Door VSEVOLOD SAMOKHVALOV
Vertaald uit het Engels door Oriana P.  

Terwijl de separatische groeperingen dichter naar Mariupol
kruipen en Griekenland een verdere alliantie met Rusland overweegt is er één
groep die die nieuwe vriendschap op de helling kan zetten – de Griekse
gemeenschap van Oekraïne.

Na het bezoek van de Griekse premier Alexis Tsipras aan Moskou is er opnieuw sprake van een
mogelijke alliantie tussen Rusland en Griekenland tegen Europa. Naast de
religieuze verwantschap tussen de twee landen en hun gemeenschappelijke
anti-westerse ideologie hebben de Griekse toezeggingen voor het hosten van
de toekomstige Russische pijpleidingen en de bereidheid van Rusland om
financiële steun te verstrekken (waardoor de positie van Athene wordt versterkt
voorafgaand aan de onderhandelingen met het IMF) de emotionele en economische
fundamenten voor deze alliantie gelegd. Het stappenplan dat de uitbreiding
uitlegt van de Turkse Stroom oliepijpleiding naar Griekenland dat op 21
april was ondertekend door Gazprom chief Alexei Miller en Alexis Tsipras in
Athene is nog een plank in deze alliantie.

Het lijkt er inderdaad op dat niets of niemand dit hernieuwd bondgenootschap
kan breken. Maar dat is zonder Alexandra
Protsenko, 67, gerekend, een gepensioneerde middelbare schooldirectrice uit het
landelijke zuid-oosten van Oekraïne en president van de Griekse gemeenschap van
Mariupol. Protsenko is een alsmaar meer invloedrijk figuur en haar positie ten
aanzien van de separatistische agressie in de buurt van de Azov kust, de
thuisbasis van enkele 100.000 Oekraïense Grieken, zou wel eens een groot struikelblok
kunnen worden voor de hernieuwde Grieks-Russische samenwerking. Met het geweld tegen de Oekraïense Grieken
dat in de Griekse pers een prominente plaats inneemt en dat gebruikt wordt als
mogelijke rechtvaardiging voor nauwere banden met Rusland, krijgt de mission
creep in de buurt van Mariupol een nieuwe betekenis.

De Russische operatie in Donbass
Het beleid van Rusland in het zuidoosten van Oekraïne is verre van een
coherente expansiestrategie. Het bestaat in feite uit twee delen.

Ten eerste, en dit volgens Moskou, zullen de noordelijke en centrale delen van
de Donetsk regio een ander Transnistrië worden.
De zelfbenoemde republieken zullen Moskou toelaten om Kiev uit te putten
en Europa te chanteren. Met militaire bases en trainingskampen die door
Russische instructeurs rond Donetsk worden opgezet, met Russische militairen
die de lokale krachten bevelen en met de groeiende verdedigingsinfrastructuur
wordt de regio een echt bolwerk van Russische invloed in het Oosten van Oekraïne.

De verovering van Debaltseve door Rusland leidde tot een toevoer van
soldaten en wapens die vanuit Rusland met de trein komen, wat van Donetsk een aanvalsbasis
maakt voor een eventueel toekomstig offensief. Onder deze omstandigheden zullen de Oekraïense troepen het heel moeilijk
krijgen om toekomstige aanvallen af te weren of om door de Russische
verdedigingslinies te breken. Maar terwijl Rusland meer dan waarschijnlijk zal
slagen in haar doelstellingen voor noord en centraal Donbass is het echter niet
geïnteresseerd om een compleet offensief uit te voeren. Om haar verhaal te ondersteunen wil Moskou
dat de regio eruitziet als een republiek die werd uitgeroepen en georganiseerd
op geheel lokale basis.

Wat er ten zuiden van Donetsk gebeurt is een heel ander verhaal. Het zuiden van de regio, met inbegrip van de kust
van Azov, heeft specifieke strategische waarde. Het is de toegangspoort voor
een weg overland naar de Krim die Rusland heel erg nodig heeft om de levering
van elektriciteit, water en voedsel naar het schiereiland veilig te stellen. Deze route zou zich uitstrekken door verschillende Oekraïense regio’s, ver
buiten de Donbas, en Rusland zou een hoop werk hebben om door te dringen tot de
Krim.  De havenstad Mariupol is de
sleutel tot deze landweg.

In tegenstelling tot de operaties in Donetsk en Luhansk probeert Rusland haar
offensief tegen Mariupol zo veel mogelijk uit de kijker te houden.  Vandaar ook de meldingen van Russische
speciale troepen en ongemarkeerde gewone krachten die pogingen ondernemen om
snel de stad in te nemen. Russische verkenningsgroepen hebben ook meerdere
malen geprobeerd om het gebied binnen te dringen.

Hoewel er een aantal pro-Russische elementen in het gebied zijn geweest is Moskou
er niet in geslaagd om de stad over te nemen en kon ook geen weg over land naar
de Krim veilig stellen, wat betekent dat het schiereiland sterk afhankelijk
blijft van het vasteland van Oekraïne voor de levering van water, gas en
elektriciteit.

Op dit moment leiden de nieuwe autoriteiten de lokale rivieren om naar het
Zuiden van de Krimkust om watervoorziening voor de Russische Zwarte Zee vloot
in Sevastopol te waarborgen.  Deze stap
zal waarschijnlijk resulteren in het verlies van landbouwgrond en dus een
verder tekort aan water en voedsel.

Ondertussen is het vooruitzicht van de bouw van de ‘Kerchenskii’ brug tussen
het vasteland van Rusland en de Krim nog steeds onderwerp van discussie.

Als dusdanig is het veroveren van Mariupol een hoogstnoodzakelijke taak voor
Rusland. Toch lijkt Mariupol een onbereikbaar doel voor Rusland en
dit om twee redenen. Ten eerste, Mariupol is een anomalie in de Donbas en ten
tweede, de Griekse gemeenschap van Mariupol.

Een Donbas ‘anomalie’
Algemeen beschouwd als het domein van de strafrechtelijke clans, de Donbas,
met zijn bevolking van gemarginaliseerde laaggeschoolde mijnwerkers, is een
vruchtbare voedingsbodem geweest voor de pro-Russische propaganda en het
populisme van de inmiddels ontbonden Partij van de Regio’s. Criminaliteit en sociale
degradatie hebben hun tol in deze region geëist.

Mariupol is een heel ander verhaal. Ten
eerste is Mariupol geen koolontginningsstad. De stad herbergt grote metallurgie fabrieken en andere bedrijven met een
ervaren arbeidersklasse en technische intelligentsia. Met zo’n demografisch profiel wijkt de
werkende ethiek van de lokale bevolking – hun stedelijke mythologie – af van de
militante, egocentrische cultuur van de rest van de Donbas.

Ten tweede, in tegenstelling tot andere delen van Donbass is Mariupol erin geslaagd
om de traumatische ervaring van de jaren ‘90 te voorkomen – de ineenstorting
van de overheidsinstellingen en de daarmee gepaard gaande stijging van de
strafrechtelijke dictaturen. De
metallurgie fabrieken van Mariupol stonden onder toezicht van Vladimir Boiko. Boiko, geboren in de stad, heeft zijn hele
leven in Mariupol gewerkt. Hij beklom de
ladder van laaggeschoolde werknemer tot engineer en, uiteindelijk, tot directeur
van de fabriek. Als respectabele ‘rode
directeur’ en later parlementariër was Boiko nauw verbonden aan centrum-linkse
en linkse partijen (Socialistische Partij van Oekraïne) in plaats van de Partij
van de Regio’s van Viktor Janoekovitsj.

Toen Janoekovitsj aan de macht kwam in 2010 werd Boiko beroofd van zijn
aandelen en positie en gedwongen om de fabriek aan de nauwste medewerker van de
president te verkopen, Rinat Akhmetov. Deze agressieve overname van Mariupol’s
belangrijkste staalproducent door een zeer omstreden figuur maakte de stad niet
bepaald meer loyaal aan het Janoekovitsj regime.

Ten derde, toen de stad voor een korte periode was ingenomen door pro-Russische
militia wekte dit enkel teleurstelling bij de plaatselijke bewoners van
Mariupol: naar verluidt ontbrak de romantiek van de ‘Russische wereld’ (Russkiy
mir). Toen de Oekraïense troepen de stad heroverden werden ze da nook door de
lokale bevolking met opluchting onthaald. De lokale Griekse gemeenschap was
instrumentaal in deze.

St Mary’s Town en de Griekse gemeenschap
Hoewel de Grieken sinds de oudheid aan de kust van de Zwarte Zee hebben
gewoond kreeg Mariupol een special betekenis in de 18e eeuw als onderdeel van
het project van Katharina de Grote om Konstantinopel te heroveren en het
Russische Rijk te introduceren als opvolger van de Byzantijnse glorie. Rusland gebruikte de nieuwe veroverde
gebieden van Azov en de kust van de Zwarte Zee om het “Griekse project” van
Katharina de Grote te legitimeren.

Het merendeel van de nederzettingen in de regio hadden Griekse-gerelateerde
namen – Mariupol (St Mary Stad), Odessa (Odysseas), Simferopol (Stad van
Interesse), Sevastopol (Stad van Respect), Theodosia (Het Geschenk van de Heer)
en ga zo maar door. Rusland nodigde zelfs een aantal Griekse kolonisten uit om
zich in de regio te vestigen en een groot aantal Grieken hebben sindsdien in
Oekraïne gewoond.

Vandaag de dag overschrijdt de Griekse gemeenschap in Mariupol 100.000 mensen. In
tegenstelling tot gelijkaardige gemeenschappen in andere post-Sovjet-landen werden
de Grieken van Mariupol met succes geïntegreerd in de Oekraïense samenleving.

Aleksandra Protsenko speelde een cruciale rol in deze integratie. Zij begon als schoollerares en culturele
activiste in de vroege jaren ‘80. Protsenko lobbyde voor meer
financiering voor de Grieks-taalscholen in Mariupol en de rest van het
gebied. In 1986 kreeg Protsenko promotie
en werd directrice van een kleine school net buiten Mariupol. Door haar strijd voor culturele en educatieve
rechten van de Oekraïense Grieken bouwde Protsenko een sterke reputatie in
binnen- en buitenland. Protsenko’s naam
wordt vaak geassocieerd met de nieuw opgerichte Mariupol State Institute of
Humanities (MIH), waar Grieks de belangrijkste voertaal is. De MIH leidde een
aantal leraren op voor de lokale Griekse scholen en werd één van de symbolen
van de integratie van de Griekse gemeenschap in de Oekraïense samenleving.

De Griekse minderheid van Mariupol heeft veel aandacht getrokken bij de Griekse
staat en media. Er werd een consulaat
geopend in Mariupol. Het Instituut voor Menswetenschappen werd gesteund door de
Griekse regering. Zomercursussen en wederzijdse bezoeken werden haast routine.

Op basis van dit success groeide Protsenko uit van een activiste voor lokale
rechten van minderheden tot een nationale en internationale leider en werd
voorzitter van de Federatie van Griekse Gemeenschappen in Oekraïne en lid van
de presidentiële Nationale Minderheden van de Commissie. In het midden van de jaren 1990 en vroege
jaren 2000 was Protsenko één van de coördinatoren van de Wereldraad van
Hellenen in het buitenland en het hoofd van het secretariaat van het Griekse
ministerie van Buitenlandse Zaken voor de Griekse diaspora.

Protsenko verworf een zeker gezag in de Griekse politiek en
is heel populair bij de Griekse diaspora van Amerika tot Australië en dit is
belangrijk in Griekenland – een land dat bijzonder gevoelig is voor haar
landgenoten in het buitenland.

Het Griekse Mariupol
Dit alles heeft de Grieken van Mariupol tot meer gemaakt dan alleen een
culturele gemeenschap in een afgelegen Oekraïens gebied. Mariupol Grieken spelen
een belangrijke factor in de nationale politiek en in de bilaterale
betrekkingen. Hoe ironisch het ook mag
zijn maar deze gemeenschap, die uiteindelijk grotendeels een creatie is van een
Russisch keizerlijk ontwerp uit de 18e eeuw, weerlegt de verhalen die Rusland over
het zuid-oosten van Oekraïne probeert te vertellen. Over de Russische ‘annexatie’ van de Krim heeft
Alexandra Protsenko herhaaldelijk verklaard dat de Oekraïense Grieken Oekraïne als
hun vaderland beschouwen: zij willen geen bescherming van Rusland. Protsenko heeft regelrecht de verklaringen
van Syriza betwist over repressie tegen etnische minderheden in Oekraïne die door
de Oekraïense staat zouden begaan zijn.

Ook heeft Protsenko herhaaldelijk verklaard dat, tijdens de korte periode
waarin Mariupol werd gecontroleerd door zelfbenoemde republieken in 2014 de
separatisten zich op lokale criminele elementen beroepten.  De rijke lokale kennis van Protsenko
gekoppeld aan haar positie als lerares heeft haar geholpen om de ontwikkelingen
in Mariupol in een verhaal te plaatsen van “gewone mensen vs. hooligans en
bandieten” daarbij met succes het verhaal van Rusland uitdagende dat de crisis
in Oekraïne wil voorstellen als een inter-etnisch of centrum-periferie
conflict.

Nadat verscheidene burgers van Griekse afkomst werden gedood tijdens de
beschietingen van de Mariupol voorsteden in oktober 2014 vertienvoudigde de
symbolische betekenis van de stad. Verschillende
publieke oproepen door de Oekraïense Grieken aan de Griekse regering om hen te
redden van de verschrikkingen van de oorlog versterkte nogmaals het belang van
Mariupol in het Griekse publieke debat. En
hoewel het niet expliciet wordt vermeld wordt Rusland wel verantwoordelijk
gehouden voor het lijden van de Grieken.

Voor de Griekse samenleving en haar diaspora van ettelijke miljoenen hebben de
ontwikkelingen in Mariupol een gevoelige snaar geraakt. Griekenland heeft een aantal tragedies
meegemaakt.in de afgelopen eeuw – repressie door het Ottomaanse Rijk, bezetting
tijdens de Tweede Wereldoorlog, massale migratie in de 20e eeuw en de golven
van vluchtelingen en repatriëring die naar Griekenland kwamen tijdens de
ineenstorting van de Sovjet-Unie.

Geleende tijd
Dezer dagen verdeelt Alexandra Protsenko haar tijd tussen het leveren van
voedsel aan Oekraïense strijdkrachten rond Mariupol, het bezoeken van
ziekenhuizen om strijders van de vrijwilligersbataljons te behandelen en het
organiseren van culturele activiteiten voor de lokale Griekse gemeenschappen.

En terwijl Alexandra Protsenko voedselpaketten uitdeelt legt de Griekse
gemeenschap van Mariupol belangrijke beperkingen op aan de pogingen van Alexis
Tsipras voor toenadering tot president Poetin. Tsipras ziet zich geconfrontreerd met een constante bedreiging van zijn
imago – door de Grieken te vergeten die tijdens de beschietingen in Mariupol
werden gedood.

Ondanks enkele tekenen van toenadering tussen Rusland en Griekenland zijn deze
beperkingen ontstaan voor en zelfs tijdens het bezoek van Tsipras aan Moskou.  En eerder dit jaar waren er suggesties dat,
in het geval van verdere Russische agressie tegen Mariupol de Grieken de verdere
sancties tegen Rusland zouden steunen.

Hoewel tijdens het bezoek de Russische en Griekse leiders in het openbaar
spraken over de diverse gemeenschappelijke belangen weigerde de eerste minister
samen te komen met de vertegenwoordigers van de Griekse gemeenschappen in de Krim.
Het Griekse consulaat in Rusland, net zoals
alle andere EU-consulaten, geven geen visa aan de Grieken van de Krim omdat ze
het niet erkennen als deel uitmakend van Oekraïne. 

Zelfs het stappenplan van dinsdag is geen
garantie voor een sterke energie band tussen de twee landen. Eens droomden Athene en Moskou van een
gezamenlijk project voor een pijpleiding die Russische olie moest vervoeren van
de Bulgaarse haven van Burgas tot aan de Alexandroupolis terminal in het
noorden van Griekenland. Deze droom bleef tenminste een decennium lang hangen,
van 1993 tot 2003, en werd uiteindelijk begraven vanwege onderhandelingsvermoeidheid
en agressieve concurrenten.

Griekenland en Rusland mogen dan wel sterke verbintenissen en toezeggingen
hebben gedaan aan het Turkse Stroom project maar er blijft twijfel bestaan over
de reactie van de Europese Commissie en de Energiegemeenschap die producenten
verbiedt belangen te hebben in grote transit infrastructuurprojecten.

Hoewel Rusland wel bereid is om financiële aansporingen te geven in ruil voor Griekse
steun binnen de EU ziet het er nog steeds naar uit dat Athene niet kan geven
wat Moskou wenst – een veto tegen de sancties in geval van een verdere expansie
in het zuidoosten van Oekraïne. En als
Rusland een aanval uitvoert op het gebied en Mariupol inneemt, zal Athene het
heel moeilijk vinden om zelfs retorische steun te geven.