a little bit tired but WE MADE
IT!” 

Alternatieve routes 

Na de implementatie van
de nieuwe wet lijkt de rust terug te keren in Demir Kapija en de andere steden
op de route zoals Veles en Miravtsi. De vluchtelingen worden geconcentreerd in twee à drie steden: Gevgelija aan de Macedonisch-Griekse grens en Kumanovo en
Tabanovce aan de Macedonisch-Servische grens.

De Macedonische
regering lijkt echter voor de makkelijkste oplossing gekozen te hebben.
Macedonië, dat zelf nog steeds midden in een politieke crisis zit, is helemaal
niet in staat om op zijn ééntje structurele oplossingen te vinden. Bovendien is
de internationale steun met betrekking tot de vluchtelingencrisis zo goed als
onbestaande.  

Door de vluchtelingen
zo snel mogelijk het land te laten doorreizen wordt het probleem enkel verplaatst
naar buurland Servië. De Serviërs zitten echter zelf met de handen in het haar,
zeker nu Hongarije heeft beslist om een muur te bouwen langs de Hongaars-Servische
grens. Die zou migranten moeten verhinderen het land binnen te komen.  

Wellicht is vergeefse
moeite want zelfs als de Hongaars-Servische grens hermetisch wordt afgesloten zal
dat er alleen maar toe leiden dat alternatieve routes via Kroatië, Slovenië of Roemenië
naar Hongarije aan populariteit winnen. 

[1] De Schengenlanden hebben gezamenlijke afspraken
over het visumbeleid, asielbeleid en samenwerking tussen politie en justitie.
Binnen het Schengengebied is er geen interne grenscontrole voor personen. Er zijn
26 Schengenlanden: 22 lidstaten van de Europese Unie (EU) en 4 landen die niet
tot de EU behoren.