In de Brusselse Beursschouwburg nam het
platform #DailyRacism geen genoegen met een passief luisterend publiek. In een
vol en interactief programma werden ruim 200 bezoekers actieve deelnemers aan het plenum dat het platform op woensdag
29 april organiseerde.

Belegde broodjes en drankjes zorgden
voor een smakelijk welkom, waarna de avond startte met slam poetry-artiest Ted Bwatu die via scherpe punchlines een
persoonlijke aanklacht tegen racisme neerzette. Bleri Lleshi gaf de inleiding. De politieke filosoof en activist startte in maart
de online-actie #DailyRacism. Na enkele muisklikken stroomde het
sociale medialandschap in Vlaanderen al snel vol met berichten over
persoonlijke ervaringen met racisme op Facebook en Twitter.

Uit het succes van de online-actie is het platform #DailyRacism voortgekomen waar Lleshi een woordvoeder van is geworden. Andere
initiatiefnemers van het platform zijn Omar Ba (coördinator ENAR Belgium),
Zeynep Balci (politicologe), Orlando Verde (auteur) en Samira Abakkouy.

De
initiatiefnemers, afkomstig uit vijf verschillende gemeenschappen, hebben alle
getuigenissen die via sociale media zijn binnengekomen verzameld voor het
plenum van de avond. Samen met de uitgedachte aanbevelingen van de avond wordt
alles in drukvorm gepubliceerd en aan politici, beleidsmakers, academici, en
media aangeboden, legde Lleshi uit.

Hierna werd het publiek in drie groepen
verdeeld om één van de drie onderwerpen te bespreken: Beleid en Wetgeving,
Onderwijs, of Burgers. Elke groep kreeg een gespreksleider en een verslagnemer
toegewezen. Het Beurskafee liep leeg. De mensenmassa
verspreidde zich over het hele gebouw van de Beursschouwburg naar de zalen waar
elke groep zich terugtrekt om haar gekozen onderwerp uitgebreid te bespreken.

Kermis

Ik nam deel aan de groep Onderwijs. Politicologe Zeynep Balci leidde het gesprek. Columniste Hannah Boakye was de verslagnemer.
Zeynep Balci viel gelijk met de deur in huis. Vanuit haar onderzoekservaringen
en samenwerking met andere academici strooide Balci met een aantal troosteloze
cijfers. Bijvoorbeeld: 22 procent van de jongeren met een migrantenachtergrond
verlaat school zonder een diploma. Ook is
er sprake van een relatief moeilijke doorstroom in het onderwijs.
Criticasters  schuiven graag de schuld in
de schoenen van taal of cultuur.

De strubbelingen in het onderwijs hebben een
weerslag op de positie van deze jongeren op de arbeidsmarkt, vervolgde Balci. Onderzoek heeft uitgewezen dat de jongeren
minder aan de bak komen, en het helpt niet wanneer “autochtone” werknemers
liever geen “allochtone” collega hebben. Het is overigens niet altijd kermis op
de werkvloer voor deze “allochtone” collega’s: 65 procent ervaart discriminatie op de werkvloer. Klachten
hierover worden door leidinggevenden niet serieus genomen.

Grapje

Dit riep een pijnlijke schoolherinnering
op bij onze gespreksleidster. Een persoonlijke getuigenis van Balci: “Ik
herinner me nog heel goed dat we in de klas zaten en de meester cijfers hardop
voorlas. Hij ging iedereen af – Jantje, een 8, Elsje, een 7. Hij stopte even en
prevelde: ‘Zellep? Ze-..? Godverdomme deze naam is toch niet uit te spreken!’’’

Het gefoeter van de meester bracht hem de lachers van de klas op zijn handen,
vertelde Balci. Ze snelde naar het bureau van de directeur die het voorval afdeed
als een grapje. Terug in de klas kreeg Balci op haar donder. “Ik zou de leraar
met schuldgevoelens hebben opgezadeld”, vertelde ze aan ons.

De 21-jarige Lieven Miguel van Afrikaanse
komaf kan hierover meepraten. De Vilvoordse student van Karel De Grote
Hogeschool heeft altijd het gevoel gehad niet bij het geheel te horen vanwege
zijn huidskleur, en dat hij daarom altijd net dat beetje extra werk moet
leveren om eindelijk te komen waar hij wil komen. Lieven put zijn kracht
uit in zijn Christelijke geloof om lotgenoten te versterken:  “Mijn godsdienst leert me dat ik mensen altijd moet vergeven. Mijn missie is om anderen te motiveren!”

Lieven keek beteuterd. “Het is triest dat
veel buitenlandse jongeren zich hier niet thuis voelen en zich benadeeld
voelen.  Wanneer zullen scholen hun ogen
niet langer [voor racisme] sluiten en
leerlingen aannemen zoals ze zijn? Ongeacht de herkomst. Het is overigens belangrijk
om bewustzijnscampagnes  op te zetten en –
bovendien – ouders daarin te betrekken. Dit kan een belangrijke stap zijn naar
wederzijds vertrouwen.”

Het publiek kwam aan het woord. Een
vraag van docente Hanneke aan Lieven: “Zie je enige verbetering in je dagelijkse
ervaringen op de hogeschool?” “Kinderen in het hoger onderwijs zijn matuur,
antwoordde hij.”Lieven vindt dat nieuwe generatie met een opener blik naar de
maatschappij kijken en daarom ontvankelijker zijn voor gesprekken over racisme.
Een kritische noot van Balci is dat  vooral meisjes vanwege hun
religieuze uitingen gediscrimineerd worden een vaak voorkomend
praktijkvoorbeeld is. Het is belangrijk dat ook hierover gesproken kan worden.

Prompt schoten de persoonlijke bijdragen
van het publiek als bliksemschichten uit
de hoeken van de zaal. Een jongeman
zei dat het tijd is om institutioneel racisme als een systematisch probleem te
zien. Een stap in de goede richting is, bijvoorbeeld, om de geschiedenis te
bestuderen en “onze lessen in kolonialisme” grondig te herzien. “Eigenlijk zouden
we het hele curriculum moeten herbekijken”, opperde hij.  Een andere docente beaamde dat. Ze vindt  dat er
bijvoorbeeld te weinig over Congo wordt gesproken, en dat er nog steeds te
weinig kleur is in de lerarenkorpsen.

Roze nest

Een mevrouw stond op, Barbara heet ze.
Ze werkt bij Studio Globo, een  NGO voor
ontwikkelingssamenwerking die zich specialiseert in ontwikkelingseducatie. Elke dag praat ze met schoolkinderen van vele verschillende culturen. “Ik merk dat er veel werk gedaan moet
worden om beeldvorming te verbeteren.”

Volgens haar hebben we te maken met
de spreekwoordelijke situatie, onbekend maakt onbemind. Net als vele andere studenten
met blond haar en blauwe ogen is ze opgegroeid
zonder benul van de maatschappelijke ernst van racisme. “We komen uit een roze
nest,” gaf ze toe. “Deze studenten komen uit een roze nest en worden tijdens
een stage neergezet in gekleurde klas. Ze blokkeren compleet.” Niet verrassend
omdat het voor de meesten de eerste keer is dat ze in contact komen met mensen
met verschillende achtergronden.

“De lerarenopleiding verdient beter, er
moet echt meer respect voor het vak komen”, vervolgde Barbara. Onderwijs is namelijk een
belangrijke manier om vorm aan de maatschappij te geven. Dit  lukt niet met de huidige erbarmelijke
staat van de vorm en inhoud van het onderwijs. Barbara nam de schoolboeken
als voorbeeld: “Een kleurling in een schoolboekje is steevast een hongerig jongetje
uit Afrika.” “Laten we ook gender niet vergeten”, vulde iemand in de zaal aan. Schoolboekjes
laten zich nog steeds graag stereotyperend schrijven en tekenen. Vaak is de
vrouw een moeder  wier ambitie niet
verder reikt dan de keuken.

Onderwijs moet iedereen inspireren en
tot zelfstandig nadenken prikkelen. “Zelfs mijn zoontje kan soms de energie
niet opbrengen om het een hele schooldag vol te houden”, verzuchtte Barbara. Gespreksleidster
Balci dacht met haar mee: “Is het geen idee om een vak als filosofie in te
voeren? Waar kinderen vrijelijk met elkaar praten over wat ze zien en hoe ze
zich daarbij voelen?” Barbara veerde op. “Ja! Waarom niet al vanaf de
kleuterschool?”, vroeg ze zich af.  

Een blonde jongen stond op. Eerstejaars
student in het lager onderwijs. “Is het Finse systeem geen optie?”, opperde
hij. In Finland krijgen kinderen met een migratieachtergrond op school eerst
nog even in hun moedertaal les. Dit geeft een sterk gevoel acceptatie van de eigen
identiteit. In Brussel is dit ongekend,
denkt de student. “Sommige [Vlaamse]
scholen geven leerlingen straf voor het spreken van Frans. Je bent in Brussel
opgegroeid. Frans spreken is voor deze kinderen een gegeven.”

Antwerpse student Mohammed ziet deugd
in kleine initiatieven. Op zijn school heeft hij andere studenten kunnen
mobiliseren om het schoolbestuur aan te spreken op zijn eigen gegrepen recht om
meisjes met een hoofddoek te weigeren. Stapsgewijs kan je verbeteringen
maken.  Maar voor een studente
letterkunde is de kous al een hele lange tijd af en vindt dat het hele
onderwijssysteem op de schop moet gaan: “Het hele systeem is inherent
racistisch.”

Balci merkte nog een belangrijk
probleem op. Het is een blijvend verschijnsel dat leerlingen met een andere achtergrond blijven zitten, ondanks
dat ze dezelfde schoolcijfers hebben als hun “autochtone” klasgenootjes.  “Een aanstelling van een onafhankelijk figuur,
is dat een idee?”, dacht ze hardop na.

Schizofrenie

Elke stond op. Ze is onderwijssociologe en leerkracht. “Ook
ik kom uit een roze nest.” Gegrinnik hier en daar. De groep begon iets van een
AA-meeting te krijgen, grapte ik in gedachten. “Ik ben naar een witte school
gegaan en voor mijn leraren was ik een modelleerling. Ik heb nooit problemen gekend,”
vertelde ze. “Een  schoolreis met 40
Marokkaanse kinderen heeft mijn ogen geopend.”

Ook Elke ziet dat leraren leerlingen op basis
van het hebben van een andere achtergrond laten zitten ondanks dezelfde prestaties als blanke klasgenootjes. “Veel leraren zijn – zoals ik dat was – heel ontwetend. Er bestaat een schizofrenie in het onderwijs. Enerzijds
benadrukken we het belang van Nederlands, anderzijds krijgen leerlingen onvoldoende
tijd en steun om de taal uitstekend te leren.”

De jongeman die aan het begin
institutioneel racisme aankaartte stond nog eens op: “Laten we het Blue Eye,
Brown Eye-experiment invoeren. Kort geleden werd dit experiment in Nederland
uitgevoerd.” Hij verwees naar het anti-racisme-experiment uit 1968 van de Amerikaanse
leerkracht Jane Elliot. Via dit experiment heeft Elliot de effecten van racisme
op het onderwijs scherp weten bloot te leggen.

Een mevrouw met een hoofddoek stak haar vinger op. “Ik denk dat we gelijk iets
concreets kunnen aanpakken”, zei ze terwijl ze haar hoofd op haar hand liet rusten. “Heel simpel: schaf het hoofddoekenverbod af.” Dit  praktische en simpel opstapje naar een
racismevrij onderwijs kreeg applaus van de zaal. Roze
modelleerling  Elke zag daarin gelijk een taak weggelegd voor het initiatief Mysterie
van Onderwijs.

Fuck racism!

Het gesprek zette zich voort in de
wandelgangen toen iedereen  naar het
Beurskafee liep voor een drankje en een dichterlijk intermetto van Slam poetry-artieste Elisabeth Severino
Fernandes, die in een seconde de aandacht van de zaal te pakken kreeg. “Fuck racism!”
De toon is meteen gezet in haar Engelstalige poëtische bijdrage. Van
de bootvluchtelingen  in de Middellandse
zee tot aan Vlaanderen: “fuck racisme”. Verbaasd en boos is Fernandes hoe de samenleving
zich moet schikken aan witte Belgische mannetjes van middelbare leeftijd. “They
are the minority!”  

Bekomen van Fernandes’ spraakwaterval konden de groepen een selectie aanbevelingen voor racismebestrijding aan
elkaar presenteren. Balci trad het podium op met de aanbevelingen van de groep Onderwijs.
“Racisme in het onderwijs moet strafbaar zijn; er moeten sancties komen voor leraren
die hun leerlingen discrimineren”, vertelde ze.

Tegelijkertijd is het belangrijk om ook leraren te onderwijzen in racisme, bijvoorbeeld aan de hand van
videomateriaal of het aanstellen van een onafhankelijk figuur die de sociale
dynamiek in de klas gadeslaat. Daarnaast moet er meer kleur komen in het
lerarenkorps, en het curriculum en ander schoolmateriaal moeten ook grondig herzien worden. Uiteindelijk
is het belangrijk om tot het besef te komen dat het onderwijs de maatschappij vormt. Daarom is deze sector een speerpunt in de strijd tegen racisme.

Interculturaliseren

Na Balci nam gespreksleidster Samira Abakkouy
namens de groep Beleid en Wetgeving het woord. De verslagnemer in de groep was anti-racisme-activist Walter Antonio Midence. In beleidsvorming is antiracisme geen prioriteit, concludeerde deze groep. De groep roept op tot het uitvoeren van praktijktesten en
zogenaamde mysterie calls. De arbeidsmarkt moet namelijk een “evenredige
weerspiegeling zijn van de samenleving”.

“We moeten de complete samenleving
interculturaliseren”,  vertelde Abakkouy,
waarna instanties een weerspiegeling worden van alle culturen die samenleving
heeft. “We kunnen zogenaamde good
practices uit andere landen als voorbeelden gebruiken.” Dit is volgens haar
mogelijk als bijvoorbeeld verschillende antiracisme-organisaties samen één
front vormen.

Rode Duivels

Tenslotte sprak Orlando Verde. De
auteur was de verslagnemer van de groep Burgers. De gespreksleidster van deze groep
was Dalilla Hermans, werkzaam bij Karuur. De groep ziet een oplossing in het
opzetten van media-campagnes en het opstellen van quota’s in politiek en media.
“Vaak worden dezelfde “specialisten” in een debat op TV naar voren gebracht.”

In de groep kwam de Amerikaanse burgerbeweging uit de jaren zestig geregeld ter sprake. “We moeten in onze burgerstrijd altijd correct blijven, maar niet subtiel”, benadrukte Verde. En een rol voor de Rode Duivels in deze burgerstrijd is weggelegd,
voegde de auteur eraan toe. Daarnaast ziet de groep belang in het uitvoeren van praktijktesten en het
verlenen van hulp aan slachtoffers van racisme.

Antropologe Bambi Ceuppens en voormalige Minderhedenforumdirectrice Naima Charkaoui (verbonden aan Kinderrechtencoalitie)
traden tijdens het plenair debat als racisme-experts. Samen met
het publiek probeerden ze vier vragen te beantwoorden. Welke rol is
weggelegd voor politiek? Wat zijn concrete maatregelen die we aan politici
kunnen voorleggen? Hoe kunnen we racisme en discriminatie binnen het
onderwijssysteem bestrijden? Welke rol hebben de burgers in de anti-racisme
strijd? Wat kunnen we zelf doen?

Charkaoui vindt dat we racisme kunnen
blootleggen via verandering van het onderwijssysteem,
sancties voor discriminatoire praktijken en praktijktesten. Maatschappelijke instituties moeten grondig herzien worden,
want: “discriminatie door een gezaghebbend figuur is extra vernederend”, stelde
ze. “Het is daarom heel belangrijk om deze aanbevelingen van vanavond goed
concreet uit te werken. Tegelijkertijd moeten we diversiteit vieren, vindt
Charkaoui: “we strijden niet alleen tegen racisme, maar we strijden ook voor
een diverse samenleving.”

Kinderen

Voor de strijd tegen racisme gebruikte
Charkaoui het verkeer als metafoor. “Je hebt te maken met preventie, en je moet
zorg kunnen bieden aan  potentiële slachtoffers.
“ Vooral de kinderen, merkte ze op. Die zijn de meest weerlozen in de
samenleving. Een kanttekening die Lleshi maakte is dat kinderen vaak hun
verhaal niet thuis vertellen aan hun ouders of alleenstaande vader of moeder
die het al moeilijk hebben om het hoofd boven water te houden.

Tegenover de politieke onwil ziet  Charkaoui in de samenleving de bron van
verandering. “Het is tijd om onze verhalen te delen, zei Charkaoui. “Bij het
Minderhedenforum merkte ik vooral op dat de mensen (met wie we spraken) vooral hun verhalen voor zichzelf willen houden en gebukt gaan onder de motto get
over it. We moeten volgens Charkaoui eindelijk concluderen dat
racisme simpelweg slecht is voor onze gezondheid.

Ceuppens vulde Charkaoui goed aan. Ze
vindt het goed dat een avond als deze heeft kunnen plaatsvinden. Volgens haar
is het ook belangrijk om coalities te sluiten met andere initiatieven die op ander
fronten strijden voor een betere samenleving. Bijvoorbeeld het seksisme dat blogger
Yasmine Schillebeeck in maart via online-actie #wijoverdrijvenniet scherp heeft aangekaart . “Het is zeer
interessant om beide hashtag-acties met
elkaar te verbinden”, merkte de antropologe op.

Heer en meester

De roep om quota’s in media, bestuur en
op de werkvloer is tekenend voor het
falen van het systeem, vindt Ceuppens. Wat  het onderwijs betreft benadrukte ze: “een leerkracht die niet bewust is
van racisme,  dat is al een grondig  probleem. Anders dan in het buitenland
geloven onze leraren in Vlaanderen namelijk nog steeds dat zij heer en meester zijn in
de klas.”

Volgens Ceuppens moeten we in het onderwijs komen tot een zogenaamd peer-systeem, waarin onderwijs een collectief product is van de samenwerking
tussen leerkrachten en leerlingen, docenten en studenten. In dat kader vroeg
Ceuppens zich hardop af: “Zou [voormalige
VUB-decaan] Willem Elias de examens van zijn studenten zelf kunnen maken?”

 “Daily
Racisme gaat ook over solidariteit”, startte Omar Ba het slotwoord van
vanavond. Hij vroeg één minuut stilte  voor de slachtoffers van de aardbeving in
Nepal, de overleden bootvluchtelingen in het Middellandse Zeegebied, en voor
alle mensen in de wereld die door onrecht of andere ongelukkige omstandigheden
het leven verloren.

Burgerbeweging

In zijn poging om niet in herhaling te
vallen van wat er allemaal die avond is gezegd, vertelde hij over Fatiha
die tijdens één van de groepsgesprekken
vertelde dat het voor haar een dagelijkse strijd is om haar kind van racisme te
behoeden. “Het was een pijnlijke getuigenis”, zei Ba. “Daarom moet er een burgerbeweging opstaan die
politici en bestuurders durft te dwingen om
hun politieke plicht uit te voeren.” Het relativeren van persoonlijke
getuigenissen is een op zichzelf staande belediging, vindt Ba.

Met zijn Brusselse collega en een ander parlementslid van PTB/PVDA stond Imade Annouri in het publiek naar de woorden van Ba te luisteren. Hij deelt de stemmen van de avond. “Het
was een mooie avond. Een avond met een therapeutische waarde voor de bezoekers.
Mensen konden hun verhalen met elkaar delen en elkaar zo beter leren kennen.
Dat is goed.” vertelde de Groen-parlementariër. “Er is bij velen frustratie over de muren waar ze dagdagelijks op
botsen. Maar er is nog veel meer goesting en positiviteit om daar echt mee aan de slag
te gaan”,  schreef hij na afloop op
Facebook.

Volgens Ba is een belangrijke doelstelling van #DailyRacism dat racisme niet langer onderwerp te maken van
stoffige discussies. Wat nodig is is zichtbaarheid en concrete interactie. Het platform streeft ernaar om een “gezicht
te geven aan de pijngevoelens van slachtoffers van racisme.” Uit die stoffige
discussies zijn volgens Ba alleen harde taal over assimilationistisch beleid voortgekomen.

Bos

“Iedereen
hoort een boom vallen, maar niemand hoort een bos groeien, daarom een groot applaus
voor jezelf. Wees voor de volgende keren ook erbij”, drukte Ba nog even iedereen op het hart. Zijn slotwoord is
het begin van een lange strijd voor een diverse samenleving waar niets
behalve racisme wordt uitgesloten. Want,
in de woorden van Ba “Onze kinderen verdienen deze strijd. Vlaanderen verdient het.
België verdient het. Europa verdient. De
wereld verdient het.”