‘Baby Doc’ Duvalier volgde in 1971 zijn vader Papa Doc op, die eveneens was overleden aan een hartaanval op 64-jarige leeftijd. ‘Baby Doc’ was amper 19, maar zag er nog jonger uit. Zijn vader François Duvalier had zijn bijnaam ‘Papa Doc’ gekregen in de tijd dat hij nog plattelandsdokter was.

Zijn regime onderscheidde zich nauwelijks van dat van zijn vader. Baby Doc hield de gevreesde milities van de Tonton Macoute (‘Oompje luistert mee’) in stand, die een wreed schrikbewind voerden en elke vorm van politieke dissidentie met gruwelijke folteringen in de kiem smoorden. Het was onder meer een geijkte methode van de Tontons om hun verhakkelde slachtoffers aanbomen op te hangen op drukke wegen, waar ze dagenlang voor de bevolking te zien waren.

Frankrijk en VS laten hem vallen

Dat schrikbewind diende een zeer kleine bovenlaag van Duvalier-getrouwen en de rijke elite, die hun winsten haalden uit feodale uitbuiting van de landelijke bevolking. Baby Doc moest uiteindelijk in 1986 het land ontvluchten, nadat straatprotesten tegen de voedselprijzen in meerdere standcentra waren ontaard in een opstand tegen het regime. Toen Frankrijk en de VS lieten weten dat ze hem niet langer steunden, werd hij met een Amerikaans militair toestel naar Frankrijk gevoerd.

In Frankrijk leefde hij aanvankelijk op grote voet met het fortuin dat hij op Zwitserse banken had geplaatst tijdens zijn regime. Het juiste bedrag is niet bekend, maar de schattingen gaan van 200 tot 500 miljoen dollar. Na een vechtscheiding raakte Duvalier echter de controle over een groot deel van dat geld kwijt.

Zwitserland kwam ondertussen ook meer en meer onder druk van de internationale opinie om het geld van Duvalier en andere despoten te bevriezen en terug te storten aan de betrokken landen. Uiteindelijk moest hij zijn hoop stellen op een bedrag van ongeveer 4 miljoen dollar dat nog op zijn naam geblokkeerd stond bij banken in Haïti zelf. Dat was dan ook de voornaamste reden waarom hij besloot in 2011 terug te keren.

Haïtiaans gerecht blijft passief

In Haïti werd hij onmiddellijk aangehouden op basis van een aanklacht voor financiële misdrijven, niet voor schendingen van de mensenrechten. Hij werd echter snel op borgtocht vrijgelaten. Het Haïtiaanse gerecht deed daarna geen moeite om de zaak nog hard te maken. Er werd ook geen gevolg gegeven aan de vele klachten van Haïtiaanse personen en organisaties om hem te berechten voor de wreedheden tijdens zijn regime.

Frankrijk en de VS deden evenmin enige moeite om de Haïtiaanse regering aan te zetten tot vervolging. Dat staat in schril contrast met de ijver waarmee ze actief tussenbeide kwamen om de allereerste (met een grote meerderheid) democratisch verkozen president Jean-Bertrand Aristide tweemaal af te zetten in 1991 en 2004. Frankrijk heeft Duvalier officieel weliswaar nooit erkend als politiek vluchteling, hij leefde er echter de facto 25 jaar illegaal, maar totaal ongehinderd.

Het Haïtiaanse gerecht neemt daarentegen de klachten voor vermeende misdrijven tegen voormalig president Aristide zeer ernstig. De politiek-economische elite is er immers als de dood voor dat hij zou terugkeren op het politieke forum. Het is de bedoeling Aristide met lange gerechtelijke procedures weg te houden van de actieve politiek.

Authentieke zoon

De huidige president Michel Martelly werd president in 2011 in bijzonder controversiële omstandigheden. Hij pleitte tijdens zijn verkiezingscampagne openlijk voor de terugkeer van de Tonton Macoute. Bij het overlijden van Duvalier liet Martelly weten dat hij “namens de hele natie” het heengaan betreurde van “een authentieke zoon van Haïti”. “Liefde en verzoening zullen altijd onze disputen overstijgen, moge hij rusten
in vrede”.

“Duvalier is er in geslaagd om met de medeplichtigheid van de buitenlandse grootmachten en binnenlandse politici gerechtigheid te ontwijken, zowel toen hij in Frankrijk leefde, als nadat hij in 2011 terugkeerde naar Haïti”, aldus Robert Fatton, professor aan de universiteit van Virginia en auteur van het boek Haiti Trapped in the Outer Periphery. “Omdat hij aan een proces is ontsnapt, zal de echte draagwijdte van zijn misdaden en diefstallen nooit volledig bekend worden.”

Tristesse du président Martelly après la mort de Jean-Claude Duvalier