Twee maanden heeft dit land in een uitzonderingstoestand geleefd. Dreigingsniveau 3. Met in het kielzog een hele rist maatregelen. Nu verlaagt men het dreigingsniveau, maar blijven para’s blijkbaar nodig voor politietaken. Tijd om eens na te gaan waar ons dat heeft gebracht.

De aanslag op
Charlie Hebdo en de joodse supermarkt dateert van 7 januari. De
daders liepen hun martelaarsdood tegemoet in de Vigipirate
omknelling. Op 15 januari werd bij een antiterreuractie in Verviers
“een tweede Parijs vermeden”. In het vuurgevecht met de
politie kwamen de verdachten om. Sindsdien horen we niks meer van
het onderzoek. De namen van jongeren uit Molenbeek werden gelekt. Er
wordt gesproken over jihad-netwerken, maar die zijn nooit geduid. Dan
weer zou het gaan om een amateuristische revanche op het
politiekantoor van Molenbeek. Enfin. “het onderzoek loopt nog”
en we moeten blijven hopen dat we ooit klaarheid krijgen.

Er zijn overigens
sindsdien geen aanwijzingen op nieuwe terreuraanslagen geweest. Maar
Verviers bleek wel ernstig genoeg, zo een week na Parijs, om te
vrezen dat eventuele “slapende netwerken” tot de actie
zouden overgaan. En dus installeerde de regering “dreigingsniveau 3” met als belangrijkste effect dat soldaten werden ingezet
voor de binnenlandse beveiliging. En dat politieagenten hun wapen mee
naar huis mochten nemen. N-VA-voorzitter Bart De Wever wil dat
allang. Hij heeft dat dan ook in augustus 2014 alvast in het
regeerakkoord laten zetten. De setting van zo’n zichtbare bedreigende
wereld helpt als je harde maatregelen wil nemen. Maar zijn
coalitiepartners waren niet mee. Ze vonden in de sociale strijd of de
havenstaking toch een onvoldoende aanleiding. Maar de wereldwijd
genetwerkte jihadisten verwekten, ook al zonder directe dreiging, wel
voldoende draagvlak voor zo’n symbolisch beleid. Nu het
dreigingsniveau volgens OCAD is verlaagd van 3 naar 2, heeft De Wever
het gedaan gekregen dat in de joodse buurt in Antwerpen toch nog
altijd soldaten patrouilleren. Ook als is dat peperduur. In tijden
van besparingen toch een vreemde maatregel. Het gaat natuurlijk over
iets anders: over gespierde politiek.

Want voor zover we
weten, en de transparantie is in die zaken natuurlijk ver zoek,
hebben de soldaten al die weken niet voor een verhoogde veiligheid
kunnen zorgen. Ze hebben in elk geval niet kunnen verhinderen dat een
werkster in Delhaize slachtoffer werd van een zuuraanslag. Of dat een
jonge vrouw in Wevelgem zelfmoord pleegde met het dienstwapen van
haar man. Maar ze waren wel het excuus om een
Pegida-betoging te verbieden – en dus ook de veel grotere wake van
Hart boven Hard, of om de jaarlijkse herdenking van het stoppen
van het twintigste konvooi naar Auschwitz in Boortmeerbeek af
te gelasten. Moest de herhaalde verlenging van dat
dreigingsniveau 3 dienen om ons gewoon te maken aan het inperken van
onze burgerrechten? En om het radicaliseringsthema te gebruiken om
een repressief beleid, tot en met afname van de nationaliteit, uit te
denken?

Jazeker, de eerste
weken is er nog even gediscussieerd over andere begeleidende
maatregelen: lessen burgerschap in de scholen, de invoering van een
algemeen vak levensbeschouwing in het onderwijs en dat niet alleen
over te laten aan de verzuilde religies zelf, meer vorming en
discussie in de media. Maar die interesse lijkt alweer over en op dat
vlak zijn geen maatregelen genomen.

Maar bewijzen de
aanslagen midden februari in Kopenhagen dan niet dat er een reële
terreurdreiging is? Zeer zeker, maar de politieke reactie van de
Denen bewijst evenzeer dat die niet hoeft beantwoord te worden met
een militarisering van de samenleving. Wel integendeel, daar is de
boodschap dat net een uitdieping van de democratie het antwoord moet
zijn op het salafistische fascisme. De autoritaire verleiding is net
wat die terreur opzoekt. En zo’n klimaat speelt dan weer in de kaart
van uiterst rechtse antidemocraten.

Want wat heeft het
radicalismedebat naast de gewenning aan soldaten in de straten tot nu
opgeleverd? Een bewustwording over de effecten van dagelijks racisme
en uitsluiting? Een verhoogde inspanning inzake het maatschappelijke
debat over democratie? Maatregelen tegen discriminatie? Wel
integendeel! Het relativeren van racisme en het doorschuiven van de
verantwoordelijkheid naar de minderheidsgroepen. Het vergoelijken van
het “eigen volk eerst” en het opdrijven van de “voor wat hoort
wat”-retoriek. Inburgeringsbeleid verwarren met repressief
migratiebeleid. Kortom: verrechtsing met autoritaire trekjes.

Wordt het niet tijd
de angst en de dreiging in te ruilen voor een ware verdediging van
onze democratie? Jammer genoeg zal geen enkele van de daders van de
recente aanslagen door een rechtbank worden berecht. Hun drijfveren
blijven speculaties, die soms nodeloos worden opgeblazen in een soms
ranzig ideologisch gevecht. Laten we weer snel overgaan tot wat een
ware democratie siert: een open politiek debat, goede
burgerschapsvorming in het onderwijs, democratische burgerrechten,
vrije meningsuiting. Snel, want de laatste weken heeft de autoritaire
verleiding het gehaald. Binnenkort denken we nog dat het normaal is
dat er soldaten in de straat patrouilleren. Regimes die militairen
moeten inzetten en bevolkingsgroepen stigmatiseren, zijn zelden echte
voorbeelden van democratie. We hebben onder het mom van
terreurdreiging en radicalisme nu al wel genoeg ranzige praat
gehoord.

• Eric
  Corijn, cultuurfilosoof & sociaal geograaf (VUB);
• Lieven De
  Cauter, cultuurfilosoof (KULeuven);
• Lies Michielsen, jurist (Progress
  Lawyers Network);
• Eva Brems, mensenrechtenspecialiste (UGent);
• Hugo
  Franssen, mede-initiatiefnemer Hart boven Hard