Na vijftien jaar mediastilte vraagt de New York Times op 2 november aan Obama om Gerardo, Antonio en
Ramón – de drie leden van de ‘Cuban Five’ die levenslang respectievelijk nog jaren
vastzitten – vrij te laten. Men wil hen ruilen voor Alan Gross, een CIA-agent die op Cuba
vastzit, om zo een betere relatie met het eiland mogelijk te maken.

Na
verschillende oproepen de voorbije maand(en) om de blokkade op te heffen en positieve publieke verklaringen van vooraanstaande politici over de ebola-inspanningen van Cuba, is dit de recentste stap die een
diplomatieke doorbraak dichterbij brengt dan ooit. 

In een land waar presidenten vijf decennia lang geobsedeerd
waren door de haat voor de Cubaanse revolutie, zijn dergelijke snel
opeenvolgende signalen betekenisvol. Misschien vormen ze het begin van een dooi
na meer dan vijftig jaar vijandigheid en agressie.

Handje schudden

In oktober had de NYT al driemaal opgeroepen om de VS-blokkade op
te heffen. De krant werd daarin gevolgd door de Washington Post en The Wall Street
Journal. Hilllary Clinton en Charlie Crist, de democratische kandidaat voor het
gouverneurschap van Florida, hadden in juni reeds duidelijk gemaakt dat zij van de
blokkade af willen wegens vijftig jaar inefficiëntie, behalve in het isoleren van… de
VS zelf.

Dat wordt inderdaad bewezen door de demarche van Panama,
ooit de hondstrouwe volger van het Pentagon, dat als organisator van de
volgende top van de Organisatie van Amerikaanse Staten (april 2015) verklaarde
dat Cuba wordt uitgenodigd. De meeste landen in het continent hebben die
uitnodiging openlijk gesteund ondanks het formele protest van Washington ertegen. Daarna herhaalde Panama zijn intentie zelfs.

Volgens William LeoGrande, professor van de American
University van Washington, lijkt het “waarschijnlijk dat Obama toch gaat, zelfs
als Castro er is (…) Het zou meteen de eerste keer zijn sinds 1959 dat de
presidenten van de VS en Cuba aan eenzelfde tafel zouden zitten, wat meer
mogelijkheden geeft dan enkel een handje schudden, zoals ze deden op de
begrafenis van Mandela”.

 Eboladiplomatie

De humanitaire crisis in West-Afrika heeft aanleiding gegeven
voor uitspraken die vloeken met de sinds een halve eeuw erg vijandige relaties
tussen de buurlanden.

John Kerry zette op 17 oktober de toon door Cuba te bedanken voor
zijn bijdrage in de strijd tegen ebola. “We zien al kleine en grote landen die
hun inspanningen op indrukwekkende wijze versnellen op het terrein”, verklaarde
de VS-minister aan het buitenlands corps diplomatique in Washington. “Cuba, een land met nauwelijks 11 miljoen inw., heeft 165 gezondheidswerkers
gestuurd en er zullen nog 300 meer
volgen”. In een ‘s anderendaags gepubliceerd artikel in Granma, onder de titel
‘Het uur van de waarheid’, stelde Fidel Castro dat zijn land “met plezier zou
samenwerken met VS-personeel” om ebola in te dijken.

De ambassadrice voor de VN, Samantha Power, verklaarde op 31 oktober dat de VS trots is om samen
met Cuba tegen Ebola te kunnen strijden. Ze zei dat na haar bezoek aan de vier
getroffen West-Afrikaanse landen.

 “Gekleed in pakken die als ovens zijn, werken artsen uit de
VS, Europa en Cuba uren tegen de ziekte (…) We zijn Cuba zeer dankbaar voor de
265 artsen die al ter plaatse zijn en de 200 die nog zullen volgen. Hoewel onze
acties niet helemaal gecoördineerd zijn, werken we er toch schouder aan schouder”
verklaarde Power aan Reuters in NY. Ze zei dat de regering in Havana één van de
weinige landen is die zeer veel ondernemen waar andere landen erg weinig doen.

Sterren

Groot verschil dus met de gebruikelijke verwijten over en
weer. Verschillende kranten namen de lof voor Cuba op hun voorpagina’s over. De
huidige samenwerking tussen de VS en Cuba in West-Afrika op een “interessant
moment dat zou kunnen leiden tot een verbetering van de relatie”, zegt
LeoGrande. “De sterren staan gunstig”, voegt de prof eraan toe. Hij gaf het boek
Back Channel to Cuba uit, over de geheime onderhandelingen tussen
Washington en Havana sinds Kennedy.

LeoGrande alludeert op de twee laatste jaren die Obama nu
doorbrengt in het Witte Huis, die hem de gelegenheid geven de VS-politiek
ten aanzien van Cuba bij te stellen zonder electorale gevolgen te moeten vrezen. Hij
denkt ook aan de steun van (waarschijnlijke) democratische presidentskandidate
Hillary Clinton, om de blokkade tegen Cuba af te schaffen, op zichzelf een
gevolg van de kantelende publieke opinie hieromtrent in Florida.

Het zijn
allemaal factoren die kunnen bijdragen tot een toenadering, bijvoorbeeld op de top van
de OAE in april ’15 in Panama.

 Signaal uit Europa

Twee dagen voor Samantha Power, sprak ook de Britse
vice-buitenlandminister Swire lof van Cuba bij de ebolabestrijding tijdens
het eerste ministerieel bezoek van London aan Havana sinds meer dan tien jaar.
Het Atlantische Londen dat traditioneel erg trouw is aan de buitenlandpolitiek
van Washington, verandert zeer expliciet en publiek haar
houding jegens Cuba, en heeft dus daarvoor wellicht groen licht van het Witte
Huis.

“Ik ben er meer dan ooit zeker van dat de we te lang hebben
gewacht om Cuba te bezoeken, maar na de opbouwende gesprekken hier ben ik er
ook zeker van dat het nu niet lang meer zal duren voor een andere Britse
minister op bezoek komt.” Het bezoek van Swire kwam er op het moment dat Cuba en de EU
onderhandelingen voeren om een akkoord te sluiten over politieke samenwerking,
dat zou toelaten de relaties tussen het economisch blok en het eiland te
normaliseren.

In het lopende jaar en ook vóór in april de onderhandelingen
met de EU werden opgestart, zijn nog meer EU-ministers op bezoek gekomen. Zo
kwamen Laurent Fabius, buitenlandminister van Frankrijk en zijn Nederlands
homoloog Frans Timmermans met de Cubaanse regering praten.

Cuba is het enige Latijns-Amerikaanse land waarmee de EU
geen bilaterale akkoorden heeft en tegen wie het sinds 1996, op initiatief van
de toenmalige conservatieve Spaanse premier José María Aznar, een common
position aanhoudt die de relaties met het eiland arhankelijk maakt van
‘democratische vooruitgang’ en ‘verbeteringen in de mensenrechten’

“We willen dat Cuba beter bekend wordt bij de zakenmilieu’s
van het Verenigd Koninkrijk en dat er meer wederzijdse handel zou komen en meer
Britse investeringen in Cuba”, stelde Swire. Hij had gesprekken met de Cubaanse
regering over bepaalde Britse firma’s die interesse hebben voor activiteiten in
Cuba en verzekerde dat de Britse ambassadeur op het eiland bereid is die doelen
te stimuleren.

Daarmee is meteen de grootste motivatie aangegeven voor
een koerswijziging in zowel Londen als Washington. Al jaren gaan Spaanse,
Canadese en Italiaanse investeerders met de mooiste winsten uit het
Cubaanse toerisme lopen, terwijl investeerders uit de VS en het VK het lekkers
aan zich zien voorbijgaan.

 Grootste taboe
benoemd

De regering-Obama zou verschillende gebaren kunnen maken om de spanning tussen beide landen te verminderen. Bijvoorbeeld het schrappen
van Cuba op hun lijst van terrorismesponsorende landen, waarop ook Iran en Syrië
prijken, zou een relatief gemakkelijke stap zijn.

Iedereen die de VS-Cuba-relaties een beetje volgt, weet dat
een toenadering en een gesprek over die economische thema’s onmogelijk is als
niet eerst een oplossing wordt gevonden voor de ‘Cuban Five’. Het Witte Huis
houdt zich tot nog toe officieel op het onmogelijke standpunt dat ze hun
volledige straf moeten uitzitten.

 “Het is bijna vijf
jaar geleden dat een VS-onderaannemer, Alan Gross, die in een geheim programma
werkte om internet uit te breiden op het eiland, daar gearresteerd werd. Nu een
groeiend aantal beleidsverantwoordelijken in Washington er op gebrand lijken
aan een normalisering van de relaties te beginnen, is Mr. Gross’ gevangenschap
een van de belangrijkste obstakels voor een diplomatiek doorbraak. Er is maar
één manier om Mr. Gross uit dit zeer ingewikkelde kluwen te bevrijden: De regering-Obama moet hem ruilen tegen drie veroordeelde Cubaanse spionnen
die al meer dan zestien jaar in federale gevangenissen zitten”, schrijft de NYT
op 2 november.

Daarmee spreekt ze het ‘tot nog toe onmogelijke’ uit: “De VS-regering is
– even begrijpelijk – tegen onderhandelingen met terroristen of regeringen die
VS-burgers vasthouden om ze te ruilen voor losgeld of politieke toegevingen.
Toch moet dit in bepaald uitzonderlijke omstandigheden kunnen. De zaak Alan Mr.
Gross voldoet aan de voorwaarden.”

Dat nu door deze gezaghebbende krant om de vrijlating van de
Vijf wordt gevraagd, is een zoveelste signaal aan Obama om aan het
eind van zijn presidentschap – en nu na de midterms veroordeeld zich op het buitenlands beleid te profileren – geschiedenis te schrijven in de relatie met Cuba. Het is een ongelooflijke aanmoediging voor de internationale Free the Five-campagne
die in België en Europa al meer dan tien jaar door Initiatief Cuba Socialista
wordt gevoerd.

Meer gedetailleerde informatie op www.cubanismo.net