Opinie - Anya Topolski

Vergelijkingen slachtofferschap van joden negentiende eeuw met moslims vandaag zijn terecht

Voor De Standaard schreef Tinneke Beeckman in een publieke tribune, dat het historische lot van joden niet over één kam mag worden geschoren met wat moslims nu ondervinden. Zij beriep zich daarbij nadrukkelijk op Hannah Arendt. Anya Topolski, kenner van Arendts oeuvre reageert – en kraakt een paar harde noten.

dinsdag 9 september 2014 14:42
Spread the love

Het
verbaast mij dat een filosoof een opiniestuk schrijft dat getuigt
van een groot gebrek aan historische correctheid en filosofische
nuance. Tinneke Beeckman suggereert dat we het slachtofferschap van joden en moslims
niet kunnen vergelijken omdat ze niet gelijk zijn. Maar is dat
terecht? Niemand
heeft ooit gezegd dat er geen verschillen zijn, maar het mag ons niet
verbazen dat vergelijkingen
tussen het slachtofferschap van joden in de negentiende eeuw en moslims vandaag
aan populariteit winnen.

De vergelijking die mensen maken is niet
tussen joden tijdens de Shoah en moslims vandaag, maar tussen joden in
de negentiende eeuw en moslims vandaag. Deze vergelijkingen zouden leiden
tot haat en ressentiment. Maar voor wie? Voor mij als Jodin met
Europese wortels is deze vergelijking een zeer belangrijke vorm van
solidariteit. Er moet meer solidariteit zijn tussen joden en moslims
overal ter wereld – en niet minder.

Dehumanisering

Hannah
Arendt, een uitstekend filosoof, heeft zelf heel duidelijk het
verschil gemaakt tussen antisemitisme als element of antisemitisme
als origine van het totalitarisme. Antisemitisme is niet de Shoah – ik schrijf niet Holocaust, want dit betekent verbrand offer en joden,
zoals moslims vandaag, zien zichzelf niet als offer. Evenmin leidt
islamofobie automatisch tot een nieuwe Shoah op moslims.
Desalniettemin kunnen wij niet ontkennen dat de discriminatie, uitsluiting en dehumanisering van moslims vandaag in ons milieu
vergelijkbaar zijn met de discriminatie, uitsluiting en dehumanisering van
joden in de negentiende eeuw.

Beeckman stelt: “Arendt
vermeldt nergens de discriminatie van moslims als kern van het
koloniale probleem”. Ook als Arendt een prima kritische filosofe
was, heeft ze vast en zeker niet het laatste woord over moslims en
kolonialisme.

Arendt was spijtig genoeg een eurocentrist, germanofiel
en raciste. Ze was ook, net als Beeckman, geen goede historicus. Dit blijkt
duidelijk uit haar boeken over de Shoah, Eichmann, en de Franse en
Amerikaanse revoluties. Om de ingewikkelde ideologische link tussen
Europese racisme, moslims en kolonialisme te begrijpen, is het beter
zich te wenden tot auteurs als de Palestijnse filosoof Edward Said
en zijn boek Oriëntalisme.

Inquisitie

Daarnaast maakt
Beeckman het volgende punt: “Dan
is er het vermeende gedeelde racistische slachtofferschap. In 1935
kondigde nazi-Duitsland de Nurnberg-wetten af, die raciaal
discrimineerden. Ze betroffen geen religieuze
discriminatie.” Wederom mis ik hier de nuance en de historische correctheid. Religie en ras kunnen niet zo gemakkelijk van elkaar
gescheiden worden en zeker niet in Europa. De relatie tussen ras en
religie komt op in de negentiende eeuw door het misbruiken van de filologie, maar heeft wortels in de Spaanse
inquisitie.

Om deze ingewikkelde relatie te kunnen begrijpen moet je het werk lezen van Ernest Renan, theoloog, filoloog en politicus, alsook
de hedendaagse auteur Gil Anidjar. Duidelijk is dat de joden
en moslims allebei gezien werden als Semieten (of Oriëntalen). Het
verschil was geografisch. De joden waren de Semieten binnen de grenzen van Europa en de moslims waren de Semieten buiten die grenzen.

Dit is nu
anders. Spijtig genoeg zijn er sinds de Shoah weinig joden in Europa
(zeker niet in vergelijking met 1933), maar er zijn wel meer moslims. Ze waren nodig om België te herbouwen en economisch sterker te
maken in de jaren na de oorlog. Deze demografische verandering heeft
ook een impact op uitsluiting.

Islamofobisch

Ten slotte valt de impliciete en islamofobische link die Tinneke Beeckman legt tussen moslims in Europa en Hamas, niet te tolereren.
Waarom is het nodig over Hamas te spreken in een stuk over moslims
in Europa? Zijn alle moslims vergelijkbaar
(net zoals ooit mensen over joden dachten)?

Het is belangrijk dat
een academicus die het publieke domein betreedt, meer historische en
filosofische nuance gebruikt en zich bewust is van haar
verantwoordelijkheid. Want
zoals Said schrijft: “Perhaps
if we remember that the study of human experience usually
has an ethical, to say nothing of a political, consequence
in either the best or worst sense, we will not be indifferent
to what we do as scholars
.”

Dr.
Anya Topolski is FWO-postdoctoraal onderzoeker bij de HIW, KULeuven. Haar doctoraat ging over Hannah Arendt en Emmanuel Levinas.

take down
the paywall
steun ons nu!