In 2011, het jaar van Occupy Wall Street, haalden Chileense studenten het nieuws met een nationale staking die bijna acht maanden duurde. Aanleiding was het hoge collegegeld dat studenten en hun families in de schulden stortte. In alle grote steden waren er manifestaties.

De inzet van de betogingen werd breder. Tegenstanders van een reusachtig stuwdamproject in Patagonia sloten aan, en studenten en vakbonden bundelden hun krachten toen arbeiders stakingen in Santiago en andere grote steden organiseerden.

“De studentenbeweging heeft de politiek in Chili ingrijpend veranderd”, meent Tasha Fairfield, assistent-hoogleraar aan de London School of Economics, departement Internationale Ontwikkeling. “Ze heeft geholpen om kwesties van extreme ongelijkheid in het land op de agenda te zetten.”

Michelle Bachelet

Meer dan twee derde van de bevolking steunde het doorgaans vreedzame studentenprotest en zijn roep om onderwijshervormingen. De studenten hielden voet bij stuk en vonden de verzoeningspogingen van de regering steeds onvoldoende. Ze wilden niets minder dan gratis hoger onderwijs.

President Sebastian Piñera, de eerste conservatieve president sinds het einde van Pinochets dictatuur in 1988, zag zijn populariteit kelderen. Het gewone volk had laten verstaan dat het verandering wilde.

Zo kwam Michelle Bachelet opnieuw in beeld. Ze was al president geweest van 2006 tot 2010, maar mocht zich niet verkiesbaar stellen voor een tweede opeenvolgende termijn. Deze keer wou ze een veel radicalere koers varen. De presidentskandidate beloofde een fiscale hervorming om met de verhoogde inkomsten het onderwijssysteem te hervormen.

Bachelet won de verkiezingen ook, en ging met de steun van de centrumlinkse coalitie Nueva Mayoria onmiddellijk tot actie over. Maar eerst werden de kaarten grondig herschud. Isabel Allende, dochter van Salvador Allende en socialistische politica, werd bijvoorbeeld de eerste vrouwelijke senaatvoorzitter.

Gratis onderwijs tegen 2020

Links had nu de macht in beide kamers van het Chileense Congres, en een duidelijk mandaat van de kiezer. De regering stelde voor om de bedrijfsbelasting op te trekken van 20 tot minstens 25 procent en fiscale achterpoortjes voor bedrijven en rijke bedrijfsleiders te sluiten. De hervormingen zouden naar schatting jaarlijks 6,8 miljard euro voor de staatskas opleveren.

De helft van deze nieuwe inkomsten, zo beloofde de regering van Bachelet, zou gebruikt worden om onderwijs tegen 2020 gratis te maken voor alle Chilenen. De rest zou naar gezondheidszorg en andere sociale programma’s gaan.

Het wetsvoorstel kreeg snel groen licht van de kamerleden en werd met een overgrote meerderheid (33 tegen 1) goedgekeurd in de senaat, al zijn er enkele aanpassingen gebeurd om meer gematigde en conservatieve politici over de streep te trekken. Op 28 september zette president Bachelet haar handtekening onder de nieuwe wet.

Het is tactisch belangrijk dat de hogere belasting enkel van toepassing is op de grootste bedrijven, amper 5 procent van de ondernemingen. Dat heeft het draagvlak van de hervormingen aanzienlijk vergroot.

Tanende economie

Er is bezorgdheid dat de belastinghervorming de reeds tanende Chileense economie nog dieper zal duwen. Oppositiegroepen verklaren dat de nieuwe regels toekomstige investeringen zullen treffen, en bevolking heeft hier wel oren naar: Bachelet zakt in de peilingen onder de 50 procent.

Toch benadrukt haar minister van Justitie, José Antonio Gómez, dat aan de andere kant meer dan de helft van de 6,8 miljard euro naar gratis kwaliteitsonderwijs gaat. Dat zou moeten resulteren in meer productiviteit.

Ook al stijgt de productiviteit niet onmiddellijk, de politieke steun van de vele gezinnen met universiteitsstudenten die hun collegegeld met de helft of meer verminderd zien, zal waarschijnlijk het draagvlak breed genoeg houden om de basiselementen van de hervormingen te verankeren.

De kans is trouwens klein dat de nieuwe wet nog voor de volgende presidentsverkiezingen in 2018 ingrijpend aangepast zal worden. De senatoren worden voor een termijn van acht jaar gekozen, en de kamerleden voor vier jaar. Dat zou voldoende tijd moeten geven om de wet volledig te implementeren.