Professor Vermeersch vreest dat de migratie- en vluchtelingenstromen door die bevolkingsboom onhoudbaar zullen worden. Hij trekt zelfs vergelijkingen met de conquistadores, Columbus en die indianen (en jawel, wij zijn in die vergelijking de indianen)! Met andere woorden, zo waarschuwt Vermeersch, als we de grenzen open zetten zou massa-immigratie wel eens de ondergang van de Europese beschaving kunnen betekenen. (Overigens pleit bijna niemand nu voor volledig open grenzen, maar dit even terzijde.)

In een gesprek met Marli Huijer op Radio 1 over migratie en vluchtelingen sprak Vermeersch in dezelfde apocalyptische taal. Hij leek tijdens het gesprek een beetje op Maester Aemon uit Game of Thrones. Een oude ziener die de mensen waarschuwt dat de winter in aantocht is en dat de White Walkers de beschaving van Westeros zullen vernietigen. Game of Thrones is echter een fictiereeks en gelukkig zijn de meeste vluchtelingen zowat de tegenpool van White Walkers: merendeels getraumatiseerde mensen, op zoek naar veiligheid, werk en nieuwe hoop.

Vermeersch heeft natuurlijk een punt over overbevolking. Het is samen met het klimaat en de groeiende ongelijkheid één van dé uitdagingen van de 21ste eeuw. De recepten om het aantal geboortes af te remmen zijn ondertussen goed gekend: meisjes goed onderwijs en degelijke arbeidskansen verschaffen, de kindersterfte drastisch verlagen door veiligere bevallingen en massale campagnes om voorbehoedmiddelen te gebruiken. Er is wat dat betreft wereldwijd een stille revolutie aan de gang. De Zweedse statisticus Hans Rosling wijst erop dat het tweekindgezin wereldwijd steeds meer de standaard wordt. Binnenkort hebben we ‘peak child’ bereikt, het punt waarop het totale aantal kinderen op de wereld niet meer stijgt. Dus er is alleszins reden voor voorzichtig optimisme, ook al moet er nog heel veel gebeuren.

Cocktail

De link die Vermeersch legt tussen overbevolking en de huidige vluchtelingencrisis is veel minder duidelijk. Het zou ons te ver leiden om de oorzaken van de conflicten in Syrië, Irak en Afghanistan hier uit te spitten. Maar we kunnen ons toch een paar vragen stellen bij het rechtstreekse verband dat Vermeersch legt.

In de eerste plaats willen de huidige vluchtelingen vooral weg van de oorlog en het geweld, niet van overbevolking. De oorlogen in Irak en Afghanistan hebben hun wortels in jihadisme, etnisch-religieuze spanningen tussen soennieten en sjiieten, de aanwezige olievoorraden en de chaos die tijdens en na de Amerikaanse invasies is achtergelaten.

Wat betreft Syrië speelt overbevolking wel een rol. Er is een interessante verklaring in opgang die stelt dat Syrië eigenlijk in essentie een klimaatconflict is. Door de enorme droogte en misoogsten tussen 2006 en 2011 emigreerden boeren massaal naar de Syrische steden, zoals de stad Daraa. Daar vonden ze geen werk en deze massale werkloosheid escaleerde in groeiend verzet tegen het Assad-regime. Overbevolkte steden speelden dus een rol, maar natuurlijk ook andere factoren: een onderdrukkende dictatuur, opnieuw etnische en religieuze spanningen en Assad die enkel antwoordde met politie-en legergeweld op de ecologische en sociale crisis. In dat machtsvacuüm zagen IS en andere verzetsgroepen hun kans schoon om nog meer chaos en geweld te brengen. Dit wordt helder uitgelegd in dit verhelderend stripverhaal over de Syrische oorlog.

Wir schaffen das!

Hoewel overbevolking dus een rol speelde in de cocktail van oorzaken die aan de basis liggen van de Syrische oorlog, is het simplistisch te zeggen dat dat hét probleem is. Het is inderdaad zo dat Syrië en Irak hun bevolking de laatste veertig jaar drastisch hebben zien toenemen (maal vier of maal vijf). Maar er zijn op deze planeet heel veel steden die overbevolkt zijn waar noch oorlogen noch grote migratiestromen ontstaan richting Europa of de V.S. (denk aan de steden in India, China, Singapore, …).

Noch in onze huidige tijd, noch in de geschiedenis hebben we grote vluchtelingenstromen gekend als gevolg van overbevolking. Oorlog en geweld zijn de belangrijkste factoren. Bij migratie liggen de kaarten anders. Daar gaat het meestal om mensen op zoek naar betere levensomstandigheden zonder dat ze echt levensgevaar lopen in hun land van oorsprong. Maar het huidige probleem draait in de eerste plaats om mensen die vluchten. Economische migranten zullen normaliter niet (of zeer zelden) worden erkend en geen vluchtelingenstatuut krijgen. Het debat over vluchtelingen vermengen met een debat over migratie leidt ertoe dat alle soorten nieuwkomers op een hoopje wordt gegooid als ‘gelukzoekers’ die ons alles willen afpakken. Vermeersch voedt die angst door dit onderscheid in zijn stellingen niet nadrukkelijk genoeg te maken.

Bovendien is de stroom naar de meeste Europese landen (zeer) beperkt in verhouding tot het totaal. Slechts 350.000 à 400.000 van de 50-60 miljoen vluchtelingen wereldwijd is tot hier toe naar Europa getrokken. In de meeste Europese landen komen er hoogstens een paar duizend of tienduizend vluchtelingen toe. Uitzonderingen zijn Duitsland en Zweden die per 1000 inwoners 10 à 15 vluchtelingen opvangen. Al deze mensen voedsel, onderdak verschaffen is op zich al een grote uitdaging. De inspanningen om hen goed te laten integreren en werk te verschaffen zullen nog groter zijn. Of de landen daar goed in zullen slagen is koffiedik kijken. Maar beide landen laten de hoop en het geloof alleszins primeren. De cultuur van solidariteit en vrijwilligerswerk is ondertussen bij veel Zweden en Duitsers ingebakken. En ook aan politiek leiderschap ontbreekt het in deze landen niet. ‘Wir schaffen das!’, zo zei Merkel het op zijn Obama’s.

Rechtvaardiger wereld

Vermeersch’ doemdenken is dus niet op zijn plaats bij de huidige vluchtelingencrisis, die moeilijk en uitdagend is, maar wel beheersbaar voor het veiligste en welvarendste continent op deze planeet. Desondanks bevatten zijn ideeën wel rationele waarschuwingen voor de toekomst. Het is heel denkbaar dat er grote migratiestromen uit Afrika zullen komen naar Europa in de iets verdere toekomst. Dit zullen Afrikanen zijn die vluchten van droogte en andere klimaatellende die nog op Afrika afkomt (geen ‘overbevolkingsvluchtelingen’ dus, al maakt een grotere bevolking klimaatproblemen wel urgenter). Als dit gaat over miljoenen mensen kan het versterken van ‘Fort Europa’ wel een noodzakelijk kwaad zijn. Als zo’n klimaatcrisis toeslaat zou het beter zijn dat mensen in hun eigen land asiel kunnen aanvragen en dat er gewerkt zou worden met een systeem van quota en loterij om het aantal te beperken. Dit zou de mensen in de getroffen mensen alleszins rechtszekerheid bieden en hen zo een levensgevaarlijke, dure reis kunnen besparen.

For the time being, heeft Fort Europa geen hogere muren nodig. Het lijkt mij op dit moment het beter om de handen uit te mouwen te steken samen met de vluchtelingen, in plaats van de angst die ons reptielenbrein influistert de vrije loop te laten gaan.

Zoals Vermeersch en vele anderen terecht aangeven ligt de bal nu vooral in het kamp van de internationale gemeenschap en de VN. Idealiter worden er massaal middelen ingezet om de strijd tegen Assad, ISIS en de mensensmokkelaars te winnen. Dit zal waarschijnlijk jaren duren.

Tegelijk moet ontwikkelingshulp meer uit het verdomhoekje komen. Enkel door het Zuiden drastisch te steunen en de wereldhandel rechtvaardiger te maken, beginnen we aan een fundamentele oplossing voor het opvangprobleem.