De studenten werden aangehouden en drie werden onmiddellijk gedood door de plaatselijke ordediensten. Even later sloot de politie drieënveertig jonge studenten op, onder hen heel wat ‘indígenos’ (inheemse bewoners). Zij zouden nooit naar huis terugkeren.
Deze extreem gewelddadige daad getuigt niet alleen van de kritieke en onaanvaardbare sociopolitieke situatie waarin Mexico zich sinds verschillende jaren bevindt. Ze brengt vooral de uiteenlopende problemen aan het licht die zich in de Mexicaanse maatschappij van vandaag afspelen.
De algemene situatie: een gevolg van NAFTA
Sinds het Noord-Amerikaanse vrijhandelsakkoord (NAFTA) tussen Mexico, Canada en de Verenigde Staten in 1994 in werking is getreden, verslechterde de sociale, ecologische en economische situatie van Mexico zienderogen.
Door het vrijhandelsakkoord namen de werkloosheid en armoede gevoelig toe. De Mexicaanse boeren konden niet concurreren met de competitieve Amerikaanse landbouw. Volgens Cruz Lopez Aguilar, voorzitter van de machtige Nationale Boerenconfederatie, gingen 5 miljoen banen in de landbouw verloren sinds NAFTA in werking trad. 2 miljoen hectare landbouwgrond ligt braak. De werkloosheid trof naast de boeren ook werknemers van Mexicaanse bedrijven. In 1994 telde Mexico 12 miljoen armen. Veertien jaar later zijn het er 50 miljoen. Daarvan leven er 20 miljoen op het platteland en dit in extreme armoede(1). Cijfers van de UNAM (Universidad Nacional Autónoma de Méjico), de grootste universiteit van Latijns-Amerika, tonen aan dat 72% van de landbouwbedrijven in 2011 failliet verklaard werden. De UNAM haalt dit cijfer uit een verslag van het Multidisciplinair Analysecentrum van de Faculteit Economie.
De werkomstandigheden werden gevoelig strenger en ondergraven meer en meer de fysieke conditie van de werknemers. In een studie van Manuel Hernandez Borbolla (2), een journalist die eveneens studeert aan de UNAM en wiens gegevens steunen op cijfers van de OESO van 2011, lezen we dat Mexico het hoogste niveau van werkuitbuiting haalt van de hele planeet: een Mexicaanse werknemer werkt gemiddeld 594 minuten (bijna 10 uur) per dag. In nagenoeg geen enkel land met een belangrijke economie werkt men zo lang.
Daarenboven is Mexico niet meer zelfbedruipend sinds NAFTA in werking is getreden. Het land hangt voor zijn voedselvoorziening nu voor 40% af van Amerikaanse import. Twintig jaar na NAFTA bevindt de landbouwsector zich in een impasse. De regering kende geen subsidies meer toe en er waren vele nadelen voor de Mexicaanse landbouwers die moesten opboksen tegen hun gelijken in de Verenigde Staten. Van producent van voedingsmiddelen werd Mexico zo omgevormd tot importeur. Meer en meer basisvoedingsmiddelen werden voor een groot deel van de bevolking onbetaalbaar door de hoge werkloosheid, de afname van de koopkracht en de prijsverhogingen.
Talrijke ontbossingen (vaak noodzakelijk om toegang te verlenen tot de mijnconcessies) vernielen het milieu. De Nationale Boscommissie schat dat 82% van de 155 000 ontboste hectares op Mexicaans grondgebied het gevolg zijn van een andere aanpak. De ontboste grond wordt gebruikt voor de landbouw en het toerisme of is noodzakelijk om de stadsgroei en de toename van de industrie op te vangen. Het zijn sectoren die een directe link hebben met het openstellen van het land voor de commerciële doeleinden van NAFTA. Mexico wordt zo de kampioen ontbossing binnen de Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling (OESO)(3).
Tot slot is er de toename van het geweld. Door het afsluiten van het akkoord verhoogde het financiële en operationele vermogen van de grote drugskartels in Mexico de laatste twintig jaar (als werkgever staan ze op de vijfde plaats) en hun aandeel in de Mexicaanse economie blijft toenemen. Dit is het gevolg van de zwakke positie van de staat die niet kan voldoen aan de noden van het volk. Verschillende specialisten zijn het erover eens dat hier de oorzaak ligt van de geweldscenario’s en van de institutionele crisis die het land overspoelen(4).
Criminaliseren van sociale bewegingen en van mensenrechten
Deze aanslag, de buitengerechtelijke executie, de gedwongen verdwijningen van deze jonge studenten van de Normaalschool van Ayotzinapa te Iguala, is het resultaat van een systematische politiek van mensenrechtenschendingen gericht tegen alle Mexicanen. Dit bloedbad is eveneens een ontegensprekelijk teken van repressie tegen de georganiseerde sociale beweging, die uitgevoerd wordt in de vorm van staatsterrorisme. Dit werd bevestigd door het vonnis van de thematische rechtszitting van het Mexicaanse Permanente Volkstribunaal ‘Vuile oorlog gevoerd met geweld, straffeloosheid en zonder rechtstoegang’, een zitting die plaatsvond in Santa Fe de la Laguna, in de staat Michoacan. De internationale rechters veroordeelden er de Mexicaanse staat voor directe en indirecte deelname, door actie of verzuim, aan misdaden tegen de menselijkheid: moorden, opsluiting, foltering en andere gruwelijke behandelingen – onmenselijk of vernederend – vervolging van groepen of gemeenschappen gebaseerd op politieke motieven, gedwongen verdwijningen van personen en aanslagen tegen verdedigers van de mensenrechten. De rechters veroordeelden tevens de Mexicaanse staat voor de repressie van sociale bewegingen en het criminaliseren van de sociale strijd, de vrijheid van meningsuiting, betogingen, verenigingen en vergaderingen.
Dit gewelddadige feit waar deze geëngageerde studenten het slachtoffer van werden, is geen losstaand feit. Er verdwenen namelijk talloze journalisten, inheemse bewoners, studenten, sociale leiders en manifestanten. Een voorbeeld is de dood van de dertienjarige José Luis Alberto Tlehuatle Tamayo in juli 2014. Hij werd geraakt door een rubberkogel van politieagenten uit de staat Puebla, bedoeld om een betoging uiteen te drijven. Een ander voorbeeld zijn de 22 burgers die op 22 juli vermoord werden door militairen van Tlatlaya, in de staat Mexico: zeven kwamen om door een kogelregen, de andere vijftien gaven zich over en werden vervolgens omgebracht door de ordekrachten(5). In juni 2014 gaf de Mexicaanse Minister van Binnenlandse Zaken, Ángel Osorio Chong, trouwens toe dat 16.000 personen verdwenen waren in Mexico(6). Opvallend is ook dat naast de studenten, de sociale leiders en de journalisten talrijke indígenos het slachtoffer zijn van deze gewelddaden en gedwongen verdwijningen gewoon omdat ze inheemse bewoners zijn.
Een andere oorzaak van de criminalisering van sociale bewegingen moet gezocht worden in de rechtspraak. Eerst en vooral paste Mexico in 2000 de wet aan betreffende het openbare veiligheidsbeleid, de zogeheten ‘0-tolerantie’. Hun inspiratiebron was het veiligheidsbeleid van de vroegere burgemeester van New York, Rudolf Giuliani en het Manhattan Instituut, een conservatieve en neoliberale denktank. In de Mexicaanse context betekent de openbare veiligheid vooral een ‘jacht op de armen’, het aan banden leggen van de jeugd en een algemene beperking van de sociale dialoog. Vervolging voor corruptie en verduistering van openbare fondsen wordt over het hoofd gezien.
Vervolgens is er de ondertekening en de uitvoering van het ‘Merida initiatief’ in 2007. Dit plan tussen de Verenigde Staten en Mexico ligt in dezelfde lijn als het Colombia-plan(7).
Het beoogde doel is dat de Verenigde Staten financiële en materiële hulp zouden bieden om de militaire aanwezigheid tegen de drugshandel te versterken. Volgens Laura Carlsen, directrice van “Americas Program of the Center for International Policy”, zijn er sinds het in werking treden van dit plan 45.000 soldaten in de straten aanwezig, en verzesvoudigde het aantal meldingen van mensenrechtenschendingen. Het geweld nam dusdanig toe dat 12.300 dodelijke slachtoffers in verband werden gebracht met de drugshandel. De Verenigde Staten gaan trouwens nog steeds door met het financieren van een corrupte staat.
Dit initiatief leidde tot een extreme militarisering van de maatschappij en een onnoemelijk menselijk lijden op grote schaal. In plaats van de drugstoename te controleren, leidde de huidige politiek tot meer corruptie bij de overheid en een cultuur van straffeloosheid voor misdaden zoals gedwongen verdwijningen.
Corruptie en straffeloosheid
Een ander probleem dat dit bloedbad aan het licht bracht, is de corruptie en de link tussen de politie en de georganiseerde misdaad. Het is de eerste keer dat het verband tussen leden van de politie en de drugskartels (zoals de groep ‘Guerreros unidos’)(8). zo duidelijk was. Bij de arrestatie van de gemeentelijke politieagenten bleek dat de opdracht gegeven was door de burgemeester van de stad, José Luis Abarca, schoonbroer van de drugsdealer, commandant Arturo Beltran Leyva die gekend was bij alle Mexicaanse veiligheidsdiensten.
De federale overheid probeerde de zaak in de doofpot te stoppen en de burgemeester José Luis Abarca op te offeren. Er kwamen echter nog meer zaken naar boven. Zo bleek dat Abarca beschermd werd door de Secretaris van Gezondheid van de regering van de staat Guerrerro. De secretaris werd ontslagen maar de link tussen de drugshandel en de gouverneur van de staat was overduidelijk.
In talloze gevallen zijn het leger en de politie verantwoordelijk voor de misdaden (foltering, verdwijningen, moorden) tegen burgers, activisten, studenten en journalisten en dit volkomen straffeloos. Volgens een in december 2013 gepubliceerde enquête zou er in 93% van de gevallen sprake zijn van straffeloosheid. Recent maakte de krant Reforma hier gewag van. De niet-gekende delicten zouden hier nog moeten aan toegevoegd worden, wat laat vermoeden dat de straffeloosheid nog grotere dimensies aanneemt.
De alom aanwezige corruptie in Mexico zorgt daarenboven voor een groot ongenoegen bij de bevolking. De politie heeft dikwijls banden met de militiekartels, zodat de macht van drugsbendes slechts toeneemt. In de corruptie-index van Transparency International stond Mexico in 2013 bij de landen met een hoog corruptieniveau. Het land stond op de 106e plaats op een totaal van 175. Hieruit blijkt dat het van alle OESO-landen het hoogste niveau van corruptie bereikt.
Corruptie vindt men eveneens terug in de in Mexico gevestigde buitenlandse banken, meer bepaald de Europese. Nemen we de Britse bank HSBC, die in de laatste tien jaar samenwerkte met de drugskartels van Mexico en Colombia. Drugskartels die verantwoordelijk waren voor tienduizenden moorden met vuurwapens en voor het witwassen van geld ten bedrage van 881 miljoen dollar. De duidelijk provocerende houding van HSBC tegenover de wet en de directe samenwerking met criminele organisaties hadden echter zo goed als geen wettelijke vervolgingen tot gevolg. In december 2012 veroordeelden de Amerikaanse autoriteiten HSBC tot het betalen van een boete van 1,9 miljard dollar om een witwaszaak af te sluiten. Dit is het bedrag dat de bank (op wereldniveau) in één week binnen haalt. Geen enkel directielid of medewerker werd vervolgd voor criminele praktijken. Op het samenwerken met terroristische organisaties of het deelnemen aan activiteiten die een band hebben met drugshandel staat nochtans een straf van vijf jaar opsluiting. Als je directeur bent van een grote bank, heb je dus duidelijk vrij spel om volledig straffeloos de zware drugshandel of andere misdaden te faciliteren(9).
De corruptie, de straffeloosheid en het onvermogen van de staat om de veiligheid van de bevolking te verzekeren zijn een probleem geworden van politieke legitimiteit. Dit verklaart het ontstaan van zelfverdedigingsgroepen zoals te Michoacan en Guerrero. Het leidde eveneens tot bestuursonbekwaamheid zoals die zich voordoet in Tamaulipas en in andere staten die in handen zijn van criminele organisaties.
Een krachtige sociale mobilisering komt op gang
Onmiddellijk na de nacht van de ontvoering van de studenten op 26 september, brak er een periode aan van sociale mobilisatie. In het hele land uitte de bevolking haar woede, verdriet en onmacht in de Mexicaanse straten. Ayotzinapa was de hefboom die een historische golf van volksstrijd aandreef.
Aanvankelijk eiste men van de gerechtelijke instanties dat ze zich zouden inzetten om de 43 studenten levend terug te vinden. Tevens wilde men dat de regering van de staat Iguala zou ontbonden worden en vervangen door een staat geregeerd door een volksdemocratie. De hele studentenwereld kwam in actie. Ayotzinapa maakt immers deel uit van de Socialistische Landelijke Studentenfederatie van Mexico (FECSUM). Zowat vijftien scholen verspreid over het land zijn er lid van. Zij waren de drijvende kracht achter de recente mobilisaties. Op 2 oktober 2014 kwamen in de hoofdstad meer dan 50.000 studenten op straat. In de loop van de laatste weken vervoegden nog eens dertig hogescholen de actie.
Op 22 oktober riep men op tot een nationale mobilisatie en kwamen 200.000 deelnemers opdagen. Alle democratische en progressieve krachten kwamen op straat. Velen wilden hun solidariteit betuigen, de meesten hadden specifieke eisen, maar ze betoogden allen tegen het Mexicaanse regime. Sinds 27 september hadden alle populaire krachten van het Mexicaanse volk zich al gebundeld. Op 5 oktober werd te Ayotzinapa de APN (Nationale Volksbijeenkomst) opgericht. Hier werd voor het land een uniek actieplan uitgewerkt dat opriep tot nationale en internationale mobilisatie. Hoofddoel is de toenadering te promoten tussen de verschillende sociale bewegingen in het land.
En de strijd houdt niet op. De sociale bewegingen en de burgers eisen dat recht geschiedt. Mexico is op straat, er is woede en men eist het ontslag van de regering en zeker ook het einde van de straffeloosheid en van de corruptie. Het land beleeft een nooit geziene institutionele, economische, politieke en sociale crisis. Door het bloedbad werden velen zich bewust van de ernst van de situatie en honderdduizenden traden uit de schaduw.
Besluit
De aanslag en de verdwijning van 43 studenten van Ayotzinapa staat niet op zichzelf. Mexico kwam door deze gruweldaad na lang stilzwijgen in de media. Wat er leeft is de afspiegeling van een maatschappij die op de rand van de afgrond staat door corruptie en door de drugshandel die een gevolg is van NAFTA. Het is een verwoeste maatschappij die probeert zich terug recht te trekken. Een maatschappij die zich moest aanpassen aan de wetten van de markt ten koste van het welzijn en de vrijheid van de bevolking. Voortaan loopt elke persoon die zich inzet vóór sociale rechtvaardigheid en tegen de corruptie het gevaar het doelwit te zijn van bedreigingen en moord.
NAFTA vernietigde al de lokale landbouw waardoor de armoede toenam en talloze banen verdwenen. Vele andere vrijhandelsakkoorden staan momenteel op het punt goedgekeurd of ondertekend te worden. Over andere akkoorden is Europa momenteel nog aan het onderhandelen. Een voorbeeld hiervan is het vrijhandelsakkoord tussen Colombia, Peru en Europa of TTIP, het Trans-Atlantisch Vrijhandelsakkoord tussen Europa en de Verenigde Staten. Als de Europese lidstaten het vrijhandelsakkoord met Colombia en Peru goedkeuren, zullen er in Colombia en Peru dezelfde desastreuze gevolgen opduiken als die waarvan de Mexicanen het slachtoffer zijn. Als TTIP ondertekend wordt, zullen die nadelige gevolgen zich ook voordoen in Europa, zoals een beperking van onze democratische rechten, meer schendingen van de mensenrechten en een toename van de armoede en de werkloosheid. Verder zal het recht op voedsel niet gerespecteerd worden en zullen we moeilijker toegang krijgen tot gezonde producten, …(10). Het is niet de bevolking die voordeel zal halen uit deze akkoorden, de grote winnaars zijn de multinationals.
Dat het criminaliseren van sociale bewegingen en de schending van mensenrechten schering en inslag zijn in Mexico stemt tot nadenken. De gedwongen verdwijningen, de moorden en de bedreigingen horen tot het dagelijks leven van de militanten, van de sociale leiders, van de boeren, van de studenten en van de inheemse bewoners. Idolina Gallardo, lid van het steuncomité Damian Gallardo, drukt het zo uit: “Mijn wens is dat de Europese maatschappij verder kijkt dan het officiële discours waar onze ambtenaren overal ter wereld mee uitpakken.”
Mijn land heeft een veelvoud aan mogelijkheden, maar het is triest hoe men hier aan politiek doet. In mijn land bestaat er geen gerechtigheid voor de armen. Deze is er alleen voor degenen die er kunnen voor betalen.
“De grootste misdadigers lopen vrij rond. Vele van deze criminelen besturen zelfs het land”(11). Het criminaliseren van de sociale bewegingen is geen oplossing. De staat heeft nood aan een echt democratisch debat om te komen tot een staat waar sociale gerechtigheid en mensenrechten gerespecteerd worden.
Een ander feit is de militarisering van de maatschappij. Het leger is overal in de straten aanwezig en handelt volkomen straffeloos. Er bestaan talrijke getuigenissen over de folteringen, de gedwongen verdwijningen en de moorden, maar er wordt zelden (zelfs nooit) rekening mee gehouden. Nu in België na de aanslagen in Parijs het leger ook terug aanwezig is in onze straten, kunnen we ons afvragen of die aanwezigheid echt nodig is en bijdraagt tot de sociale vrede.
Het bloedbad van Ayotzinapa heeft de Mexicaanse bevolking wakker geschud. Ze zijn niet bang meer om op straat te komen en rechtvaardigheid te eisen voor wat de studenten werd aangedaan. Ze beseften vlug dat er meer eisen noodzakelijk waren zoals het komen tot een democratische volksstaat. Ze geven de strijd niet op. Een mooi voorbeeld van actie voeren waaruit we heel wat inspiratie kunnen putten.
Tot slot is het belangrijk te reageren op deze gebeurtenissen en een solidariteitsband te creëren met het Mexicaanse volk. In elke strijd is de internationale solidariteit essentieel. Hoe talrijker we zijn in de strijd tegen dezelfde vijand, hoe groter de mobilisering in elk land, hoe sterker we zullen staan om te komen tot verandering. Samen kunnen we de strijd voeren tegen de logica van vrijhandel die uitsluitend de multinationals ten goede komt en niet de gewone mensen. Dit is een strijd tegen de schendingen van de mensenrechten, tegen straffeloosheid en corruptie. Laat ons samen strijd voeren voor een wereld waar de mens weer centraal staat en verhinderen dat situaties zoals die in Mexico zich niet meer herhalen.
1 – http://g3w.be/news/mexico-nafta-weegt-op-de-volksgezondheid geconsulteerd op 8 januari 2015
2 – Vertaling van de conclusies van zijn onderzoek op: www.solidarite-internationale-pcf.fr/article-lire-le-tatfa-1-le-bilan-de-l-alena-au-mexique-ou-comment-le-libre-echange-impose-par-les-usa-a-125033454.html
3 – http://www.solidarite-internationale-pcf.fr/article-lire-le-tatfa-1-le-bilan-de-l-alena-au-mexique-ou-comment-le-libre-echange-impose-par-les-usa-a-125033454.html geconsulteerd op 8 januari 2015
4 – http://www.solidarite-internationale-pcf.fr/article-lire-le-tatfa-1-le-bilan-de-l-alena-au-mexique-ou-comment-le-libre-echange-impose-par-les-usa-a-125033454.html geconsulteerd op 8 januari 2015
5 – http://www.sipaz.org/fr/bulletin/123-informe-sipaz-vol-xix-no-4-noviembre-de-2014/492-actualidad-violencia-en-mexico-pone-nuevamente-al-pais-bajo-el-escrutinio-internacional.html geconsulteerd op 8 januari 2015
6 – http://fr.sott.net/article/24430-Le-Mexique-en-l-etat Florian HERVE – Mediapart jeu., 08 jan. 2015 07:25 CET
7 – Het Plan Colombia dat in 1999 werd opgestart is een alomvattend steunpakket ‘pro-democratie’ dat de VS aan Colombia gegeven heeft. Officieel heet het een plan te zijn dat de drugstrafiek moet lamleggen. De gevolgen zijn echter zeer negatief: enorme militarisering van de maatschappij, mensenrechtenschendingen, oorlog, … Meer info via: http://www.monde-diplomatique.fr/cahier/ameriquelatine/plancolombie-intro
8 – Interview met Hélène Combes, verantwoordelijke ondezoek in het CNRS, gelinkt aan CERI op politieke wetenschappen. http://fr.radiovaticana.va/news/2014/10/08/mexique__la_r%C3%A9pression_des_mouvements_sociaux_au_guerrero/1108168 geconsulteerd op 8 januari 2015
9 – http://cadtm.org/Les-barons-de-la-banque-et-de-la geconsulteerd op 21 januari 2015
10 – Meer info over de Vrijhandelsakkoorden: http://www.intal.be/nl/article/monsanto-spin-het-web-van-de-vrijhandelsakkoorden
11 – Interview met Idolina GALLARDO – comité Damien Gallardo Martinez – Politiek gevangene in Mexico, van Alex Anfruns d’Investig’Action
Foto’s : www.cispes.org, quebec.huffingtonpost.ca, www.komanilel.org, www.opencuny.org, www.schoolsforchiapas.org, www.michelcollon.info
