Vrijdag 18 juli 2014, een vakbondslokaal in Manilla (Filippijnen), bij pakweg dertig graden. Tyfoon Glenda raasde gisteren over deze miljoenenstad. Er is geen stroom en dus ook geen airco die verkoeling biedt. Maar Francisca
– ‘just call me France’
– Castro (48) verpinkt niet tijdens het interview. France gaf haar halve leven les en is sinds 2006 algemeen secretaris van onderwijsvakbond ACT. In juni van dit jaar hoorde ik haar in onze hoofdstad vertellen over onderwijs in de Filippijnen. Zo frêle en timide toen, zo kordaat en gedreven oogt ze vandaag in haar eigen vakbondsmilieu. Ze kijkt met veel kracht en voldoening naar de toekomst.

“Mijn vader had een groot hart voor onderwijs en zelfs al waren we arm, mijn ouders zorgden ervoor dat we alle vijf naar school konden. Als klein meisje was mijn favoriete spel ‘schooltje spelen’, ikzelf voor ‘de klas’. De ambitie om leerkracht te worden, was er toen al. Ik studeerde af aan de universiteit in Manilla, met als hoofdvak wiskunde. Ik ben een product van de openbare school, van kleuterklas over middelbare school tot postgraduaat. Als startende leerkracht ging ik dan ook aan de slag in een openbare school.”

Tijdelijke contracten

“Ik ervoer meteen de crisis in het onderwijs. Ik was net zoals zovelen een slachtoffer van de tijdelijke contracten. Vier jaar lang was ik vervangleerkracht, zonder vastheid van betrekking. Ik ging van de ene school naar de andere. Hoewel er nood was aan leerkrachten voerde de regering van Cory Aquino
– de moeder van onze huidige president
– een wervingsstop in. Ik raakte betrokken bij Alliance of Concerned Teachers (ACT) in 1989. Op dat moment legden leerkrachten massaal het werk neer. Ook ik als jonge contractuele leerkracht marcheerde mee. Tijdens een hongerstaking hielp ik het paramedisch team. Ik werd militant bij ACT. Ik kreeg er training en vorming, ik ging naar seminaries waar we praatten over onderwijskwesties en problemen in de samenleving. Ik werd voorzitter van de grootste lokale organisatie van ACT in Quezon City (Manilla) met 10.000 leerkrachten. We hebben veel voordelen kunnen onderhandelen bij de lokale overheid.” Ze lacht fier.

France combineerde vanaf 2006 tot vorig jaar haar job als leerkracht met haar functie als algemeen secretaris van ACT. ACT bestaat sinds 1982. “We hebben vandaag tien regionale geregistreerde vakbonden in de zeventien regio’s in de Filippijnen. Binnenkort komen er nog twee bij. Het aantal leden piekt boven de 100.000.” 

Zestig leerlingen in één klas

Als leerkracht word je verondersteld zes uur per dag, dertig uur per week, les te geven. Zo staat het in de Magna Carta van het openbaar onderwijs. France: “Lesplanning, ontwikkelen van materiaal, voorbereidingen, enzovoort … dat gebeurt allemaal in onze vrije tijd. De Filippijnen heeft de grootste klasgrootte in Azië. Als leerkracht sta je elke dag voor een klas met 60 tot 70 leerlingen! Door het tekort aan leerkrachten, klaslokalen, zitjes, schoolboeken, kan het niet anders dat onze klassen groot zijn. Stoelen en banken zijn er niet in de kleine klasruimtes, de leerlingen hebben zitjes met een plankje. Leerkrachten laten hun leerlingen soms niet naar het toilet gaan, want als er eentje op staat, moet iedereen zich verplaatsen. Ik had vier klassen in mijn dagelijkse opdracht, met elk 60 leerlingen. Als je daar ‘gewone’ klassen van 30 van maakt dan had ik eigenlijk acht klassen! We worden als leerkracht uitgeperst.”

“Een groter budget voor onderwijs, daar vechten we voor. Vandaag gaat slechts 12 procent van ons nationaal budget naar onderwijs. Volgens Unesco is de norm tenminste 20 percent of tenminste 6 percent van het Bruto Binnenlands Product (BBP). Slechts 3,7 percent van ons BBP gaat naar onderwijs! Een tweede eis is: geef ons meer goed gevormde leerkrachten! Elk jaar studeren er gekwalificeerde leerkrachten af, maar ze krijgen geen job. Daarom gaat een deel van hen naar het buitenland. Of ze nemen andere jobs aan, terwijl ze wachten op een job in het onderwijs. ACT heeft hier wel al succes geboekt met de hulp van onze vertegenwoordiger in het Congres, Antonio Tinio [zie portret onderaan, nvdr]. De regering heeft vorig jaar 61.510 leerkrachten aangeworven en dit jaar nog eens 30.000. Toch hebben we nog steeds 50.000 leerkrachten te kort in de openbare scholen.”

De leerkracht als karabao

Sinds het eind van de jaren 80 beschrijven de leerkrachten zichzelf nogal eens als het nieuwe nationale dier van de Filippijnen. Net zoals de karabao of waterbuffel voelen ze zich als een lastdier, ze werken zich dood voor een schamele beloning. France: “Vandaag is het loon van de laagst betaalde leerkracht in de openbare school 18.549 pesos per maand, of 310 euro. Dat is echt niet voldoende om in je eigen levensonderhoud en dat van je gezin te kunnen voorzien. Wij willen dat het basisloon van leerkrachten stijgt tot 25.000 pesos. Het niet-onderwijzend personeel is er nog erger aan toe met 9.000 pesos per maand, onder het minimumloon dus! De lonen van leerkrachten zijn niet evenredig met die van andere jobs bij de overheid. Wie afstudeert en bijvoorbeeld intekent bij het leger als kadet, verdient 21.709 pesos per maand.”

Veel leerkrachten moeten geld lenen om rond te komen. Sommigen trekken weg uit ons land voor een onderwijsjob in betere omstandigheden en met een hoger loon.

“We voeren onze campagne voor een loonsverhoging verder op. Een hoogtepunt kan de Wereldlerarendag zijn op 5 oktober. We bereiden een staking voor.” France verheft haar stem: “Dit is de enige regering die geen loonsverhoging geeft! Alle vorige administraties deden dit wel!”

Krijtvergoeding

Terwijl bij ons de krijtborden stilaan verdwijnen, zijn ze bij ACT trots op de verhoging van de krijtvergoeding die ze via een actie hebben verkregen. Ook de kledijvergoeding ging omhoog. Dat neemt niet weg dat leerkrachten veel uit eigen zak betalen, vertelt France. “Kan je je dat inbeelden? Ander overheidspersoneel krijgt toch ook bureaumateriaal, maar wij moeten alles zelf kopen! Sommige leerkrachten kopen een geluidsinstallatie met micro om hun stem te sparen in een overvolle klas. Of ze betalen zelf hun pedagogisch materiaal. Leerkrachten maken kopieën van schoolboeken omdat er niet genoeg zijn en omdat leerlingen die gewoonweg niet kunnen betalen.”

Volgens de UNESCO gaan in de Filippijnen 1,8 miljoen kinderen van schoolleeftijd niet naar school. “Op 100 leerlingen die ingeschreven zijn, schieten er aan het einde van het schooljaar nog 40 over. Dat heeft alles te maken met armoede.”

Kinderen met een hongerige maag gaan niet naar school of kunnen niet studeren.

“Hoe kunnen ouders schoolboeken kopen als ze arm zijn? Ik zocht mijn leerlingen thuis op om hun situatie te leren kennen en hen te helpen. Ik gaf ook niet alleen het vak wiskunde. Ik legde altijd een link met wat er gebeurt in de samenleving. Ik keek erop toe dat mijn leerlingen goed gevormd en goed geïnformeerd waren.”

ACT for peace

ACT noemt zichzelf een ‘niet-traditionele’ organisatie. Wat betekent dat?, vraag ik France. “We vechten niet alleen voor het welzijn en de rechten van het onderwijspersoneel. We staan als leerkracht dicht bij onze leerlingen en studenten, dicht bij de ouders, te midden van de gemeenschappen. We steunen de landloze boeren in de strijd voor hun land en de arbeiders in hun eis voor waardig werk. We komen op voor hun zaak en steunen hen. Leerkrachten helpen de publieke opinie vormen. Het onderwijs weerspiegelt onze samenleving.”

“Er zijn in bepaalde regio’s in de Filipijnen conflicten, soms gewapende, die onze scholen treffen. Soms komen leerlingen en leerkrachten tussen twee vuren te liggen. Zo is onze vakbond in Davao (Mindanao) zeer begaan met de inheemse bevolking in de bergdorpen. Leden van ACT gaan in de vakantieperiode vrijwillig lesgeven. Ze zorgen ook voor schoolmateriaal. De mijnbouw en de militarisering zijn een bedreiging voor de gezinnen en de scholen daar. Wij willen dat onze campussen gevrijwaard blijven en niet ingenomen worden als militair kamp. Daarom voert ACT ook een campagne voor vrede: ACT for peace. In september houden we zelfs een vredestop. We krijgen de logistieke steun van het departement onderwijs.”

Algemeen secretaris en moeder

Wat brengt haar job met zich mee? Waaruit haalt France haar voldoening? “Als algemeen secretaris volg ik al onze campagnes op. Ik zorg ervoor dat groepen zich kunnen registreren als ACT-vakbond. Tijdens meetings van andere organisaties, hier en in het buitenland, vertegenwoordig ik de leerkrachten. Als Antonio Tinio verhinderd is voor een spreekopdracht, dan vervang ik hem. Ik mis het lesgeven echt, maar mijn werk als algemeen secretaris is een grotere uitdaging. Ik zet me in voor veel meer mensen. Ik doe mijn best om deel te zijn van het leven van mijn collega’s, de 500.000 leerkrachten in de openbare scholen. We trekken van provincie naar provincie om te praten over de rechten van de leerkrachten. Het geeft me veel voldoening als ze zeggen dat ze van mij en mijn collega’s geleerd hebben over de thema’s en de problemen die er zijn. Ook al zijn er memoranda, dit soort informatie krijgen ze anders niet.”

“Het geeft me ook zeer veel voldoening als ik mijn studenten als militanten naast mij zie tijdens manifestaties of acties.” France combineert haar drukke job met een gezin. “Ik ben een alleenstaande moeder met twee zonen van 21 en 11. Ik heb het grote geluk dat mijn ouders, mijn broers en zussen me steunen in mijn engagement en zich ontfermen over mijn zonen als ik er niet ben.”

Antonio Tinio: een vakbondsverkozene in het Congres

Hij zetelt sinds 2010 voor de partij ‘Act Teachers Partylist’ in het Filippijnse Huis van Afgevaardigden, een van de twee kamers in het Congres. Van 2002 tot 2012 was hij voorzitter van onderwijsvakbond ACT. Dat ACT een politieke poot heeft en dus ook (licht) politiek kan wegen, is te danken aan het partylist-systeem, dat bestaat sinds 1987. Toen en ook vandaag nog wordt het Congres gedomineerd door politieke dynastieën. In de pluchen zetels vind je leden van dezelfde rijke families die al decennialang de Filipijnse politiek domineren.

Om de zogenaamde gemarginaliseerde sectoren in de samenleving meer politieke ruimte te geven, werd het systeem van de party-list ingevoerd. Een vijfde van het totale aantal zetels in het Congres
– 57 zetels van de in totaal 287
– is gereserveerd voorlijsten/partijen die opkomen voor de belangen van boeren, arbeiders, vrouwen, inheemsen, vissers, … en dus ook leerkrachten. Tinio dient wetsvoorstellen en resoluties in voor de verdediging en bescherming van de rechten en het welzijn van leerkrachten en opvoeders. “Hij is de echte stem van de leerkrachten en opvoeders in het Congres”, zeggen ze bij ACT.

Het interview werd afgenomen in de rand van een solidariteitsreis naar de Filippijnen in juli 2014. Meer info: http://filipijnen2014.wordpress.com.

Dit artikel werd gepubliceerd in Basis-9 (COV,
www.cov.be, Facebook.com/hetCOV).