Tegen
allerlei minderheidsgroepen, maar vooral tegen Afghaanse
vluchtelingen, voert de Iraanse regering een populistisch beleid,
dat vooral aanslaat omdat mensen bang zijn dat hun banen worden
ingepikt. Afghanen worden stelselmatig uitgesloten van deelname aan
de maatschappij. In 24 van de 27 Iraanse provincies zijn ze niet
welkom, de toegang tot openbare parken wordt ze ontzegd en op straat
riskeren ze in elkaar geslagen te worden.

“Kut-Afghaan”

“Ik
durfde niet eens meer naar de winkel”, zei Hamid (28), een
Afghaanse vluchteling. Hij woont nu in Nederland, ook zonder
papieren, maar heeft vanaf 2004 tweeënhalf jaar in Iran gewoond. Dat
was zwaar. “Ik werkte illegaal in de bouw, maar soms kreeg ik
gewoon geen salaris. Dan zei de baas: ga maar naar de politie als je
het er niet mee eens bent. Dat durfde ik niet. In de winkel duwden
mensen me uit de rij. Ze riepen dan: ‘Kut-Afghaan, wij mogen eerst!’
Als er dan ruzie kwam, kon de politie je meenemen. Ik ging zelf geen
boodschappen meer doen, ik gaf geld aan een Iraniër die het voor me
deed.”

Uit
Afghanistan komen meer vluchtelingen dan uit welk ander land dan ook.
Ongeveer 2,4 tot 3 miljoen van hen wonen in Iran, schat Human Rights
Watch in het rapport Unwelcome Guests
van 20 november 2013. Bijna een miljoen daarvan zijn door de UNHCR
officieel als vluchteling geregistreerd, grotendeels mensen die al in
de jaren 1980 uit Afghanistan vluchtten.

Deportaties

Toen
de Afghaanse Talibanregering in 2001 viel, keerden bijna een miljoen
Afghanen terug. Iran ging intussen over op een ronduit anti-Afghaans
politiek beleid. De grenzen gingen dicht en nog maar een handjevol
vluchtelingen mocht zich laten registreren, ook toen het geweld in
Afghanistan weer toenam en de stroom vluchtelingen opnieuw toenam.

De
huidige vluchtelingen in Iran hebben geen enkele toegang tot
gezondheidszorg, kunnen zich op geen enkel recht beroepen en kunnen
willekeurig worden opgepakt en gedeporteerd. In de uitzetkampen is de
situatie beroerd en vindt dwangarbeid plaats, aldus nog Human Rights
Watch.

In
2012 deporteerde Iran driehonderd Afghanen per dag, waaronder veel
jongens die naar Iran waren gekomen om werk te zoeken. Ook officieel
erkende geregistreerde vluchtelingen krijgen het steeds moeilijker.
Ze mogen maar een beperkt aantal banen uitvoeren. Bovendien moeten ze
steeds opnieuw een tijdelijke status aanvragen, en als dat misloopt,
zijn ze vogelvrij.

Willekeurige standrechtelijke executies

Hamid
was één van de nieuwkomers. Hij kwam het land in 2004 binnen via
Pakistan. “We waren in 1994 uit Afghanistan gevlucht, nadat mijn
vader was vermoord. Met mijn moeder en mijn zusje heb ik toen tien
jaar in Pakistan gewoond. Daar werd het steeds erger. Bewapende
mannen schoten willekeurig Afghanen neer. We konden niet meer naar
buiten. Toen een vriend van mij werd vermoord, ben ik naar Iran
gevlucht.”

Hamid
kwam terecht in de hoofdstad Teheran. Daar kon hij een baantje in de
bouw krijgen. Ondanks de gemeenschappelijke taal werd hij
gediscrimineerd omdat hij Afghaans was. “Ik ben een Hazara. We
hebben een beetje een Mongools uiterlijk. Daarom vallen we meer op
dan bijvoorbeeld Pashtun. Mensen scholden me op straat gewoon uit.”

“Op
een dag moest ik aan agenten mijn papieren laten zien. Ze scholden me
uit. Ik had geen papieren. Toen sloegen ze me in elkaar. Ze zeiden
dat ze me zouden vermoorden. Ze schopten me tegen mijn hoofd en mijn
voeten. Toen kwamen er een paar buurvrouwen naar buiten. Ze waren
heel aardig. Ze kwamen voor me op en zeiden dat ik nooit iets had
gedaan.”

“Ze
riepen dat de agenten moesten stoppen. Toen reden ze weg. Eén
buurvrouw heeft me mee naar huis genomen en heeft me gewassen en
verbonden. ‘Sorry voor mijn slechte regering’, zei ze. Toen besloot ik
naar Europa te gaan. Ik heb er nog steeds nachtmerries van, en ik kan
me niet meer concentreren.”

Verboden
gebieden voor vluchtelingen

De
afgelopen jaren is de anti-Afghaanse discriminatie steeds meer
officieel beleid geworden. Afghanen en ook andere vluchtelingen,
mogen nog maar in drie provincies wonen, Teheran, Alborz en Qom. De
andere 28 zijn tot verboden gebied verklaard. De meeste steden weren
Afghanen en hulp bieden of werk geven is strafbaar. In de provincie
Fars is het zelfs strafbaar om aan Afghanen voedsel te verkopen.

“Dit
betekent niet altijd dat het allemaal ook wordt nageleefd”, zegt
Peyman Jafari, een Iraans-Nederlandse politicoloog aan de
Universiteit van Amsterdam. “Het is vooral een manier om
politiek te bedrijven over de ruggen van vreemdelingen.

De
laatste Iraanse provincie die verboden gebied werd, Mazandaran, deed
dat met de slogan ‘Banen voor Iraniërs in plaats van Afghanen’. Wat
dat betreft, is het niet heel veel anders dan in België en
Nederland. Stel je voor wat hier zou gebeuren als er drie miljoen
vluchtelingen zouden toekomen in tijden van economische crisis!”

En
crisis is het in Iran, door de sancties die de hele economie aan de rand van de afgrond hebben gebracht. Bovendien is het aantal vluchtelingen zo hoog
dat zelfs rijke landen het niet aan zouden kunnen zonder
internationale hulp. Een oplossing voor het lot van de Afghanen ligt
dus niet alleen in een gedragsverandering van Iraniërs, zegt Human
Rights Watch, maar ook in de bereidheid van de internationale
gemeenschap om Iran hierin bij te staan.

Wat
dat betreft staat er aan de onderhandelingstafel van 31 maart 2015
over een akkoord voor Iraanse kernenergie veel meer op het spel dan
alleen de uraniumproductie van Iran. In de Iraanse maatschappij wordt
het debat al gevoerd, zegt Jafari. “Niet alleen in het
parlement, maar ook in de media, met krantenberichten, boeken en
foto-exposities over het leven van Afghaanse vluchtelingen. Steeds
meer ngo’s maken er de laatste tijd een punt van. Er is veel racisme,
maar er is toch ook wel een positieve ontwikkeling.”