“De Vooruitgroep is een informele denktank van academici,
kunstenaars en publicisten die zich zorgen maken over de toenemende
verrechtsing van het politieke klimaat en de daarmee samenhangende
verschraling van het democratische besef, vooral in Vlaanderen.”

Dit begon aanvankelijk als een
éénmalige reactie op het eerste manifest van de Gravensteengroep: de Vooruitgroep gelooft niet in het bestaan van een progressief Vlaams-nationalisme. Dat leggen ze meermaals uit in
dit boek, met ruim onderbouwde argumenten. Hun diagnose: “Het
Vlaams-nationalisme kan niet anders dan neoliberaal en conservatief
zijn.”

De groep wisselde vijf jaar lang van
gedachten via informele contacten en ‘een soms zeer intens
e-mailverkeer’. Vijftien auteurs schreven nu hun voorstellen voor een nieuwe
progressieve politiek neer. Wereldvreemd in Vlaanderen is hun eerste product.

“Dit boek is gegroeid uit ongenoegen.
Ongenoegen met het heersende klimaat in Vlaanderen, met het dominante
eenheidsdenken, met de afname van kritische controverse … als we
met deze bijdrage in die zelfgenoegzaamheid wat beweging kunnen
krijgen heeft het de moeite geloond.” Woede en/of verontwaardiging
is een riskante inspiratiebron, maar de auteurs slagen er goed
in een degelijke en nuchtere analyse neer te zetten.

Drie thema’s

Negen bijdragen werden gebundeld onder
drie thema’s: ‘het brede kader’, ‘het schaalprobleem’ en ‘de
hete hangijzers’. Er zit een goede logische opbouw in de essays.

Eric
Corijn en Pieter Saey vatten samen wat er aan de wereld is veranderd
in de voorbije decennia.  De naoorlogse verzorgingsstaat, waarin
de overheid een zeer actieve rol speelde, werd/wordt doelbewust geërodeerd van
binnenuit. Dat heeft alles te maken met de economische
veranderingen: “Men gaat de voortdurend stijgende kostprijs van
arbeidskracht en de dalende winstvoet in vraag stellen. Private
investeerders beginnen zich te verzetten tegen die internalisering
van de kosten en eisen winstgarantie door een deel van de risico’s
bij de gemeenschap te liggen. De economie mag niet langer aan banden
gelegd worden door de sociale voorzieningen.”

Pieter Saey heeft het in zijn bijdrage over politieke breuklijnen onder meer over het belang van historisch
inzicht, iets waar ons onderwijs niet bepaald veel aandacht aan
besteedt. De klassieke breuklijnen worden door de neoliberale
ommekeer en het oprukkende nationalisme niet zozeer afgebroken als wel
omzeild en irrelevant gemaakt. “Convivialiteit … is het antwoord
van de Vooruitgroep op het nationalisme.”

Vernieuwing

Francine Mestrum wijst in ‘Op weg naar een sociaal Europa’ onder meer op vooronderstellingen
die velen van ons (bewust of onbewust) hebben en daar vervolgens verkeerde
besluiten uit trekken. Het is helemaal niet zo “dat alle
negatieve invloed uitgaat van de Europese Commissie … uit een
studie van het Europese vakbondsinstituut blijkt … dat alle
nationale regeringen ook zonder Europese regelgeving vlijtig
hun arbeidsrecht aan het aanpassen zijn en de invloed van de
vakbonden verzwakken.”

Meerdere auteurs in het boek wijzen op
de belangrijke rol van de vakbonden voor de versterking en
vernieuwing van de democratie. Vakbonden mogen hun specifieke
gebreken en inerties hebben, zij zijn wel diegenen die de
welvaartsstaat hebben gemaakt en blijven garanderen. “Dat in België het indexmechanisme nog
bestaat heeft alles te maken met de aanwezigheid van nog steeds
sterke vakbonden. Verzet is dus wel degelijk mogelijk.” Voor
Mestrum moet er “een radicaal nieuwe logica (komen) die mensen
opnieuw hoop kan geven, die berust op solidariteit, de ecologische
dimensie integreert …”

Jan Blommaert, Ico Maly, Robrecht
Vanderbeeken en Johan Van Hoorde gaan na of een progressief project
voor Vlaanderen ‘mogelijkheid of fictie’ is. Ze hebben geen hoge dunk
van Vlaams-nationalisten en geven daar stevige argumenten voor.
“De democratische ambitie van nationalisten reikt niet verder dan
de macht verwerven op een schaalniveau dat zich volledig richt op
sociaal-culturele machtsdomeinen en zich compleet ondergeschikt maakt
aan … de politiek-economische macht”.

Ze wijzen op een specifiek fenomeen van
het Vlaamse neoconservatisme: “Anders (dan in de VS) neemt de
conservatieve revolte in … Vlaanderen een beperkt aantal
progressieve waarden over … die vanaf de jaren zestig hun intrede
hebben gedaan in onze samenleving … (deze) veroveringen worden als
trofeeën in de prijzenkast van onze culturele eigenheid geplaatst en
blokken zo de progressieve strijd voor meer vrijheid en gelijkheid
af.”

De auteurs wijzen erop dat dit niets
aan het wezen van hun neoconservatief offensief verandert. Zij noemen
dit ‘pseudoprogressieve misleidingen’. Hun besluit: “Het
nationalisme heeft progressieve bewegingen en individuen … vandaag
niets te bieden.”

Ondeelbaar geheel

Anneleen Kenis en Matthias Lievens
nemen nogmaals de mythe van de groene economie op de korrel. Hun
nieuwe breuklijn plaatst deze mythe tegenover het alternatief van de
klimaatrechtvaardigheid. Hun oplossing voor de klimaatcrisis: “Meer
democratie en sociale gelijkheid, minder markt en
machtsconcentraties”. Sociale en milieurechten zijn voor hen één ondeelbaar geheel.

Vervolgens houden Bruno Meeus, Pascal
De Decker en Chris Kesteloot een pleidooi voor ’emancipatorische
verstedelijking, dat onder meer inhoudt dat ‘grondbezit’ aan de markt
onttrokken wordt. Ze leggen uit waarom dat zo moet.

Hun alinea ‘De neoliberale wereld na de crisis’
(pagina 177) is een vermelding apart waard: het is een zeer accurate gebalde
samenvatting van wat er met de wereld aan de hand is. Zij pleiten
voor samenwerking tussen steden, niet voor concurrentie en
competitiviteit.

Mark Saey analyseert de specifieke
kenmerken van het Vlaamse racisme en de oorzaken van de
gebrekkige maatschappelijke kennis van de jeugd: “… voor heel wat
studenten (zijn actuele gebeurtenissen) buitenaardse, ondoordringbare
fenomenen … omdat ze ze niet in een breder, historisch perspectief
kunnen plaatsen en eenvoudigweg niet weten welke mechanismen aan de
basis van belangrijke gebeurtenissen liggen.” Verontrustend, inderdaad. Hij doet voorstellen om daar wat aan te doen.

In een laatste hoofdstuk pleiten Thomas
Decreus, Pieter Saey, Dominique Willaert voor het primaat van de
politiek, waar ze heel wat anders mee bedoelen dan de politici die
dezelfde slogan om de haverklap hanteren.

Er valt zoveel meer te zeggen. Aan interessante citaten is er geen gebrek. Er staan
zoveel goede ideeën in dit boek gebald die om verdere uitwerking vragen.

Bakens

Of
je dit boek echter goed gaat vinden of niet, hangt af van je verwachtingen.
Als aanzet voor een nieuwe progressieve politiek zet dit boek inderdaad bakens uit, zoals de ondertitel van het boek ‘bakens voor een progressieve politiek’ aankondigt. Dat doet dit boek.

Wie een uitgewerkt
programma verwacht, zal op zijn honger blijven. Dat is echter
niet de ambitie van Wereldvreemd in Vlaanderen. Dit is een goede
start. Meer van dat, graag.

Een suggestie: maak van dit boek ook
een versie voor gewone mensen, die dit soort boeken meestal links
(‘rechts’) laten liggen. Niet als verwijt bedoeld maar veel van deze
teksten zijn nog te academisch voor een groot publiek. Zeer degelijke analyses, maar voor heel wat medeburgers niet leesbaar.

Het zijn nochtans
net zij die hier veel aan zouden hebben. De analyses kloppen, de
alternatieven zijn zeer pertinent. Herschrijf ze in gewone termen,
of beter nog, maak er een cursus van voor humaniora-studenten, ruim
voorzien van concrete voorbeelden.

Wat in dit boek staat is te belangrijk om het hier bij te laten. Als er iets is waar de ideologische vijanden van dit boek het koude zweet over krijgen is het net dat: de burgers met een degelijk onderbouwd discours aantonen dat een progressief beleid wel degelijk beter is voor iedereen. Maak dit denkwerk toegankelijk, begrijpbaar, vatbaar, bruikbaar en beschikbaar voor een groot publiek. 

Een conviviale seculiere democratie, nog zo gek niet.