Op
8 augustus verklaarde de Wereldgezondheidsorganistie (WHO) dat de
West-Afrikaanse ebola-uitbraak
een ‘noodsituatie voor de internationale volksgezondheid
is’. De verklaring volgde vier maanden na het
rapport van WHO over een grote ebola-uitbraak in het West-Afrikaanse
Guinee. Volgens onderzoekers ligt de oorsprong van de uitbraak bij
een tweejarig
kind dat stierf op 6 december 2013. Het is tot nu toe bekend dat de
epidemie, die uitbrak in Guinee en zich
naar
de drie buurlanden Liberia, Sierra Leone en Nigeria verspreidde, 2240
mensen getroffen en 1229 gedood heeft. De meeste
volksgezondheidsdeskundigen zijn het erover eens dat de officiële
cijfers de ernst en de
verspreiding
van de ziekte serieus
onderschatten.

Terwijl
grote delen van de onderontwikkelde gezondheidszorg van Guinee,
Liberia en Sierra Leone zo goed als ingestort zijn, breekt
over
de hele wereld paniek
uit.
In Duitsland is een dertigjarige
vrouw, die acht
dagen tevoren
teruggekeerd was uit Nigeria, in alle haast naar een geïsoleerde
afdeling in het ziekenhuis gebracht. Honderden anderen die met haar
in contact gekomen waren, zijn in quarantaine geplaatst. Later bleek
dat de vrouw hoogstwaarschijnlijk niet aan een ebola-infectie leed.

Er
zijn gevallen gemeld van piloten die weigerden naar de getroffen
landen te vliegen. De Kameroense regering heeft besloten de grens met
Nigeria af te sluiten. Over de hele wereld bereiden
regeringen
maatregelen voor om reizigers van wie
vermoed
wordt dat ze besmet zijn met het virus in quarantaine en isolatie te
plaatsen. De organisatoren van de Olympische Spelen hebben jonge
atleten uit de getroffen West-Afrikaanse landen verboden om deel te
nemen aan de Jeugd Olympische Spelen in China.

De
geschiedenis

Ebola
(of EVD, Ebola Virus Disease, zoals de ziekte officieel heet) werd
voor het eerst veertig jaar geleden gesignaleerd en is dus geen
nieuwe ziekte. Verschillende uitbraken van de ziekte, die toen nog
bekendstond als EbolaHemorragische
Koorts, werden gemeld in 1976 van Soedan tot aan de Democratische
Republiek van Congo. De uitbraak in Congo
lag
aan de Ebola-rivier, vandaar de naam van de ziekte. Het is mogelijk
dat, reeds voor de officieel geïdentificeerde uitbraken, andere
ebola-uitbraken in landelijke gemeenschappen onopgemerkt bleven.
Sinds 1976 zijn er 24 afzonderlijke rapporten uit verschillende
Afrikaanse landen geweest over uitbraken van het virus. De tabel
hieronder bevat details over meldingen van uitbraken, die voor de
huidige epidemie plaatsvonden, waarbij meer dan honderd
mensen besmet raakten.

Er
zijn vijf verschillende soorten van het virus bekend
die een infectie veroorzaken. De
virulentie, dus
de capaciteit om ernstige symptomen te veroorzaken, varieert van
soort tot soort. Terwijl het sterftepercentage van één
soort kan oplopen tot 90 procent,
is het mogelijk dat een andere soort, waarvan geweten is dat mensen
in China en de Filipijnen ermee besmet waren, geen fatale gevolgen
heeft. Het type virus dat verantwoordelijk is voor de huidige
epidemie is niet het meest virulente. Het
sterftepercentage schommelt namelijk rond 60 procent.

De
verspreiding

Het
belangrijkste doelwit van het ebolavirus is niet de menselijke soort.
Het virus treft mensen die
in contact komen met de organen, het bloed, de secreties en andere
lichaamsvloeistoffen van besmette
dieren. In Afrika is de oorsprong van de uitbraken van het virus bij
mensen teruggevoerd tot de omgang met dode of zieke dieren, zoals
chimpansees, gorilla’s, vleerhonden,
apen, bosantilopen en stekelvarkens. Het is geweten dat het virus
grote epidemies bij chimpansees en gorilla’s veroorzaakte. Al deze
diersoorten leven in de tropische regenwouden, en in het verleden
zijn de omringende landen de centra geweest van ebola-uitbraken.
Ondanks
het
feit dat veel diersoorten besmet kunnen worden met het virus, denkt
men
nu over het algemeen dat het virus voornamelijk verblijft in een
paar soorten van de vleerhond.

In
tegenstelling tot bij andere dieren, zijn de symptomen van de ziekte
niet zichtbaar bij vleerhonden. Deze dieren functioneren dus als
drager van het ebolavirus. Vreemd
genoeg
ligt de natuurlijke habitat van de vleerhond in Centraal-Afrika, waar
alle eerdere grote uitbraken plaatsvonden, honderden kilometers van
het epicentrum van de huidige epidemie in West-Afrika. Een hypothese
is
dat de habitat van de vleerhond verplaatst is, of dat de infectie op
een
of andere manier in de regio werd
geïmporteerd door
menselijk contact.

Eens
het virus een mens besmet, kan mens-op-mensbesmetting plaatsvinden
via direct contact met het bloed, secreties, organen of andere
lichaamsvloeistoffen van besmette personen, via bijvoorbeeld wonden
of slijmvliezen, of via indirect contact met omgevingen die besmet
zijn met besmette lichaamsvloeistoffen. Traditionele begraafplaatsen,
waar rouwende
mensen
direct in
contact
komen met de doden, kunnen een broeihaard zijn van besmettingen. Het
risico is hoog voor gezondheidswerkers
die in contact komen met besmette
mensen, wanneer ze in onhygiënische omstandigheden moeten werken,
bijvoorbeeld zonder handschoenen, gezichtsmaskers, overalls
enz.
Eens geïnfecteerd, is een persoon mogelijks tot zeven
weken
na de genezing nog besmettelijk.

De
incubatieperiode, dat is de tijd waartussen een persoon besmet
geraakt en symptomen toont, varieert tussen 2 en 21 dagen. De eerste
symptomen, zoals hoge koorts, spierpijn, een zere keel en hoofdpijn,
gelijken sterk op die van andere virale infecties. De patiënten gaan
echter snel achteruit en ontwikkelen symptomen zoals braken,
interne en externe bloedingen, diarree en uitslag. Meestal worden de
lever en nieren aangetast. Besmette personen die volledig genezen,
houden meestal niets aan de ziekte
over. Er zijn geen goedgekeurde medicijnen of vaccinaties die een
behandeling of preventie van de ziekte mogelijk maken. Terwijl de
ziekte zich verder ontwikkelt, is de enige mogelijke zorg
ondersteunend. Het
is vaak noodzakelijk intraveneuze hydratatie en
ademhalingsondersteuning te geven.

Geen
ideale kandidaat

Het
virus heeft enkele typische eigenschappen. De ziekte onderscheidt
zich van andere virale infecties die meestal een epidemie veroorzaken
via het hoge sterftepercentage. Het virus dat de huidige epidemie
veroorzaakt heeft bijvoorbeeld een sterftepercentage
van 60 procent
of meer, terwijl de griepepidemie van 1918 – die
een derde van de wereldbevolking trof en ongeveer 50 miljoen mensen
doodde – een sterftepercentage van 2,5 tot
5 procent
had. Normale
griepepidemies hebben gewoonlijk een sterftepercentage van 0,1
procent,
wat betekent dat minder dan 1 op 1000 besmette mensen
uiteindelijk zal sterven aan de ziekte.

Een
tweede eigenschap waardoor het ebolavirus zich onderscheidt van
andere ziektes die epidemies veroorzaken, is het relatief lage
besmettingsniveau.
Het virus kan het menselijk lichaam namelijk enkel binnentreden
wanneer lichaamsafscheidingen van een besmette persoon in contact
komen met wonden of slijmvliezen, zoals het slijmvlies op de ogen, in
de mond, enz.
De derde belangrijke
eigenschap is dat menselijk dragerschap niet gekend is, wat betekent
dat degenen die besmet zijn ernstige symptomen tonen en dus relatief
gemakkelijk te herkennen zijn.

De
bovengenoemde eigenschappen maken het
ebolavirus niet
tot een
ideale kandidaat voor een grote epidemie. Alle besmette personen
tonen ernstige symptomen en het valt dus te verwachten dat zij
opgenomen worden in een gezondheidscentrum. Maatregelen in verband
met de volksgezondheid zou dan verdere verspreiding moeten voorkomen,
aangezien de ziekte zich enkel via nabij contact kan verspreiden.

Waarom
toch
een epidemie?

Waarom
worden we dan momenteel geconfronteerd met een ebola-epidemie in
West-Afrikaanse regio’s? Het antwoord op deze vraag ligt niet bij de
pathologie van de ziekte, maar bij de pathologie van onze
maatschappij en de globale politieke en economische architectuur. Het
is geen toeval dat de huidige epidemie de drie armste landen van de
wereld getroffen heeft. Liberia, Guinee en Sierra Leone zijn
respectievelijk nummer 175, 179 en 183 op de lijst van menselijke
ontwikkeling, opgesteld door de Verenigde Naties die 183 landen tellen.
De gezondheidszorg in deze landen is niet doeltreffend, en in sommige
regio’s bijna onbestaande.

De
huidige epidemie is een epidemie die volgt uit armoede, die
op zijn beurt het gevolg is van de grove ongelijkheid die in stand
gehouden wordt door het huidige kapitalistische systeem. De blik van
de hele wereld is gericht op deze drie landen, maar het is niet enkel
het ebolavirus dat er de mensen doodt. Neem Sierra Leone. Sinds het
begin van de uitbraak zijn er 848 mensen besmet geraakt en 365 mensen
gestorven. Sindsdien
kent
Sierra Leone ook 650 doden als gevolg van hersenvliesontsteking, 670
van tuberculose,
790 van HIV/AIDS, 845 van diarree en meer dan 3000 van malaria.

Deze
sterfgevallen doen zich al decennialang voor, en dus niet enkel
tijdens de laatste vier maanden. Vóór
de huidige uitbraak was de aandacht van de wereld echter niet gericht
op deze landen. De reden is dat de rijken en de machtigen –
zoals
wereldleiders,
de kapitalistische pers, de instituties van het kapitalisme, de bazen
van
de industrie en agentschappen van de VN – daarvoor
met
de realiteit van Afrika zouden geconfronteerd moeten worden.

Liefdadigheid

Liberia,
Guinee en Sierra Leone hebben niet voor de armoede gekozen. Ze kozen
er evenmin
voor om een slecht werkend systeem voor de gezondheidszorg op te
bouwen. Het
zijn de eeuwen van koloniale heerschappij die deze landen in armoede
achtergelaten hebben. Imperialistische
agentschappen, zoals de Wereldbank en het IMF, veroorzaakten
bijkomende ellende
met
hun beruchte structurele aanpassingsprogramma’s. Deze programma’s
hadden de bedoeling het budget voor gezondheidszorg en publieke
diensten van deze agentschappen niet te laten stijgen.

De
Wereldhandelsorganisatie beloofde
hun
gouden bergen in naam van de liberalisering van de handel en
beschadigde daarbij de economieën van deze landen verder. De
ontwikkelde kapitalistische
landen sturen hulp in de vorm van liefdadigheid en repatriëren veel
meer via corporaties. Bovendien subsidiëren deze arme landen de
gezondheidszorg van rijke landen. Er
zijn bijvoorbeeld meer dokters uit
Liberia en Sierria Leone werkzaam in OESO-landen dan in hun
thuisland. De migratie van gezondheidswerkers, die
niets anders is dan directe subsidiëring van arme landen aan rijke
landen, heeft als gevolg dat West-Afrika geen betrouwbare
gezondheidszorg kan opbouwen.

We
kennen het ebolavirus al veertig
jaar, maar tot nu toe is er nooit een vaccinatie of remedie voor
ontwikkeld. Geen enkel farmaceutisch bedrijf is geïnteresseerd in de
ontwikkeling van een remedie voor een ziekte die
armen treft, die geen hoge prijzen voor dure medicijnen kunnen
betalen. Het is opvallend dat het enige experimentele medicijn ZMapp
dat op tafel ligt, ontwikkeld wordt door een bedrijfje dat volledig
draait op publieke financiering. Dit is ook het geval bij andere
verwaarloosde ziektes, zoals Kala Azar, malaria, tuberculose, de
ziekte van Chagas en vele anderen. Zulke
ziektes
worden
genegeerd
door de onderzoeksindustrie omdat ze de honger naar winst van
farmaceutische corporaties niet kunnen stillen.

Vermolmd

Ondertussen
ontwikkelt zich een menselijke tragedie die niet beperkt blijft tot
degenen
die besmet zijn door het ebolavirus.
In sommige getroffen regio’s is het systeem van de gezondheidszorg
vermolmd,
waardoor de
gevolgen van andere ziektes ernstiger
worden.
In Monrovia, de hoofdstad van Liberia, waren bijvoorbeeld op een
bepaald moment vijf
van de belangrijkste ziekenhuizen gesloten. Sindsdien
zijn sommige ziekenhuizen opnieuw open, maar deze functioneren amper.
Gezondheidswerkers, die vrezen voor hun gezondheid, zijn gevlucht. Ze
zijn terecht bang, want handschoenen, schorten en zelfs zuiver
water
zijn schaars.

Eén
rapport uit Sierra Leone meldt dat er bloed, braaksel en urine
uitgesmeerd waren over de vloeren van het ziekenhuis. Zonder
beschermende kledij behandelt het ziekenhuispersoneel de
ebolapatiënten enkel terwijl ze schorten dragen. Toen
verplegers
en verpleegsters ziek werden, gingen anderen staken, waardoor er nog
weinig mensen overbleven die patiënten
die
uit hun bed gevallen waren
overeind
konden helpen.

In
sommige regio’s is de economie volledig
stilgevallen, omdat mensen gewoonweg te bang zijn om naar buiten te
gaan. Symptomatisch voor
het wantrouwen van de mensen jegens
de
stuikende
gezondheidszorg
is het
bericht
dat inwoners van
West
Point, een sloppenwijk in de Liberiaanse hoofdstad Monrovia, een
inval organiseerden om een onderkomen
waar ebola-patiënten in quarantaine gehouden werden te sluiten.

Business
as usual?

Er
is dus een epidemie waar er geen zou mogen zijn. Routinemaatregelen
in verband met de volksgezondheid zijn geen routine hier, ze zijn een
luxe die enkel verschijnen wanneer er wereldwijd
hulp
tijdens epidemieën
aangeboden wordt. De rest van de wereld is dus bezorgd, want de
ziekte zou zich
kunnen verspreiden en het eigen comfortabele bestaan in stukken
uiteen doen vallen.

Dit
is de keerzijde van de geglobaliseerde wereld waarop het
wereldkapitaal
niet gerekend heeft. Als je voorwaarden schept waardoor besmettingen
erger worden, dan zullen deze je achtervolgen. De WHO die recent nog
met
veel tamtam een algehele
noodtoestand
uitriep, wordt ook beschuldigd. Als
gevolg van de bevriezing van de financiering van VN-agentschappen
door de VS in de jaren 1990
krijgt
deze
organisatie echter amper geld, en ze
kan
dus weinig doen behalve triviale waarheden debiteren.
Het totaalbudget
van deze organisatie beschikbaar voor epidemies en reacties op crises
is amper 109 miljoen dollar, de helft van wat het twee jaar geleden
was.

De
epidemie zal, naar alle waarschijnlijkheid, zijn gang gaan
en stilvallen nadat het een spoor van dood en vernieling
achtergelaten
heeft. Niet omdat wij als wereldgemeenschap
iets juist zullen gedaan hebben, maar omwille van de aard van het
virus zelf. De vraag blijft
dan onbeantwoord of we iets geleerd zullen hebben. Of is
het terug
naar business
as usual?

De
oorspronkelijke versie van dit artikel vind je hier.

Vertaling:
Vera Tylzanowski