Voor wie mijn artikel De
Turkse Atoomdroom las, zal het stuk van Rühle
weinig nieuws hebben opgeleverd. Ik schreef weliswaar niet over de
door hem gelegde link met Pakistan, maar daar was al veel over
bekend. Waar ik nog het meest van opkeek, was dat westerse
inlichtingendiensten volgens Rühle op de hoogte zijn van de
nucleaire defensieambities in Turkije.

Voor Rühle lijkt dat laatste een uitgemaakte zaak. Turkse voornemens
om plutonium te produceren sterken hem in die overtuiging. Daar heeft
hij een punt. Alleen, Turkije ondertekende het
non-proliferatieverdrag en zal daar door de Internationaal
Atoomenergieagentschap (IAEA) aan gehouden worden.

Wat het non-proliferatieverdrag niet verbiedt, is pronken met
technologie die geassocieerd wordt met kernwapens, zoals
uraniumverrijking en plutoniumextractie. Zonder kernwapens wordt zo
toch een boodschap afgegeven. Daar hield ik het in De Turkse
Atoomdroom op en wat dat betreft heeft Rühle me niet van
gedachten kunnen veranderen.

Status

Maar of Turkije nu op kernwapens uit is of enkel wil opscheppen met
technologie, de vraag blijft waarom. Turkije bevindt zich al onder de
atoomparaplu van de VS, met op de luchtmachtbasis Incirlik een
voorraad Amerikaanse kernwapens van dezelfde B-61-categorie die in
Volkel liggen opgeslagen. Uit puur defensieve overwegingen is het dus
overbodig.

Het antwoord is waarschijnlijk tweeledig. De knop van de Amerikaanse
kernwapens in Turkije bevindt zich in Washington en niet in Ankara,
wat in nationalistisch opzicht kan steken. Daarnaast mag het
prestigeaspect niet onderschat worden.

Nucleaire technologie geeft status, ook zonder kernarsenaal. Dat is
belangrijk voor landen waarvan de leiders aan een
minderwaardigheidscomplex, megalomanie, of een combinatie daarvan
lijden. De nucleaire status komt bovendien goed van pas om een
algemene technologieachterstand te verbloemen.

Omdat aan ruimtevaart hetzelfde soort status wordt verbonden, valt op
dat Turkije aan een lanceerinrichting werkt om satellieten in omloop
te brengen. Overheidvertegenwoordigers beweren zelfs dat Turkije over
tien jaar een volledig in eigen beheer geproduceerd ruimteschip kan
lanceren. De twijfels onder specialisten over het Turkse
ruimteprogramma doen er niet toe, als het maar indruk maakt.

Yildiz

De Turkse energieminister Taner Yildiz reageerde verontwaardigd over
het artikel in Die Welt. Hij noemde het “een poging om de
reputatie van Turkije te beschadigen.” Yildiz zei dat Turkije
“niet eens over een onderzoeksreactor beschikt”. Dat hij er met
een zielig gezicht aan toevoegde daar niet trots op te zijn, klonk
zowaar overtuigend.

Toch is die Yildiz een jokkebrok, want zoals ik in De Turkse
Atoomdroom schreef, kreeg het nucleaire onderzoekscentrum in
Istanbuls stadsdeel Kücükcekmece al meer dan vijftig jaar geleden
een onderzoeksreactor. Het onderzoekscentrum vermeldt dat nota bene
op haar eigen website.

Plutonium

Waarom Turkije plutonium wil produceren, zei Yildiz niet. Argwaan
zoals bij Rühle, wordt zo niet ontzenuwd. Yildiz had een prima smoes kunnen hebben door iets te zeggen over het eventuele hergebruik van plutonium
als brandstof voor kernenergie, maar zelfs dat deed hij niet.

Dat plutonium komt er in ieder geval vanzelf nadat de geplande
kernenergiecentrales kritisch zijn geworden. Een Russische vuilnisman
zal het afval ophalen van de nucleaire waterkoker in Mersin, maar de
Japanners gaan die service in Sinop niet leveren. Dus blijft die
troep in Turkije. Waar het opgeslagen wordt, weet nog niemand. Wel dat
Erdogans lakeien er plannen mee hebben.

Kernfusie

Het is de vraag hoe er over tien jaar, wanneer in Turkije meerdere
kernenergiecentrales staan, over kernenergie wordt gedacht. Heel
anders dan nu, meent Lockheed Martin. Die Amerikaanse
vliegtuigproducent verklaarde eerder deze maand dat rendabele
kernfusie over tien jaar mogelijk moet zijn.

Er werd sceptisch gereageerd. Begrijpelijk, want eerdere
voorspellingen over kernfusie liepen op een fiasco uit. Maar zou
Lockheed Martin haar geloofwaardigheid en reputatie riskeren met een
loze belofte?

Thorium

Verder wordt onderzoek gedaan naar kernenergie met thorium als
brandstof in plaats van uranium. De thoriumlobby is daar euforisch
over, en niet alleen omdat thorium ruimer voorhanden is dan uranium.

Ongelukken als in Tsjernobyl en Fukushima zouden met thorium
uitgesloten zijn. Daarnaast genereert een thoriumcentrale minder
afval, dat bovendien korter radioactief blijft dan dat van een
uraniumcentrale. Een verschil tussen honderden en duizenden jaren.

Sceptici relativeren de voordelen van thorium, maar dat weerhoudt
verschillende landen niet van onderzoek. China, waar voor 2015 al
naar een prototype voor een thoriumcentrale wordt gestreefd, loopt
voorop.

Turkse bodem

Het is niet mijn bedoeling hier een discussie aan te slingeren over
de voor- en nadelen van thorium. Liever helemaal geen kernenergie.
Maar als het dan echt moet, dan bij voorkeur zonder risico’s als
een meltdown. Die mogelijkheid maakt onderzoek naar thorium
als brandstof de moeite waard, lijkt me.

Koel beschouwd zijn er meerdere redenen waarom Turkije belang heeft
om daarbij aan te sluiten. Zoals het risico van een uraniumcentrale
in een gebied waar de aarde nog wel eens wil beven. Maar ook omdat
er in de Turkse bodem veel thorium zit. De VS en Australië hebben
veel van dat spul in huis, maar Turkije doet heel aardig mee en staat
in de top vijf. Het wordt nog niet gewonnen, maar het is er wel
degelijk.

Met andere woorden, de brandstof voor een thoriumcentrale kan in
Turkije gratis en voor niets uit de grond gehaald worden. Het kost
dan vervolgens nog wel wat lira’s om het voor gebruik geschikt te
maken, maar verrijking van uranium is evenmin goedkoop.

Daarom verbaasde het me dat ik niets kon vinden over onderzoek door
Turkse onderzoekscentra naar thorium als brandstof voor kernenergie.
Goede vraag waarom dat niet gebeurt. Ik stuurde er nog een bericht
over naar het eerder genoemde nucleaire onderzoekscentrum in
Istanbul, maar antwoord ho maar.

VS

O ja, ik vergat nog iets. Het is niet onmogelijk om het afval van een
thoriumcentrale voor een atoombom te gebruiken. In de VS is ermee
geëxperimenteerd, maar het resultaat viel tegen. Bovendien moest er
plutonium aan te pas komen om er een paddenstoel mee te genereren. De
Amerikanen vonden het kennelijk geen succes, want ze gingen er niet
mee door.

Kortom, de echte liefhebber van kernwapentuig doet het waarschijnlijk
toch liever met afval van een uraniumcentrale. Dat maakt thorium een
stukje minder spannend voor landen die te koop willen lopen met voor
kernwapens bruikbare technologie.

Peter Edel is schrijver van De diepte van de Bosporus, een
politieke biografie van Turkije (2012, uitgeverij EPO, Antwerpen)