Frans De Clerck, mede-oprichter Triodos Bank België. (Foto: © Studio Schrever)
Interview -

“Iedereen verklaarde me gek”

Frans De Clerck, mede-oprichter van Triodos Bank, werd onlangs zeventig. ?Hij was een pionier in de bankwereld. En dat niet enkel in België. Op internationaal vlak is hij nog steeds actief in de Stichting Administratiekantoor Aandelen Triodos Bank. Hij volgt ook nog de Global Alliance for Banking on Values, een wereldwijd netwerk van duurzame banken dat hij in 2009 mee oprichtte. Kwestie van bijdrage kan dat tellen.? Een overzicht van zijn pionierswerk.

donderdag 7 mei 2015 07:20
Spread the love

Na een halve studie Germaanse filologie, met een aanvulling Pers- en Communicatiewetenschappen, wou hij journalist worden. Het was zijn intentie om als een kuifjesfiguur de wereld te gaan verkennen. Maar door een toevallige ontmoeting kwam hij in de bankwereld terecht: “Het wisselkantoor De Maertelaere -toen nog in de Mageleinstraat in de Gentse binnenstad- wilde me graag in dienst nemen om de internationale communicatie te verzorgen.”

De Clerck bleef vier jaar werken bij De Maertelare. “Eigenlijk kende ik niets van geld, maar eenmaal actief in de sector wilde ik steeds meer weten. Ik ben nu eenmaal nieuwsgierig van aard. Het werden vier bijzonder leerrijke jaren bij een werkgever uit de duizend: een zeer intelligent man met een enorme kennis van zaken, die mij bovendien de vrijheid gaf zelf initiatief te nemen.”

Maar het betekende ook een schok voor u om de beurs en beleggingswereld te leren kennen?

“Het was inderdaad verbijsterend om te zien hoe die wereld in elkaar zat. Grote sommen geld die zomaar heen en weer worden geflitst en de eenzijdige gerichtheid op winstmaximalisatie troffen me. Je moet weten dat ik uit een heel bescheiden nest afkomstig ben. Mijn vader vroeg overleed erg vroeg, waardoor mijn moeder het moest doen met een klein weduwepensioen. En ik was terecht gekomen in een milieu waar met geld gespeeld werd.”

“Het maakte veel vragen bij mij los. Wat is geld? Wat zijn aandelen? Wat willen de aandeelhouders bereiken? Hoe denken zij? Interesseren zij zich voor de ondernemingen waarin zij aandelen hebben Snel zag ik in dat winst bijna het enige was dat hen bezig hield. Dat kon ik niet begrijpen, dat aandeelhouders als mede-eigenaars van de bedrijven enkel daarin geïnteresseerd waren.? En dus wilde ik de bedrijfsleiders die de risico’s nemen om iets op te bouwen beter leren kennen via de bankwereld: hoe denken zij? Over welke capaciteiten beschikken zij dat zij met risico’s kunnen omgaan? En wat zit daar dan achter? Waarom kunnen zij dat aan en anderen niet? Ik wilde dat ontdekken.”

Maar daarvoor deed u niet de juiste studies?

“Neen, eigenlijk niet. Ik had wel veel bijgeleerd in mijn dagelijkse job, maar bij mijn overstap naar het bankwezen besloot ik die te combineren met een extra studie aan de Vlerick Business School.”

Ridders


“Intussen werkte ik me in als bankier bij de Bank IPPA. Later zou ik ook bij andere banken werken. Ik nam verschillende management-functies op me. Als bankier was het belangrijk om via gesprekken bedrijfsklanten met een kredietvraag beter te leren kennen en op die manier te kunnen inschatten of het financieel risico aanvaardbaar was. Cijfers waren natuurlijk even belangrijk, maar oorspronkelijk zei mij dat niet zo veel. Later was dat wel anders.”

“Tijdens een middagpauze vond ik in boekhandel De Slegte een boek met als titel ‘Coöperation, Co-ownership and Control’, over hoe ondernemingen ook op een andere manier kunnen bestuurd worden. En dat was voor mij een eerste eye-opener: aandeelhouderschap kan ook anders.”

Hoe kon u dat dan gaan toepassen?

“In die periode liepen onze kinderen school in de pas opgerichte Steinerschool in Gent.? En wat bleek? Een aantal ouders van de kinderen op die school zaten ook in de bankwereld. Omdat die school nog niet gesubsidieerd was, moesten we zelf middelen voorzien. Dat bracht ons als ouders eigenlijk al samen om na te denken over hoe we dat konden doen.” 

“Onze interesse was gewekt door de visie van Rudolf Steiner op het sociaal weefsel van de maatschappij, de economie en hoe om te gaan met geld. Om ons daarin te verdiepen startten we in 1981 op initiatief van Chris Maryns met een groep mensen rond die school een studiegroep op, waaruit we in 1983 de coöperatieve vennootschap Mercurius oprichtten. Die diende om kleinschalige initiatieven die maatschappelijk relevant waren, te helpen financieren.”

“Zonder een bank te zijn, bracht onze coöperatie mensen met geld in contact met mensen die vernieuwende initiatieven wilden opstarten en uitbouwen. Het ging om projecten die zorgden voor verandering in de zin van meer menselijkheid, meer respect voor de wereld en de planeet. En met tevens bijzondere belangstelling voor persoonlijke en maatschappelijke ontwikkeling.? We hadden lang zitten filosoferen hoe we anders kunnen omgaan met geld en wilden het nu ‘s in de praktijk brengen.”

Was dat de start voor een alternatieve bank?

“Wel, het werk voor Mercurius deden we in het begin enkel op zaterdag en zondag, want in ons dagdagelijks leven waren we nog aan het bankieren op een klassieke manier (lacht). ?En omdat onze kleinschalige coöperatieve echt wel werkte, wilde ik dat ook op professioneel vlak brengen: ik wilde die diensten voor iedereen toegankelijk maken door een nieuw soort bank op te richten. Maar de tijd was er toen (begin van de jaren ’80, red.) niet rijp voor in België, hoewel de tijdsgeest aan het veranderen was.”

Waaruit bleek die veranderende tijdsgeest?

“In die jaren was er in Duitsland de GLS Bank en in Nederland de Triodos Bank -waarmee we samenwerkten voor onze coöperatieve- die met dezelfde ideeën al aan de slag waren, namelijk bankieren op een ethische manier.”

Pas tien jaar later, in 1992, ontmoette ik Karel Teck, een Belgische bankier die net als ik een Triodos Bank in België wilde opstarten. ?Karel en ik hadden dus dezelfde plannen, Triodos bracht ons in contact met elkaar en we schreven er samen een businessplan voor uit. ?In september 1993 werd Triodos Bank België opgericht, met een feest voor vierhonderd mensen in de Ridderzaal van het Gravensteen in Gent. Ik zeg dat er graag bij want dat is zo’n zaal zonder franjes (hij lacht). Het was echt een sfeer van “Waw, we beginnen met iets nieuw!”, inclusief interviews voor het televisienieuws en alle andere media. Dat was nogal wat.? Toen telde de Nederlandse Triodos Bank maar 29 medewerkers (nu internationaal meer dan 1.000), maar het was het begin van een boeiend verhaal.”


Kon Triodos Bank in België meteen een plaats opeisen?

“Het heeft toch wel jaren geduurd eer het project echt van de grond kwam. In de beginjaren was dat in een huurhuis, met meubelen uit Ikea die we met ons viertjes -Karel, ik en onze echtgenotes- in elkaar knutselden. Maar van bij het begin, hoe klein het ook was, wisten we dat het goed zat.”

Avant la lettre

Het was een verhaal van creatie, vertelt De Clerck. Creatie en samenwerking in een sfeer die daarnaar op zoek was. Want er moest natuurlijk eerst een nood zijn om iets op te richten. En in de tijdsgeest van toen, met biologische bedrijven die opkwamen, alternatieve scholen zoals Steiner en Freinet, nieuwe culturele initiatieven waarvoor de banken als het ware de neus ophaalden, was dat het juiste moment om met een nieuw concept voor de dag te komen.?

“Van dat streven naar grootsheid bij de klassieke banken had ik ingezien dat dat niet kon blijven duren. Het bleef er klinken van ‘the sky is the limit’, met veel geld en veel winst. Naar mijn gevoel was dat niet in overeenstemming met een gezonde ontwikkeling van de maatschappij, want het ging veelal enkel om geld, zonder daarmee reële dingen te doen die de maatschappij wat konden bijbrengen. Vooral het bankiersego telde, met een grote berg geld die niets voorstelt.”

“Ik wil het ook niet te scherp stellen. Er zijn in de bankwereld heus wel mensen die heel bewust proberen te werken, maar die zitten tegelijk ook gevangen in mechanismes die door de bank zijn opgezet. En dat was voor mij ook een reden om niet het bankwezen van binnenin te willen gaan veranderen, maar wel om een ander concept op gang te brengen. Het was dat of een ander beroep kiezen. Maar ik koos ervoor om een andere bank op te richten.”

Hoe waren de reacties in de bankwereld? En hoe reageerden uw  familie en vrienden  daarop?

“Die verklaarden me gek. Ja, echt waar. Ze snapten niet waar ik mee bezig was en waarom ik dat dan zo graag wilde. Tja, ik kan alleen maar zeggen dat het mogelijk is het onmogelijke te doen.”

Waar het u om ging, de eindigheid van geld om geld en de toenemende ongelijkheid, is wat ook Thomas Piketty in zijn boek ‘Kapitaal in de 21ste eeuw’ aanhaalt. U had dat al veel eerder aangevoeld.

“De Franse econoom Piketty heeft daar nu wetenschappelijke, economische bewijzen voor op tafel gelegd. Maar bij veel mensen in alternatieve bewegingen was dat gevoel er inderdaad al veel langer.? Het gaat eigenlijk om een bewustwording. Mensen zijn in staat om tot een serieus bewustzijn te komen en verder te kijken dan hoe de dingen zich voordoen. Dat is een heel interessante ontwikkeling maar het is een heel traag proces dat je moeilijk kan aansturen.? Maar er zijn natuurlijk wel methodes om dat te stimuleren. Dat kan in een methodiek van geconcentreerd te bezinnen. Als je dat dan gezamenlijk gaat doen zodanig dat je in dezelfde energie naar de dingen kijkt, dan ontstaat er een krachtenveld en dat is zeer belangrijk om tot een resultaat te komen. Dus dat is het eerste punt: als je in alle vrijheid samen geconcentreerd doordenkt, dan kan er gezamenlijk gewerkt worden aan een resultaat. Bovendien kunnen we als individu veel, maar door samen te werken kunnen we nog veel meer -zeker in de economie. Want de economie biedt gigantisch veel mogelijkheden tot samenwerking. Dat moet dus altijd in balans zijn: mensen moeten zich persoonlijk kunnen ontwikkelen, maar moeten ook gezamenlijk dingen kunnen aanpakken.”

“Er is een tijd geweest, in de jaren ‘60, dat de nadruk werd gelegd op het gezamenlijke; maar als dat zich enkel daarop focust, kan dat ook niet goed zijn. Er is nood om daarin een balans te vinden. Dat heb ik ook in het zoeken naar een andere manier van omgaan met geld kunnen ervaren.”

Het leven zelf

?”Op economisch vlak hangen we allemaal van elkaar af en dus is samenwerken het beste mechanisme. En niet de ultieme competitie zoals dat de regel is in de huidige economie. Met gevolgen als overconsumptie en overproductie.? In dat samenwerken is het belangrijk om te kunnen werken rond een basisgedachte: je kan proberen om iets te veranderen in de wereld maar als je daarrond geen fundament hebt, dan is dat moeilijk. Om  een voorbeeld te geven: nog voor ik Triodos wilde opstarten in België, belde ik naar Jo Colruyt (van warenhuisketen Colruyt, red.) omdat ik gezien had dat die ook met een ander concept voor een warenhuis wilde werken. En toen ik hem vertelde van mijn plannen om een ander soort bank op te richten, volgde een lange stilte en zei hij dan resoluut ‘Doen!’. Ondanks dat we allebei in een andere sector actief waren, deelden we eenzelfde uitgangspunt.”

Hoe komt men tot een basis om een maatschappelijk waardevol concept uit te bouwen?

“Volgens mij zijn daarin drie factoren belangrijk: naast het denken, is er ook voelen en willen. Eerst is er het denken, een gedachte. Rationaliteit staat zeer hoog aangeschreven, maar zonder gevoel sta je nergens, dan is dat koud. Dus is wat je daarbij voelt even belangrijk. Als je dan een gedachte hebt, waarbij je een goed gevoel hebt, dan is er nog de wil nodig om dingen ook effectief te doen. Anders blijft het toch maar zweverig. Dus: denken, voelen en willen als drie principes van menselijke ontwikkeling.”

“Dat vormt ook de basis van Triodos Bank. In tegenstelling tot andere banken hebben wij bij Triodos statuten en principes waarin een aantal waarden staan beschreven, waarin mensen zich herkennen. Daarnaast zijn er natuurlijk ook een aantal voorwaarden waaraan moet voldaan worden, anders raak je er niet als bank. Maar die herkenning van waarden is zeer belangrijk en vandaag de dag zijn er steeds meer mensen die zich daarin weten te vinden.”

Bij welke traditie of levensbeschouwing kon u die filosofische gedachte terugvinden?

“Dat komt niet uit één bepaalde levenshouding of traditie. Ik denk dat het leven mij daar gebracht heeft. Ik ben geboren begin 1945, in een kelder, terwijl het bommen regende op Antwerpen en af en toe ook mijn geboortedorp Arendonk troffen. Dat moet toch wel een heel angstige periode geweest zijn voor mijn moeder, natuurlijk. Bovendien waren mijn vader en grootvader voordien al opgepakt door de Gestapo en in Buchenwald omgebracht. Dus ik heb mijn vader nooit gekend. Ik vraag mij tot vandaag nog steeds af wie mijn vader was en dus stel ik mij ook de vraag ‘wie ben ik?’. Dat is een grote zoektocht in mijn leven. ?Een andere zoektocht was die naar de zin van het leven zelf, waarbij de Kerk, het Humanisme, en o.a. ook Oosterse filosofieën de revue passeerden.”

“Een derde grote invloed was de Steinerschool, waarin denken, voelen en willen in een balans naast elkaar bestaan als de drie grote aspecten in alle lessen van het educatief programma. De sociale impuls van de antroposofie: vrijheid op het vlak van het denken, gelijkheid op het vlak van recht en politiek en broederschap op het economische vlak is dan weer een interessante basis voor persoonlijke en maatschappelijke ontwikkeling.? Maar nogmaals, dat kom niet uit één bepaalde filosofie of levenswijze: je kan die principes terugvinden in hele verschillende strekkingen, zowel in bv. humanistische, christelijke als in boeddhistische.”

Onderweg

Triodos is als een Nederlandse Stichting begonnen, in 1970. De naam komt van het Griekse ‘ ??? ???? – tri hodos’, wat betekent drie wegen tot ontwikkeling. In de naam zit dus al de filosofie van de bank: planet, people, prosperity. Pas in 1980 is het een bank geworden. Eerst enkel in Nederland. Na een kantoor in België, volgden ook Engeland, Spanje, Duitsland en een vertegenwoordigingskantoor in Parijs.

“Het is de bedoeling om Triodos organisch te laten groeien en niet met geweld. Helemaal volgens de uitdrukking van Goethe: In der Beschränkung zeigt sich erst der Meister (in de eigen beperking ligt het meesterschap). En dat klinkt helemaal anders dan ‘the sky is the limit’. Door een exponentiële groei zou Triodos kunnen verliezen aan authenticiteit en essentie.”

Maar toch belangrijk als tegengewicht dat het anders kan?

“Absoluut. Het geeft aan dat men zich niet zomaar moet neerleggen bij gevestigde waarden. Als ik een advies kan geven aan mensen die met iets nieuw willen beginnen, dan is het: doe het! Laat je niet omverblazen door wat dan ook van blijkbare onmogelijkheden.”

Genoeg zijn

Heeft u ooit overwogen om in politiek te gaan?

“Wel, ik moet toegeven dat ik lang getwijfeld heb om een studie Politieke Wetenschappen te gaan volgen in plaats van letteren.? En internationale politiek heeft me wel altijd geïnteresseerd. Maar om in een partij-apparaat te werken, dat zou mij niet liggen. Hoewel ik het geprobeerd heb! In Gavere heb ik op een lijst gestaan van sp.a die toen in een coalitie was met Groen. De resultaten bleven echter uit: ik had net geen 100 stemmen, 99 om precies te zijn.”

Wat was het verschil om aan de maatschappelijke weg te timmeren vanuit een politieke partij?

“In zo’n structuur kan je eigenlijk niet vrij voor je mening uitkomen. Het beste uit verschillende partijprogramma’s halen is politiek niet aanvaardbaar.? Als vrije burger die concreet met maatschappelijk verantwoord ondernemen aan de slag is gegaan, kan ik zeggen wat ik denk, aan wie ik wil. Ook aan politici.? En misschien kan ik daardoor ook wat invloed uitoefenen voor het algemeen belang. Al ben ik er me bewust van dat dat maar heel beperkt is.”

“Ik ben een mensenmens. Ik praat graag met mensen en ik hoor graag wat hun input is. Als ik dat kan doen, ben ik tevreden. Ik heb natuurlijk mijn ervaring en kennis -en misschien zit daar ook een klein beetje wijsheid in- en als ik die kan gebruiken om kansen te geven aan jonge mensen en hen te stimuleren, dan is dat voor mij voldoende.? Dus als ik nu gewoon ben, dan is dat genoeg.” ?

“?Ach, het enige wat een mens moet kunnen is loslaten en nog ‘s loslaten, tot je uiteindelijk alles loslaat bij het heengaan. Dat is een heel moeilijke oefening, ook omdat we leven in een wereld die er op gericht is om zo veel mogelijk te hebben i.p.v. te zijn.? Dus als ik een beweging zie waarin jonge mensen dingen beginnen te delen en niet enkel te hebben -zoals met autodelen dat heel populair aan het worden is- dan juich ik in mezelf.?”

(tekst en foto: Wim Schrever)

Dit interview verscheen al eerder in de Giesbaergske Koleuren Gazette, online op www.giesbaergskekoleurengazette.be

take down
the paywall
steun ons nu!