Veel waarnemers
verwijzen naar het boek Sleepwalkers: How Europe Went to War
in 1914 van de Australische
historicus Christopher Clark dat in 2012 verscheen. De voormalige
Duitse bondskanselier Helmut Schmidt – 95 ondertussen – was één
van de eersten die de vergelijking maakte.

“Ik
wil geen Derde Wereldoorlog aanmoedigen en zeker geen oproepen doen
voor meer geld voor meer wapens voor de NAVO, maar het gevaar dat de
situatie verergert, zoals in 1914, groeit elke dag. Europa,
de VS en ook Rusland gedragen zich zoals in het boek van Christopher
Clark over het begin van de Eerste Wereldoorlog dat de moeite waard
is om te lezen: zoals slaapwandelaars.”

In zijn boek
probeert Clark niet uit te leggen waarom de oorlog er kwam maar hoe die er kwam. Of zoals hij zelf zegt in een recent interview: “Ik
zeg niet dat de leiders van 1914 op een onbewuste manier handelden
zoals de analogie met slaapwandelaars kan suggereren. Het zou een
vergissing zijn om geen schuld of verantwoordelijkheid toe te wijzen
aan deze leiders en de beslissingen die ze namen. De Eerste Wereldoorlog was
geen ongeluk. Slaapwandelen betekent dat ondanks de rationele en in
hun ogen intelligente beslissingen die ze namen, deze leiders een
beperkt zicht hadden op de grotere gevolgen van die beslissingen. De
uitkomst van individuele en rationele beslissingen was irrationeel en
die werd niet veroorzaakt door één beslissing afzonderlijk.”

Het was dus een mix
van beslissingen, een keten van reacties. Vreemd genoeg ziet Clark
zelf weinig parallellen tussen 2014 en 1914. In datzelfde interview
noemt hij Poetin de enige slaapwandelaar.

Overal slaapwandelaars

Fout, reageert Frank
Furedi die dit jaar zelf met een 1914-boek uitpakte (First World War,
Still No End In Sight). “Slaapwandelaars spoken ook in de
kanselarijen en ministeries van Buitenlandse Zaken in Westerse
hoofdsteden”, schrijft hij in een opiniestuk.

Furedi ziet één
groot verschil met 1914. Politieke leiders krijgen het grote publiek
niet mee. “De Europese, de Amerikaanse, noch de Russische bevolking
wil oorlog. Dat zal politici niet tegenhouden om nog meer Libiës en
Syriës te creëren in de wereld, maar voorlopig zal publieke steun
voor die avonturen vooral opvallen door afwezigheid.”

Ook andere
specialisten zijn minder optimistisch dan Clark. Dominique Moisi,
professor en adviseur bij het Franse Institut d’Affaires
Internationales, vindt de huidige toestand gevaarlijker dan die van
honderd jaar geleden.

“Toen werd de
wereld niet bedreigd door het doembeeld van de nucleaire apocalyps”,
schrijft Moisi. De grote uitroeiiingsinstrumenten moesten nog
uitgevonden worden en oorlog leek toen echt de verderzetting van
politiek met andere middelen.

De Amerikaanse
journalist Robert Parry, die in de jaren ’80 faam verwierf door het
Iran-Contra-schandaal bloot te leggen, maakt eveneens het bruggetje tussen
1914 en 2014. Parry hamert al maandenlang op dezelfde nagel. De EU
heeft de eerste domino in Oekraïne omgegooid door een
associatieverdrag voor te stellen aan het land, en de VS hebben de
spanning die dat veroorzaakte uitgebuit om Poetin in het nauw te
drijven.

Oplossingen

Robert Parry heeft dan ook
een helder advies om verdere escalatie te vermijden. “Porosjenko en
Yatsenyuk (respectievelijk de president en de premier van Oekraïne,
nvdr) moet ronduit duidelijk gemaakt worden dat Oekraïne nooit lid
zal worden van de NAVO en dat de NAVO niet van plan is een oorlog te
beginnen tegen Rusland. Andere lidstaten van de NAVO moet hetzelfde
verteld worden.”

Opvallend zijn
ten slotte de sussende woorden van Immanuel Wallerstein, grondlegger
van de Wereldsysteem-analyse. “Zal het conflict in Oekraïne
escaleren tot een echt militair Koude Oorlog-conflict? Waarschuwingen
voor een dergelijke evolutie zie je zowel bij links, rechts als in
het centrum van het politieke spectrum. Ik geloof er niet in, net
omdat ik denk dat Merkel en Poetin hun
diplomatieke inspanningen zullen doorzetten, ook al wordt de retoriek harder.”

Hij ziet het
Duits-Russische duo als de enige twee hoofdrolspelers die het hoofd
koel houden, omringd door heethoofden – of noemen we hen
slaapwandelaars?  – die geen oplossing voor het conflict willen.