De inhoudelijke focus van de media, het middenveld en uiteraard de politieke partijen zelf mag gezien worden als een positieve ontwikkeling. Maar hieruit kan niet meteen de conclusie volgen dat onze samenleving opnieuw een hoog democratisch gehalte heeft. Democratie is meer dan om de zoveel jaar een bolletje kleuren. Dat het democratische schoentje nog altijd wringt, bleek vlak na de verkiezingen onder andere uit de venijnige reactie van werkgevers op de vakbonden, toen deze verzuchtten dat zij nog niet ontvangen waren door de informateur.

De werkgevers meenden dat enkel verkozen politici een politieke stem hebben en dat enkel zij deze naar goeddunken kunnen gebruiken. Hiermee lijkt te worden aangegeven dat luisteren naar wat er leeft in de georganiseerde samenleving overbodig is. Dit is echter een zeer beperkte en ook onhoudbare visie op de democratie. Deze is de laatste dertig jaar trouwens sterk van gedaante veranderd, waarbij de vraag gesteld kan worden in hoeverre er nog sprake is van een echte democratie. 

Uitholling

Het eerste probleem met ons huidige politieke systeem is dat de macht van regeringen de laatste decennia fors is uitgehold. In realiteit regeren een honderdvijftigtal (semi)private mondiale spelers onze wereld. In de graansector bijvoorbeeld hebben vijf multinationals negentig procent van de markt in handen. Evenzeer hebben farmaceutische bedrijven de controle over de beschikbaarheid van geneesmiddelen. Deze vaststelling mag niet leiden tot een antipolitieke houding. De parlementen blijven cruciaal om deze uitholling van de democratische besluitvorming terug te draaien.

Als Europees parlementslid Bart Staes voldoende collega’s weet te overtuigen om de nieuwe zadenwetgeving, een voorstel van de Europese Commissie op maat van de multinationals, terug naar af te sturen, dan toont dit aan dat de democratie nog kan werken. In feite zou dit een interessant perspectief zijn van waaruit de komende jaren naar de werking van de parlementen en parlementsleden kan worden gekeken. Zullen zij, zoals in de voorbije decennia, hun macht afstaan aan bijvoorbeeld private handelsrechtbanken, ingesteld door vrijhandelsakkoorden? Of eisen ze terug hun legitieme macht op waardoor ze opnieuw greep krijgen op de onzekere wereld waar extremisme en populisme goed gedijen?

Grensverleggend

Ten tweede mogen we de politiek nooit verwarren met het politieke. De politiek gaat over het besturen van een land. Het politieke omvat de vormgeving van onze samenleving, het streven naar een andere maatschappelijke ordening. Politieke partijen beperken zich, net als regeringen en middenveldorganisaties, al te vaak tot de politiek. Het gaat dan om behouden wat er is, de boel bij elkaar houden. Het politieke daarentegen zet deuren en ramen open. Grensverleggende burgerbewegingen en politici met een vernieuwende visie maken duidelijk dat een betere wereld mogelijk is. Om mensen en groepen warm te maken voor het politieke is er nood aan politiserende projecten, die vertrekken vanuit wat er wenselijk is in de toekomst en niet enkel vanuit hetgeen er binnen de huidige context haalbaar is.

Aan dit thema wijdde het tijdschrift Oikos haar laatste nummer. In een aantal artikels wordt beschreven hoe meer en meer organisaties uit het middenveld zich herpolitiseren. In plaats van enkel te dienen als adviesorgaan van het huidige beleid, is te zien hoe zij terug de bakens in de samenleving uitzetten, waarbij zij de vrijheid nemen om indien nodig de maatschappelijke orde te verstoren. In een vitale democratie is deze ruimte om vrij te handelen en te spreken fundamenteel. Als de Amerikaanse burgerrechtenactiviste Rosa Parks meer dan een halve eeuw geleden niet de moed had gehad om de geldende orde in het openbaar vervoer te verstoren, mochten zwarten misschien nog altijd niet vooraan in de bus plaatsnemen. Laat dit historisch voorbeeld een boodschap zijn voor de nieuwe regeringen: democratie heeft geen nood aan slippendragers van het beleid, wel aan autonome en kritische burgerorganisaties.

Utopisch

Wat hieruit volgt, is een duidelijke opdracht voor zowel parlementsleden als burgerorganisaties. Onze samenleving heeft terug nood aan hoopgevende emancipatorische maatschappijprojecten, die zorgen voor meer ecologische duurzaamheid en sociale rechtvaardigheid. En daarbij mogen ze zich niet laten leiden door wat vandaag haalbaar is. Het vizier moet op de toekomst gericht zijn, gemotiveerd door wat de geschiedenis ons aanreikt.

Toen Riccardo Petrella door De Groene Amsterdammer werd gevraagd of zijn politiserend ideaal van een mondiale welzijnsstaat niet te ‘utopisch’ was, antwoordde hij: “Laten we eens op een rijtje zetten wat honderd jaar geleden onhaalbaar werd geacht. Telt u even mee: het algemeen kiesrecht, de achturige werkdag, het stakingsrecht, de algemene ziektekostenverzekering, het pensioen, de oudedagsvoorziening, gratis algemeen onderwijs, afschaffing van de kinderarbeid en het recht van vrouwen op betaalde arbeid. En er zijn er vast een paar die ik vergeet. Allemaal zogenaamd utopische eisen, maar ze zijn allemaal werkelijkheid geworden.”

Petrella leert ons dat vormgeven aan een andere samenleving mogelijk is, maar dat het gaat om een langdurige strijd vanuit een duidelijk toekomstperspectief. Vandaag ligt de opdracht in de realisatie van een sociaalecologische samenleving. Ik vergeet vast een paar zaken, maar het gaat onder meer om “een kringloopeconomie die draait op hernieuwbare energie en zinvolle jobs voor iedereen creëert, een mondiaal rechtvaardig klimaatbeleid dat de klimaatverandering een halt toeroept, een ontspannen samenleving waar mensen arbeid, zorg en zelfontplooiing vlot kunnen combineren en een duurzaam voedselsysteem zodat niemand nog honger leidt”. Allemaal utopische eisen. Juist daarom moeten ze de kern uitmaken van het politieke en de politiek inspireren tot echte actie.

Dirk Holemans is hoofdredacteur van het tijdschrift Oikos.