De geldmachine hacken

De geldmachine hacken

“Als je geld verbrandt gaat er geen waarde verloren, enkel een aanspraak op waarde.” Zo leidde Brett Scott zijn reis doorheen de verschillende 'lagen' van de financiële wereld in. Op maandag 18 maart kwam hij op uitnodiging van FairFin in het Kaaitheater een workshop over divestment campagnes geven en een lezing over zijn boek 'The heretic's guide to global finance: hacking the future of money'.

donderdag 21 mei 2015 13:14
Spread the love

Twee levens geleden was
Brett Scott een activist die veel in contact kwam met termen als
kapitaalstromen, maar zich daar niet zoveel bij kon voorstellen en
vervolgens besloot te infiltreren. Zo gezegd, zo gedaan. Hij werd
een derivatenhandelaar bij een investeringsfonds in Londen. Na enkele
jaren stapte hij er terug uit om zijn ervaring te gebruiken om
activisten die op een of andere manier met de financiële sector in
aanraking komen te ondersteunen.

Door deze ervaring
vertrekt hij van het punt dat we al te vaak een zeer abstract beeld
van de financiële wereld hanteren. We moeten verder kijken dan het
beeld van de almachtige bankier die van zijn twaalf schermen
cokesnuivend richting zijn jacht rijdt en terug. De financiële
wereld heeft macht, maar langs de andere kant is het in zijn ogen een
imperfect systeem waardoor er verschillende mogelijkheden zijn om er als
samenleving ons voordeel uit te halen.

Brett Scott doet aan financieel
activisme met een hackersmentaliteit. Zoals een hacker een telefoon
uit elkaar haalt om te kijken hoe die functioneert en er vervolgens
dingen mee doet die de ontwerpers van die telefoon niet voorzien
hadden, zo gaat een financiële hacker om met de bankenwereld. Dat
proces gaat in drie stappen: verkennen, verstoren, verbouwen
(explore, jam, build).

Verkennen: een cluster
van aanspraken op waarde

Het verkenningsproces
begint met het feit dat geld geen waarde heeft, het is enkel een
aanspraak op waarde. Vervolgens kan de hele sector opgedeeld worden in
verschillende lagen van aanspraken op waarde. Lagen die zich steeds verder
verwijderen van die waarde. Gaande van banken die ons toegang geven
tot geld door betalingsverkeer te faciliteren en leningen te geven,
tot financiële producten (aandelen, obligaties) die aanspraak maken op
toekomstig geld en investeringsfondsen die een veelheid van die
aanspraken op toekomstig geld bezitten.

Om even samen te vatten:
wie zijn geld (een aanspraak op waarde) in een investeringsfonds
steekt, maakt een aanspraak op toekomstige aanspraken (een aandeel
van Shell bijvoorbeeld) op geld (zoals reeds gezegd: een aanspraak op
waarde).

Het traject heeft dus vele lagen, maar uiteindelijk zijn er
aan de twee uiteinden tastbare gegevens: langs de ene kant iemand
zijn spaargeld of inlage in een pensioenfonds, langs de andere kant
de winst of het verlies dat voortkomt uit het opboren, raffineren en
verkopen van olie door Shell, waardoor het aandeel meer of minder
waard wordt en al dan niet een dividend uitkeert aan de
aandeelhouders.

Daarboven hangt nog een reusachtige laag: de
derivatenmarkt. Dat zijn financiële producten waarmee investeerders
kunnen wedden op hoeveel een bepaald financieel product in de
toekomst zal opbrengen. Het is niet noodzakelijk heel de constructie
te kennen, maar het is handig te weten in welke laag van de
financiële wereld men zich bevindt als men er mee in contact komt.

Verstoren: beslissingen
van banken in vraag stellen en politiseren

Bankiers of anders
gezegd mensen die zich op verschillende posities binnen deze lagen bevinden
zijn gewend beslissingen te nemen over waar geld wel en niet
naartoe gaat. Het zijn beslissingen die in hun ogen apolitiek en louter rationeel zijn.
Brett Scott liet vervolgens een hele reeks campagnes en
bewegingen zien die zich op (een deel van) de financiële sector
richten. Gaande van organisaties die de investeringen van banken in
ongure projecten opvolgen tot campagnes tegen voedselspeculatie,
divestment campagnes om instellingen onder druk te zetten afstand te
nemen van investeringen in fossiele brandstoffen of het project
Bankwijzer.be dat de
duurzaamheid van banken analyseert.

De gemeenschappelijke
noemer van deze actievormen is dat je als burger business as usual
niet aanvaardt en het recht opeist om de beslissingen van banken en
investeerders in vraag te stellen en te politiseren. Daarin schuilt
het echte potentieel van deze actievormen. Neem bijvoorbeeld
bankwijzer: De discussie over wat duurzaamheid is in de financiële
sector wordt weinig publiek besproken en blijft vaak in met lachende
mensen opgesmukte, maar weinigzeggende duurzaamheidsrapporten van
banken verscholen.

Nochtans hebben de investeringen en andere
dienstverleningen door banken een grote impact op hoe de toekomst van
de samenleving eruit zal zien. Of omgekeerd: de realiteit van vandaag
is in belangrijke mate een gevolg van investeringsbeslissingen die 10
of 20 jaar geleden genomen zijn. Bovendien hebben we veel van die
banken enkele jaren geleden met belastinggeld gered. Dat in twee
maanden tijd 20.000 mensen bovengenoemde website bezochten en meer
dan 1000 mensen hun bank aanschreven met als boodschap dat ze niet
achter het beleid en de praktijken van hun bank staan is een begin
van het publiek maken van de discussie over duurzaamheid in de
financiële sector. En we weten uit goede bronnen dat dit aangekomen
is bij de directies van verschillende banken.

Daarom gebruik ik het
laatste voorbeeld van het verstoren van de geldmachine als een
oproep. Enkele jaren geleden hebben activisten in Londen van
verschillende pluimage, maar allen op de een of andere manier bezig
met de financiële sector beslist om regelmatig de koppen bij elkaar
te steken om te zien wie met wat bezig is en hoe ze elkaar kunnen
helpen. Een kwestie van het potentieel te benutten en samen te werken
om een maatschappelijk ruimte te creëren voor een andere koers van
de sector. In eigen land is er zeker wel een bepaalde mate van
contact tussen verschillende groepen die rond financiële sector
werken, maar er is zeker nog ruimte voor meer convergentie.

Verbouwen:
doe-het-zelvers

Brett Scott haalde ook
heel wat initiatieven aan die zelf aan de slag gaan – al moeten we
deze twee niet als gescheiden zien. Er is een zekere overlap tussen verstoorders en verbouwers. Zo kregen we onder andere een uitleg over
Faircoop, een initiatief dat netwerken van
coöperaties internationaal wil versterken en daar ook een eigen
geldsysteem voor voorziet. Daarbij maken ze een kruising tussen
complementaire munten die een bepaald sociaal – of ecologisch
gedrag in de hand werken en een digitale ‘cryptomunt’ – een bitcoin
met ethiek.

Scott zelf was niet zeker of het project zou slagen, maar
vindt het wel een best interessante poging. Daarna volgden boeiende
discussies over de verschillende uitdagingen en mogelijkheden om aan
de weg van maatschappelijke controle over geld te timmeren die zich
al spoedig van de zaal naar de bar van het kaaitheater verplaatste.
Geen verzameling fantasten, maar mensen die met een been in het heden
en het andere in de toekomst staan die de koppen bij elkaar steken.
Wordt vervolgd.

take down
the paywall
steun ons nu!