Op
23 april 2015 organiseerden CIMIC en Via vzw een debatavond over het
conflict in Oekraïne. Via vzw  organiseert internationale interculturele uitwisselingen via
vrijwilligerswerk. CIMIC is de studierichting Bachelor-na-bachelor
Intercultureel Management (CIMIC)
van de Thomas More hogeschool in Mechelen.

Deelnemers aan het debat

Alona
Lyubayeva is diversiteitsambtenaar bij de Vlaamse overheid. Zij reist
regelmatig naar haar geboorteland Oekraïne, dat ze twintig jaar
geleden verlaten heeft voor een toekomst in België.
Irina Petrova is
Russische. Zij studeert International and European Studies aan de
KULeuven.
Marc Botenga is coördinator partnerwerking bij de organisatie
Geneeskunde voor de Derde Wereld G3W.
Mark Demesmaeker is voor de N-VA in het Europees parlement
lid van de Commissie Buitenlandse Zaken en van de
EU-Oekraïne-subcommissie voor samenwerking met het parlement van
Oekraïne. In die hoedanigheid heeft hij Oekraïne de voorbije jaren
meer dan vijftien maal bezocht.

Irina Petrova

Irina
Petrova lichtte in haar inleidende toespraak toe dat in de
berichtgeving over Oekraïne de Russische visie op het conflict zwaar
onderbelicht is of verkeerd wordt voorgesteld. Dat betekent volgens
haar niet dat die visie de juiste zou zijn, wel dat er bij de
analyse van dit conflict geen rekening mee wordt gehouden. Daardoor
is het niet mogelijk om de motivering en de daden van Rusland te
begrijpen. Met begrijpen bedoelt ze niet ‘aanvaarden’.

Volgens
Rusland is wat in Oekraïne gebeurt een gevolg van Europese en
Amerikaanse agressie ten bate van een deel van de Oekraïense
publieke opinie, die niet de volledige bevolking vertegenwoordigt. De
EU en de VS doen dit om de eigen invloedssfeer uit te breiden aan de
onmiddellijke grenzen, ten koste van de Russische invloedssfeer. Wat
in Kiev gebeurde, is een staatsgreep tegen een legitiem verkozen
president. In de huidige regering zwaaien extreem-rechtse partijen de
plak. De Russische taal wordt door deze regering gediscrimineerd.

Marc Botenga

Volgens
Marc Botenga worden er drie mythes in de EU gepromoot over
het conflict in Oekraïne: Europa
ondersteunt de democratie, wat Europa doet is een reactie op
Russische agressie en de Oekraïense bevolking zal winnen bij
integratie in de EU. Geen van deze mythes heeft volgens hem een basis
in de werkelijkheid.

Wat
de EU in Oekraïne verdedigt, is Europese integratie. Daarom steunt
zij dat deel van de bevolking dat daarvoor te winnen is. Europese
integratie is een idee dat best verdedigbaar kan zijn, maar het is
een opinie naast andere. Door dus een deel van de publieke opinie in
Oekraïne te steunen, verdedigt de EU een politieke stellingname, niet
de democratie.

Dat
is geen steun aan democratie, tenminste niet als je ervan uitgaat
dat met democratie bedoelt dat de Oekraïense bevolking zelf kan
beslissen wat ze wil: Europese integratie of iets anders, zoals
een middenweg. Botenga gebruikte de huidige keuze van
de regering voor een exclusief Europese integratie voor een vergelijking: “Het is alsof je België zou verplichten van economische
banden met Frankrijk of Duitsland en het land zou verplichten één
van beide op te geven.”

Ook
de stelling dat de EU slechts zou reageren op Russische agressie
klopt volgens hem niet. De voorbije twintig jaar zijn zowel de EU als de NAVO
uitgebreid en zijn alle voormalige Oostbloklanden lid geworden van
beide organisaties. Tegen die uitbreiding heeft Rusland telkens
vergeefs geprotesteerd. Nu willen de EU en de NAVO ook Oekraïne lid
maken, wat door Rusland als een agressieve aanval aan hun grenzen
wordt gezien.

Verder
is het volgens hem een uitgemaakte zaak dat, net als in Griekenland, enkel en alleen de oligarchen baat hebben bij Europese integratie.
Voor de gewone Oekraïners resten alleen keiharde sociale
inleveringen, onder druk van de Trojka, net zoals dat in Griekenland
is gebeurd. “Oekraïne heeft een zeer diverse economie die enkel
gebaat is bij goede samenwerking met zowel de EU als met Rusland.”

Mark Demesmaeker

Marc
Demesmaeker ziet de oorzaak van het conflict in het misdadige,
corrupte karakter van de regering onder president Janoekovitsj. De
protesten in Oekraïense steden en op het Maidanplein ontstonden uit
die onvrede en waren volledig pacifistisch. “Het klopt trouwens
niet dat protesten ontstaan zijn uit protest tegen de weigering van
de president om het samenwerkingsakkoord met de EU te ondertekenen.
Dat speelde in die protesten nauwelijks een rol. Deze protestbeweging
is evenmin ontstaan vanuit de politieke oppositie in het parlement.”

De
transitie is er gekomen omdat het regime onder Janoekovitsj is
geïmplodeerd door interne gebreken. Dit regime kon gewoon
geen compromissen afsluiten en antwoordde enkel met brutale
repressie. Het hele veiligheidsapparaat was verlamd door inertie,
verbondenheid aan de macht, corruptie en inefficiëntie. Door te
vluchten liet de president het land stuurloos achter. In die
omstandigheden was het volledig legitiem van het parlement om de
grondwet opzij te schuiven en een interim-president aan te duiden die
verkiezingen zou voorbereiden.

Volgens
Demesmaeker is de Russische annexatie van de Krim de echte oorzaak van het gewapend conflict. Die was overigens reeds lang op voorhand
gepland. Reeds ten tijde
van de Oranje Revolutie in 2005 was dat plan klaar. Hij meent ook dat
de Europese ‘invloedssfeer’ iets heel anders is dan wat Rusland met die
term bedoelt. “Voor de EU gaat dat om invloed van waarden en
principes, niet om brute machtsconcepten”.

Alles
valt volgens hem te herleiden tot de aard van het regime onder president Poetin.
Deze man staat voor een nieuwe wereldorde onder leiding van de
superieure Russen. Oekraïne is volgens hem niet eens een echte
staat. Hij is echter verstandig genoeg om geen openlijke oorlog aan
te gaan, maar voert een ‘hybrid war‘, met indirecte inzet van
soldaten en wapens.

Alona Lyubayeva

Alona
Lyubayeva stelt geen politieke analyse te willen maken maar enkel te
spreken als betrokken burger van haar geboorteland. Zij ziet een
aantal gelijkenissen met Vlaanderen: de taalproblematiek, de
noord-zuid-dichotomie. Ook België is lang een bufferstaat geweest
tussen Frankrijk en Duitsland die hun conflicten meermaals op
Belgisch grondgebied uitvochten.

Ook zij ziet, net als Mark
Demesmaeker, de echte oorzaak van het conflict in Oekraïne bij de
agressieve expansiepolitiek van president Poetin. Zij gelooft wel in
een staatshervorming die meer ruimte laat voor decentralisatie naar
de regio’s, zodat bijvoorbeeld de regio Donbass – waar de
steenkoolmijnen en de staalindustrie gevestigd zijn – een ander
industrieel beleid zouden kunnen volgen dan bijvoorbeeld het westen,
dat veel meer op landbouw is gericht.

“Democratie is meer dan verkiezingen”

Tijdens
het debat lanceerde professor Dries Lesage als moderator een aantal
vragen voor de leden van het panel. Daarin bevestigden de panelleden
grotendeels de stellingen van hun presentaties. Op de vraag of
president Janoekovitsj al dan niet een legitiem verkozen president
was en of het dan wel legitiem was hem omver te werpen, gaf
europarlementariër Demesmaeker een opvallend antwoord.

“Verkiezingen
zijn in Oekraïne altijd al problematisch geweest. Janoekovitsj wist
de vorige verkiezingen in 2010 te winnen dankzij grootschalige
corruptie. Maar goed, de EU en de OVSE hebben dat resultaat toen
erkend. Hij was dus een legitiem president.”

Mark Demesmaeker (N-VA): “Democratie is meer
dan verkiezingen alleen. Wanneer een groot deel van de bevolking
door acties toont dat zij verandering wil, dan is omverwerping van het systeem legitiem. Acties door de civiele
maatschappij hebben een hogere democratische legitimiteit.”