De heer Kris Vansanten neemt in De Tijd van 15 december een artikel van mij op de korrel. Hij hanteert daarbij de term “desinformatie” en “opruiende taal”,
associeert dat met “communisme” en geeft ons in dat opzicht een reeks
nogal verhitte overwegingen.

Wat zijn aanval op mezelf betreft kan ik kort zijn, want dat doet
weinig ter zake. Voor de heer Vansanten ben ik “typisch” als “professor”
die “leeft bij de gratie van de ondernemers” en “bijt in de hand die
hem voedt”. Wel, hij kent mij niet. Enkele minuten huiswerk zouden hem
duidelijk hebben gemaakt dat mijn hoofdactiviteit zich in een private
universiteit in een buurland afspeelt, terwijl ik mijn belastingen
netjes in dit land betaal. Als ik al in een hand bijt, is het zeker niet
de zijne.

Maar dit is niet belangrijk. Wel belangrijk is dat de heer Vansanten
doorheen zijn tekst uitgaat van een slogan: dat de welvaart in deze
samenleving wordt aangedreven door de private sector, en enkel door hen.
De hand waarin mensen als ik zouden bijten is de hand van de private
sector, die de samenleving en haar instellingen financiert.

Het is jammer voor hem, maar in de hele EU draagt de private sector
slechts in enkele landen voor meer dan 10% bij tot de financiering van
het hoger onderwijs; België hoort daar niet bij. Private ondernemers
zijn dan ook bijzonder slecht geplaatst als het erop aankomt
eigendomsrechten te laten gelden op academische instellingen, hun
personeel en standpunten. Die behoren immers toe aan de gehele
samenleving, niet aan dat deeltje ervan dat weliswaar graag de goed
opgeleide producten van universiteiten afneemt maar er niet in wenst te
investeren. De hand die mij voedt is dus niet die van de ondernemers,
wel die van de miljoenen belastingbetalers die instellingen zoals de
onze financieren.

Meerwaarde

Wat de “communistische desinformatie” betreft die hij in mijn tekst
denkt te ontdekken, sta me toe dat ik mijn hoofdargumenten heel kort
samenvat. Eén: een staking toont de macht van werknemers aan want bij
een staking wordt winst onmogelijk. Twee: de inzet van de staking is een
meer rechtvaardige verdeling van de meerwaarde die door werknemers en
bedrijven wordt geproduceerd.

Ik wacht graag op feitelijke weerleggingen van deze punten. Ik weet
dat de komende dagen allerhande “schade” zal aangekondigd worden:
honderden miljoenen die tijdens de staking niet verdiend zijn door
ondernemingen. Het is eigenaardig dat ondernemers ervan uitgaan dat zij en zij alleen
welvaart scheppen, wanneer een staking precies het tegenovergestelde
aantoont; als je winst kan maken zonder je werknemers, probeer het dan.
De “schade” van stakingen is precies het bedrag dat werknemers die dag
zouden hebben geproduceerd aan welvaart, niet hun managers of
aandeelhouders. Zoals gezegd: wie dit eenvoudige feit op feitelijke
grond wenst te weerleggen, is van harte welkom. Maar leg dan ook uit waar
die “schade” vandaan komt. Een slogan volstaat daarvoor niet.

Ondernemerslobby’s

Het zou trouwens niet makkelijk zijn uit te leggen dat het enkel de private sector
is die welvaart produceert. In België staat de private sector in voor
minder dan 40% van de inkomens van mensen; de overheid is met zeer grote
voorsprong degene die de inkomens van burgers garandeert, als werkgever
en als degene die vervangingsinkomens garandeert. Het is de overheid
die hier met grote voorsprong de belangrijkste economische actor is.
Gisteren hebben ook gepensioneerden mee actie gevoerd, en werklozen,
gehandicapten en scholieren. Geen van die mensen heeft een plaats in de
private arbeidsmarkt, maar ze voerden wel mee actie.

Het is dan ook opvallend dat zowel in discussies over werkgelegenheid
en economie als in de reacties op de stakingen enkel de private
ondernemerslobby’s aan het woord komen. Want men begrijpt dat met name
mensen die voor hun inkomen van de overheid afhangen niet blij zijn met
de aanvallen op de overheid die vanuit de private sector constant worden
volgehouden. Hen onzichtbaar maken is, ironisch genoeg, een teken van
hoe managers “vervreemd zijn van de economische realiteit” zoals de heer
Vansanten zegt.

Die vervreemding is nog wat ruimer. Ondernemers blijken geheel
vervreemd te zijn van de samenleving die hen en hun personeel heeft
opgeleid, van een sociale en economische infrastructuur voorziet, en
belangen heeft die niet noodzakelijk samenvallen met die van
ondernemers. De gesyndiceerde leerkracht die tot ongenoegen van de heer
Vansanten mijn tekst liet circuleren, leeft niet bij gratie van de
ondernemers maar ziet zijn belangen precies door hen bedreigd. Het wordt
tijd dat ondernemers terug een democratische reflex ontwikkelen die hen
in staat stelt ook dit soort mensen en hun belangen naar waarde te
schatten en het gebruikelijke democratische respect schenken. Doen ze
dat niet, dan zullen die mensen nogmaals acties ondernemen die dat
respect afdwingen.

Traditie

Ook al zijn ze louter slogans, ik heb alle respect voor de
standpunten van de heer Vansanten, en begrijp waar ze hun wortels
hebben. In een wereld van ondernemers die van oordeel is dat zij de
enige motor zijn in deze samenleving en dat deze samenleving dan maar
geheel ten dienste van hen moet staan. Er is een lange traditie waarin
dit soort conflict werd vertaald als “arbeid versus kapitaal”. De heer
Vansanten vindt dit storend en dwaas. Maar de stakingen die precies dit
conflict weergeven, zijn een onprettige realiteit. Ze zouden hem moeten
doen nadenken over de zwakte van slogans die dit soort vervelende feiten
niet kunnen verklaren. 

Jan Blommaert is hoogleraar aan Tilburg University en auteur van onder andere: De 360 Graden Werknemer: De Nieuwe Arbeidscultuur en de Eindeloze Concurrentie.