Hart
Boven Hard intrigeert. Dit is geen klassieke belangenorganisatie,
maar een burgerbeweging in opbouw. Gangmaker Wouter Hillaert was
duidelijk tijdens zijn slotspeech op de Grote Parade: “we
hebben niet meer de luxe om elk voor onze eigen winkel op te
komen. De vakbonden voor werk, de vredesactivisten voor vrede,
armoedeverenigingen tegen armoede, minderheden tegen racisme, de
bibliothecarissen voor de bib, culturo’s voor cultuur, … .
We zitten vandaag allemaal in hetzelfde bad. En dat bad is
simpel: het is de afbouw van alles wat ons werk en ons leven, en dat
van anderen, waarde geeft.”¹

Hart boven Hard profileert zich niet zozeer als de verdediger
van de particuliere belangen van organisaties die getroffen worden
door besparingsmaatregelen, maar mobiliseert vooral rond gedeelde
waarden. Ze
drukt die waarden uit in tien hartenwensen: van ‘eerlijke
belastingen’ over ‘diversiteit is realiteit’ en ‘werkbaar
werk’ tot ‘eco-logisch’. De nadruk op waarden stond ook al in
hun alternatieve septemberverklaring²:
“Het gaat
ons niet alleen om de besparingen. Het regeerakkoord vertaalt
‘waarde’ in uitsluitend economische termen.” Hun onvrede met de
regering gaat over de eenzijdig economische invulling van waarden die
zij in de Vlaamse en federale regeerakkoorden terugvinden. Die
economische waarden van groei, concurrentiekracht en flexibiliteit
gaan volgens Hart boven Hard voorbij aan de rijkheid van het
menselijke bestaan. Het welzijn van een samenleving valt niet zomaar
af te leiden uit een begroting in evenwicht of positieve
groeicijfers.

Traditie

Door
zich te verbinden met de zoektocht naar een andere samenleving
schrijft Hart boven Hard zich in in een decennialange traditie van
sociale bewegingen overal ter wereld die zich verzetten tegen het
There Is No Alternative-principe van het neoliberalisme. Van de
andersglobalistische beweging over Occupy tot Syriza en Podemos is de
basislijn dezelfde: er is een alternatief voor het huidige beleid,
maar collectieve actie zal noodzakelijk zijn om daar te geraken.

Voor
Hart boven Hard luidt het: van
‘Het kan niet anders’ naar ‘Verdoeme, het is mogelijk!’, van
‘Trek uw eigen plan’ naar ‘Doe nooit iets alleen’ en van ‘Je
zal dit moeten aanvaarden’ naar ‘Is dit echt de samenleving die
we willen?’³.
De affiniteit met een reeks burgerbewegingen van de voorbije decennia
geeft gewicht aan de uitsmijter van de slotspeech: “wij roeien niet
tegen de stroom in, wij zijn de stroom”. Of dit effectief zal
leiden tot de gewenste koerswijziging in het beleid valt nog zeer te
bezien, maar het feit is dat het politieke meningsverschil over het
huidige maatschappijmodel levendig is en blijft.

Ondanks
het succes van de mobilisatie voor de Grote Parade in Brussel
reageerden de politici van de meerderheidspartijen nauwelijks. De
schaarse reacties geven aan dat de meerderheidspartijen zich niet
echt een houding weten te geven ten aanzien van deze burgerbeweging.
Vlaams minister-president Geert Bourgeois probeerde even met de
opmerking: “Dit is geen spontaan
protest, hier zit geld achter”⁴,
maar los daarvan bleef het stil. Dat was niet het geval voor het
vakbondsprotest tegen het regeringsbeleid, dat kritiek kreeg van de
zittende regeringen, maar tegelijkertijd ook het signaal dat er
begrip is voor de bezorgdheden die ze vertolken⁵.
De eisenbundel van de vakbond ademt meer de sfeer van particuliere
eisen uit (behoud van de index, minder besparingen op
gezondheidszorg, etc.)⁶
en articuleert minder een alternatief maatschappijmodel, alhoewel dat
er natuurlijk ook wel achter zit.

Het omkeren van de verhouding
tussen belangen en waarden, met waarden voorop (maar uiteraard niet
vrij van concrete belangen), maakt Hart boven Hard een moeilijke
partij voor de zittende regeringen. Hier valt geen compromis mee te
sluiten om de scherpe kantjes van het beleid af te vijlen. Hier past
enkel een fundamenteel debat over het soort maatschappij dat burgers
willen uitbouwen.

Dit maakt Hart boven Hard een
authentieke politieke beweging. Het fundamentele meningsverschil over
het soort samenleving dat we willen staat centraal. Er zijn geen tien
eisen waarover onderhandeld kan worden, maar wel tien hartenwensen,
die principes en waarden uitdrukken. Aan de hand daarvan kan een
beleid beoordeeld worden, maar tegelijkertijd appelleren ze ook aan
wat de betrokken burgers ook zelf kunnen gaan doen. In zijn
slotspeech op de Grote Parade zei Hillaert nadrukkelijk: “Dat
is wat Hart boven Hard is: een signaal aan het beleid, maar ook aan
onszelf.”

Cenakels

Net die insteek maakt het moeilijk voor politieke
machtshebbers om de beweging te de-legitimeren door ze in de hoek van
een belangenorganisatie die enkel voor de belangen van haar eigen
leden rijdt te drummen. Natuurlijk mobiliseert Hart boven Hard ook
omdat heel wat burgers en organisaties zich vandaag door het
besparingsbeleid van de regeringen in hun belangen bedreigd weten,
maar ze verbindt dit zorgvuldig aan het publieke belang. Nogmaals de
slotspeech: “het is de afbouw van alles wat ons werk en ons leven,
en dat van anderen, waarde geeft”. De
waarde van een job, activiteit of organisatie voor de bredere
samenleving komt hier centraal te staan.

De
intern verdeelde regeringen lijken er slecht toe in staat dit debat
aan te gaan. Hun economisch discours over pijnlijke, maar
noodzakelijke aanpassingen klinkt eerder negatief, zeker in
vergelijking met een enthousiast verhaal over een andere
maatschappij. Bovendien zijn deze regeringen onderling verdeeld over
de politieke rol van het middenveld en dus ook over het belang van
een burgerbeweging zoals Hart boven Hard. Met name de N-VA redeneert
vanuit ‘het primaat van de politiek’, waarbij het aan verkozen
politici toekomt om aan politiek te doen.

Middenveldorganisaties die
mobiliseren om beleidsverandering af te dwingen worden dan algauw
verweten om ‘aan politiek te doen’⁷.
De positie van gevestigde middenveldorganisaties in de cenakels van
de besluitvorming is hun dan ook een doorn in het oog.
Regeringspartner CD&V ontleent haar machtsbasis aan haar banden
met grote delen van het middenveld en zit evident op een andere lijn.
Dat betekent dat Hart Boven Hard moeilijk genegeerd kan worden door
de CD&V. Haar houding ten aanzien van de beweging kan wegen op de
cohesie van de Vlaamse en federale regeringen.

Hart
Boven Hard lijkt dus een krachtig verhaal gevonden te hebben om de
zittende regering uit te dagen. Niet alleen inhoudelijk, maar ook in
de vorm innoveert Hart boven Hard. De beweging slaagt erin om een
samenwerking uit te bouwen tussen de vele segmenten van het Vlaamse,
en recenter ook het Belgische middenveld. Ze verbreedt, onder meer met
de ‘fietselingen’ langs stakerspikketten en parades, het
repertoire van actiemiddelen. “De vakbonden zijn erg sterk
in organiseren, de kunstenaars leveren de creativiteit en symboliek”, zo drukt Wouter Hillaert het uit⁸.

Diversiteit

Het verbreden van de actiemiddelen leidt tot een verbreding van
de sociale basis van de beweging. Hillaert geeft aan hoe hij tijdens
de fietseling langs pikketten in het kader van de decemberstakingen
besefte hoe sterk dit instrument van de
vakbonden is om ook minder geschoolde mensen te mobiliseren en bewust
te maken.

Het
ontsluiten van de etnisch-culturele diversiteit van de Belgische
samenleving in haar eigen rangen lukte Hart Boven Hard aanvankelijk
minder goed. Via de aanwezigheid op de sit-in tegen de
stigmatiserende uitspraken van de Antwerpse burgemeester over Berbers
en de organisatie van een talrijk (en divers) bijgewoond Fête Divers
tegen de Pegida-bijeenkomst in Gent probeert de beweging ook de
hartenwens ‘diversiteit is realiteit’ in de praktijk te brengen.

Het
is nog te vroeg om de impact van Hart boven Hard op het beleid te
beoordelen, maar het staat vast dat de burgerbeweging voor
vernieuwing in het middenveld zorgt en datzelfde middenveld ook een
politiek profiel geeft. Als deze beweging een blijver blijkt te zijn,
dan zullen deze regeringen alvast niet op het middenveld moeten
rekenen om hun samenlevingsmodel ingang te doen vinden. Regeren
zonder (en vermoedelijk ook tegen) het middenveld is dan de enige
optie, maar dat zou pas echt een breuk met de Belgische èn Vlaamse
traditie zijn.

Noten:

1
Hillaert, W. (2015) ‘Slotspeech Grote Parade’, 29 maart 2015,
http://www.hartbovenhard.be/slotspeech-grote-parade/

2
Hart boven Hard (2014) ‘Alternatieve Septemberverklaring’,
http://www.hartbovenhard.be/septemberverklaring/

3
Hillaert, W. (2015) ‘Slotspeech Grote Parade’, 29 maart 2015,
http://www.hartbovenhard.be/slotspeech-grote-parade/

4
Verschelden, W. (2014) ‘Bourgeois haalt uit naar Hart boven Hard:
“Dit is geen spontaan protest, hier zit geld achter”,
Newsmonkey,
23 september 2014, http://newsmonkey.be/article/20552

5
De Morgen redactie (2014) ‘Minuut per minuut: dit was de nationale
betoging’, De Morgen, 6 november 2014,
http://www.demorgen.be/binnenland/minuut-per-minuut-dit-was-de-nationale-betoging-a2113200/

6
Gemeenschappelijk Vakbondsfront (2014) ‘Pamflet van het
gemeenschappelijks vakbondsfront voor de nationale betoging van 6
november 2014’,
http://www.abvv.be/web/guest/actions-nl/-/action/2735137/

7
Het Laatste Nieuws redactie (2014) ‘Bart
De Wever: “Maandag krijgen we een politieke staking”’,
Het
Laatste Nieuws, 11
december 2014,
http://www.hln.be/hln/nl/957/Binnenland/article/detail/2149025/
2014/12/11/Bart-De-Wever-Maandag-krijgen-we-een-politieke-staking.dhtml.

8
Danckaerts, T. (2015) ‘Deze regering mobiliseert voor Hart boven
Hard’, Mo* magazine, 20 maart 2015,
http://www.mo.be/interview/deze-regering-mobiliseert-voor-hart-boven-hard