En omdat zowel Frankrijk als België ISIS hebben gebombardeerd, zijn we ook echt in oorlog. Helaas, het soort noodtoestand en uitzonderingsmaatregelen die de VS in hun greep hadden na 9/11 (van Patriot Act tot Guantanamo), lijken zich nu te zullen herhalen in Europa.

In België is deze noodtoestand of de staat van beleg al tastbaar. Het leger wordt ingezet in de straten van Antwerpen en Brussel, dit voor het eerst sinds de terreuraanslagen van de CCC in 1984. Natuurlijk, de situatie zou explosief kunnen zijn: in België hebben we een 200-tal geradicaliseerde moslimjongeren die gingen vechten in Syrië met ISIS, en degenen die weer zijn teruggekeerd, zijn nu getrainde soldaten die terreuraanslagen zouden kunnen organiseren. Ernstig. Blijkbaar was het idee in Verviers om een politiebureau binnen te vallen en iedereen te doden.

Sommige mensen zijn echter best te vinden voor dit soort gespierde politiek. Onze lokale rechtse politici – onze lokale variant van neocons met nationalistische ondertoon,  de NV-A –  krijgen nu eindelijk het soort uitzonderingstoestand die ze zochten. Want, belangrijk om op te merken is dat het idee om het leger in de straten in te zetten al was opgenomen in het officiële programma van deze regering (daterend van augustus), zodat de aanvallen gewoon de gelegenheid zijn om het te implementeren. Het is best handig om het leger achter de hand te hebben wanneer de volgende staking eraan komt (we hadden een hete herfst van protest tegen het bezuinigingsbeleid). Dit maakt het allemaal erg sinister.

Natuurlijk, het is te evident voor woorden: de gebeurtenissen geven de islamofobie een boost. Voor de aanslagen was Pegida (afkorting voor ‘Patriotische Europäer gegen die Islamisierung des Abendlandes / Europese patriotten tegen de islamisering van het avondland’) al groot in Duitsland, nu barst het uit zijn voegen. Het zal zich verspreiden: er is nu ook al een afdeling van de beweging in België. En in Frankrijk zit Le Pen op rozen. Het ‘Front National’ zal groter worden dan ooit bij de volgende verkiezingen.

De schijnheiligheid in de hele kwestie van de vrije meningsuiting rond Charlie Hebdo werd blootgelegd door Dieudonnée’s slechte grap met ‘Charlie Coulibaly’: hij werd onmiddellijk gearresteerd voor “het ophemelen van terrorisme”. Het bleek allemaal hypocrisie te zijn. Tolerantie voor grappen over de profeet, nultolerantie voor humor van slechte smaak van de andere kant. Maar de verwarring begon al toen Benjamin Netanyahu op het toneel verscheen, met zijn ellebogen iedereen verdringend om de voorkant van de mars te bereiken. Verdediging van de vrije meningsuiting met een oorlogsmisdadiger vooraan in de mars leek absurd en vooral ook pijnlijk voor velen van ons (die meewandelden, zoals ik). Triest eigenlijk. En gevaarlijk, want wat moslimjongeren te zien kregen, was dat onze verontwaardiging erg partieel en vooringenomen was.

Dus, de beruchte ‘botsing der beschavingen’ is zich aan het realiseren voor onze ogen, ze lijkt zich uit te kristalliseren in een mengsel van noodtoestand (of staat van beleg) en ‘glokaal’ conflict van lage intensiteit, zelfs een soort latente burgeroorlog, aangevuurd door terrorisme en anti-terroristische repressie en gevoed door racistische angsten en religieus fanatisme. Deze gevaarlijke cocktail zal zich verspreiden over heel Europa, na Frankrijk en België, zou Duitsland de volgende plek kunnen zijn. De waanzin zal plaatsvinden in de meest verschillende vormen in de verschillende landen: Anders Bering Breyvick was ook een aanslag tegen migratie en islamisering … Of denk aan de neofascistische partij Gouden Dageraad in Griekenland … Het globale toekomstbeeld is donker en het wordt donkerder met de dag. 

‘Psychopolitieke postscript’ 

Om mij heen zie ik mensen in shock en in een soort van politieke depressie. Sinds Syrië is de hele linkerzijde een puinhoop, op zijn minst waar het gaat om het Midden-Oosten, er heerst totale verwarring. Maar deze verwarring is niet alleen subjectief, onze geglobaliseerde complexe samenlevingen die voortdurend in beweging zijn, raken uit evenwicht en worden zo aangevreten door dreigende chaos. Het lijkt allemaal chaostheorie in actie: kantelmomenten leiden tot turbulenties en ‘catastrofes’ die volgens die theorie niets anders dan omslagpunten en turbulenties zijn.

Men kan met Amin Malouf spreken van een ontregeling van de wereld. Sinds enige tijd noem ik het ‘De Nieuwe Wereldwanorde’ (Svetan Todorov maakte een boek met die titel) of ‘De capsulaire beschaving’ (een gedualiseerde samenleving in de greep van verburchting) en haar politieke vorm noem ik het ‘Entropisch Imperium’: een combinatie van een uitzonderingstoestand en terugval in de staat van de natuur (chaos, wetteloosheid en burgeroorlog). Maar wat ook de naam – het is nu hier en nu, en het is deprimerend. 

Voor linkse, politieke melancholie kan men de schouders ophalen, maar ‘psychotische politiek’, dat is andere koek. Wat voor soort misselijkmakende politieke angst en woede dit teweeg kan brengen is niet te schatten: Breyvick en de Charlie Hebdo-terroristen maken het pijnlijk duidelijk.

Wat te doen? Een uiterst dringende taak is wat ik noem ‘lessen in de globalisering’: het onderwijzen van jong en oud in het omgaan met diversiteit voorbij identiteitspolitiek. Hier nog een essay van Amin Malouf dat actueel is: ‘Moorddadige identiteiten’. Dit is de taak: voorkomen dat deze problematische, voorgewende, ja bijna schizofrene identiteiten in onze al te snel geglobaliseerde samenleving moorddadig worden. Het voorbeeld is hier duidelijk: de moordenaars van Charlie Hebdo waren eerst rappers, vervolgens bekeerden ze zich tot fundamentalisten. Nou, dat is wat men noemt op een wanhopige manier een identiteit zoeken. Met de moskee, de ware islam van hun gemeenschappen, hebben ze nooit contact gehad. Dit zijn desperado’s uit de getto’s, zoals Breyvick een psychopaat was die zich had teruggetrokken in zijn videogame-wereld. Maar nu lijkt deze psychotische gemoedstoestand echt politiek te worden, een heus collectief syndroom. Dit is zeker een andere betekenislaag van ‘het einde van de normaliteit’, haar ‘psychopolitieke’ laag (een term die ik leen van Sloterdijk). Globalisering heeft een epidemie van bij momenten monsterlijke identiteitspolitiek voortgebracht. Het is misschien zelfs een pandemie aan het worden. Vreemde tijden.

Verviers heeft slaapverwekkend België uit zijn sluimer gewekt. Het is tijd om wakker te blijven en waakzaam te zijn (ondanks aanvallen van politieke melancholie): onze eerste taak is, lijkt mij, om tegen de paranoia van gespierde politiek te vechten, die alleen de maatschappij verder zal polariseren en weinig of geen werkelijk effect heeft voor de veiligheid. Het leger in de straten is voor het grootste deel theater, een theater van (tegen)terreur… Laten we er ons dwars doorheen kijken.