Brazilië bouwt al enkele jaren in hoog tempo
waterkrachtcentrales, raffinaderijen, spoorwegen en havens, tot in het
buitenland toe. De financiering komt vaak van de Nationale Bank voor
Economische en Sociale Ontwikkeling (BNDES). Vorig jaar leende ze 187,8
miljard real (56 miljard euro) uit, meer dan een derde voor grote
infrastructuurwerken. In jaartotalen gerekend overtreffen haar kredieten die
van de Wereldbank.
Laatste der Mohikanen
“Sinds haar
oprichting in 1952 is de BNDES strategische belangrijk geweest voor
Brazilië”, zegt econoom Fernando Cardim de Carvalho, emeritus professor
van de Federale Universiteit van Rio de Janeiro. “Dat is in wezen niet
veranderd. In zekere zin is de bank zelfs belangrijker dan
vroeger.”
De bank “heeft veel politieke modes overleefd, de
ongebreidelde ontwikkeling onder Juscelino Kubitschek (1956-1961), de
autoritaire planeconomie van generaal Ernesto Geisel (1974-1979), het
neoliberalisme van Fernando Henrique Cardoso (1995-2002), die haar tevergeefs
haar cultuur trachtte te veranderen.”
Door “de geleidelijke
ontmanteling van het planificatie- en interventieapparaat van de staat sinds
het eind van het militaire regime (1985)” werd de BNDES “de laatste der
Mohikanen: ze kan nog economisch beleid uitwerken voor het land, zij het op
relatief beperkte domeinen.”
Anticyclisch beleid
Het
ministerie van Planificatie “werd herleid tot een instantie voor de
boekhoudkundige controle van de uitvoering van de begroting. Bij de erosie
van de openbare sector in Brazilië overleefden maar twee economische
instellingen: de BNDES en de Centrale Bank.”
De BNDES is van cruciaal
belang voor de financiering van infrastructuurwerken, maar ze volstaat niet
langer voor de Braziliaanse investeringsbehoeften. Daarom zijn aanvullende
financieringsmechanismen nodig, zegt Cardim.
Of de BNDES optreedt hangt
af van de regering, “die de meer algemene lijnen bepaalt.” Dat leidde tot
een belangrijke fout, zegt de econoom, en dat is de bank “te gebruiken als
een instrument voor anticyclisch beleid” (een beleid dat de
conjunctuurschommeling tracht te beperken).
WK voetbal
Cardims
voornaamste kritiek op de regering is dat ze na het uitbreken van de
wereldwijde crisis in 2008 overheidsmiddelen naar de bank overhevelde om de
economische groei te bestendingen. “De bank dient om doelstellingen op
lange termijn te realiseren, om de productie te transformeren.” Het is fout
de BNDES andere taken te geven, zeker als ze daarbij afhankelijk wordt van de
Schatkist, aldus de econoom.
Mauricio Dias David, die tot 2009 bij de
bank werkte en nu economie doceert aan de Staatsuniversiteit van Rio de
Janeiro, is nog scherper. Hij heeft het over “ongecontroleerde
financieringsfaciliteiten” voor “veel onsamenhangende projecten” en
“witte olifanten” zoals de bouw of renovatie van voetbalstadions voor het
wereldkampioenschap van 2014.
Toen de BNDES klein was, “was ze
creatief en kritisch.” Die capaciteiten raakte ze kwijt toen ze groeide en
bureaucratischer werd. Grote projecten worden kritiekloos goedgekeurd. Later
blijken de kosten de pan uit te swingen.
De financiering van de BNDES
is zes keer groter geworden tijdens de regeringen van de Arbeiderspartij,
eerst van Luiz Inácio Lula da Silva (2003-2011), vervolgens van Dilma
Rousseff.
Het aantal medewerkers is verdubbeld deze eeuw; er werken
vandaag 2881 mensen.
