Ideeën die stemmen krijgen oefenen invloed uit. Blanco stemmen zeggen enkel foert en zijn dus door iedere partij te recupereren.

Internetfenomeen Bear Grills liet vandaag weten blanco te zullen stemmen als teken van verzet tegen de traditionele partijen. Deze nieuwe stem in het maatschappelijk debat wordt vandaag door bijna 50 000 mensen gevolgd op Facebook. Hij is dus een rolmodel voor veel jongeren. De man slaagde er in om politiek onder de aandacht te brengen van zijn volgelingen en dat is een goede zaak. Een democratie staat of valt met informatie over politiek en met politiek engagement. Dat laatste mag je ruim nemen, politiek is geen zaak van politici alleen. We zijn met zijn allen het fundament van de democratie.

Dat laatste geldt uiteraard enkel als we ook effectief onze rol opnemen als democratisch burger. Zonder democratische mens, zonder geïnformeerde en geëngageerde democratische burgers is de democratie in stervensbegeleiding. Politisering is een cruciaal ingrediënt van een democratie en net daar schort het al jaren aan in onze samenleving. Politiek lijkt voor velen op de grote-ver-van-ons-bed-show. De apolitiek en de antipolitiek groeien al jaren. En net daar zit de kern van ons democratisch probleem. De uitspraken van Bear Grills moet binnen die evolutie begrepen worden.

De plicht om ons te informeren

Bear Grills slaagde erin om met politiek een hype te worden. Hij zorgde ervoor dat mensen keken naar politiek en erover debatteerden. Hij is niet alleen een internetfenomeen, hij is voor veel jongeren een voorbeeld. De hype rond zijn persoon, maar vooral zijn niche-publiek, zorgde er al snel voor dat menig partijvoorzitter zich nestelde in de passagierszetel van zijn BMW. Wie echter denkt geïnformeerd te zijn op basis van deze interviews over politici, hun project en hun ideologie, die dwaalt. Laat staan dat hij of zij weet heeft hoe de politiek werkt anno 2014. Het is een illusie te denken dat we geïnformeerd kunnen worden over politiek als we enkel kijken naar wat politici vertellen in de verkiezingstijd. Als we de democratie serieus nemen en dus als burgers echt macht willen uitoefenen, dan moeten we ons met zijn allen engageren. We moeten onszelf als democratische burgers serieus nemen en enkele goedbedoelde YouTube-interviews volstaan helaas niet.

Verkiezingen mogen slechts één onderdeel zijn van wat een democratie is, het betekent niet dat ze onbelangrijk zijn. Ze zijn ‘het feest van de democratie’, ze zijn een hoogtepunt van een constante democratische strijd. Op 25 mei kiezen we op Vlaams, Federaal en Europees niveau onze leiders en we doen dat in een periode van economische, financiële, ecologische en een democratische crisis. Die crisis grijpt op heel wat verschillende schalen in op ons leven. Op wie we stemmen heeft weldegelijk gevolgen. Misschien wel meer dan we kunnen vermoeden. En het is op dit punt dat analyse en informatie van groot belang wordt.

Of we nu met politiek bezig zijn of niet, we zitten allen in de politiek. Dat is onoverkomelijk zo. Er zijn maar twee grote opties. (1) We kunnen passief aan politiek doen. Of duidelijker ons niet bewust en actief met politiek bezig houden. Het is echter een misvatting dat deze positie niet politiek zou zijn. Het betekent immers dat we de macht laten betijen. We nemen ons democratisch recht op verzet niet op. Als we ons niet actief met politiek bezig houden dan stemmen we in met degenen die de meerderheid hebben. We laten ons doen. Het is op het moment dat we dat met velen gaan doen dat de democratie in crisis is. Als we de democratie genegen zijn, dan rust er een zware plicht op onze schouders.

(2) Dan moeten we actieve democratische burgers zijn en dat begint met ons te informeren over politiek en politieke strijd. Over wie welke macht heeft en op welk niveau men macht heeft. Dat laatste is belangrijk, want een groot deel van de antipolitiek ontstaat omdat veel partijen zich inschrijven in ideologieën die gesteund worden door machtscentra op heel andere (vaak veel minder democratisch georganiseerde) schalen. Er is niets zo vals als het idee dat we moeten kiezen tussen het N-VA of het PS-model. Dergelijke keuze laat ons enkel kijken naar de nationale schaal. Op dat schaalniveau zal zowel de N-VA als de PS moeten regeren in een coalitie én zich moeten inschakelen in het Europese beleid.

Veel partijen leggen zich neer bij het neoliberale economische model dat momenteel door Europa, maar ook het IMF en de Wereldbank wordt voorgeschreven. Een ander Europa, een sociaal Europa dat tegen de neoliberale dogma’s durft ingaan is maar mogelijk als wij politici verkiezen die daar willen tegen in gaan. Ons informeren over Europa en daar stemmen voor politici en partijen die werk willen maken van een sociaal en democratisch georganiseerd Europa is van cruciaal belang.

Het belang van de Europese schaal betekent echter niet dat het nationale en regionale niveau niet meer belangrijk is. Op die niveaus kan het neoliberaal beleid dat op andere schalen dominant is gewoon uitgevoerd worden, maar het kan ook rigoureuzer toegepast worden of er kan ook op de nationale schaal verzet ontstaan. Dit laatste is terug maar mogelijk als we dat electoraal mogelijk maken. En terug hebben we werk voor de boeg. We moeten ons informeren, slechts dan kunnen we weloverwogen keuzes nemen.

De democratische plicht kritische vragen te stellen

We moeten (kritische) vragen stellen. Welke politici of partijen hebben welk voorstel gestemd en welk voorstel hebben ze weggestemd. Wat zijn hun plannen vandaag voor onderwijs, racismebestrijding, herverdeling, huisvesting … Dat is onze taak als burgers in een democratie. Doen we dat niet, dan zijn we zelf verantwoordelijk voor de politieke malaise, voor de crisis van de democratie en voor de leiders die we hebben.

De antipolitiek en de apolitieke houding wordt immers gestuurd door het idee dat ‘onze stem geen verschil maakt’. Dat alle partijen ‘zakkenvullers’ zijn, dat alle ‘partijen kiezen voor de elites’ of om het in het grijsgedraaide zinnetje van Leterme te zeggen: ‘wie gelooft die mensen nog’. Het moment dat we dit geloven, is het moment dat we ons democratisch engagement laten varen. Het is op dat punt dat politici vrij spel krijgen en dus autoritaire macht verwerven.

Politiek is geen zaak van geloof, maar van strijd. En die strijd is een strijd om ideeën of beter ideologieën. Laat je niet wijsmaken dat de tijd van ideologieën voorbij is. Zonder ideologie bestaat de politiek niet. Er is dan ook niets zo fout als het idee dat ‘de politiek’ louter een zaak zou zijn van ‘goed bestuur’, of dat politieke partijen ‘opkomen voor iedereen’. Mensen en groepen mensen in een samenleving hebben verschillende belangen en de ideologie van sommige partijen druist in tegen die belangen terwijl andere partijen net opkomen voor die belangen. 

Links en rechts

Er is wel dus degelijk een onderscheid tussen links en rechts. Dat betekent echter niet dat partijen per definitie rechts of links zijn, of dat partijen die gisteren links waren, dat vandaag ook nog zijn.  Het betekent ook niet dat een linkse retoriek per definitie gelijk staat met een linkse praktijk, of omgekeerd. We moeten kijken naar het concrete project dat die partij naar voor schuift. Nogmaals dat betekent niet dat rechts en links niet bestaat. Het zijn historische categorieën die een heel duidelijke positionering hebben ten opzichte van elkaar. Voor de duidelijkheid kunnen we ze vrij kort en dus ongenuanceerd samenvatten. Rechts komt op voor de elites, links komt op voor de gewone man.

Maak dus de analyse vanuit jouw plaats in de samenleving en jouw idealen. Wil je een samenleving waar ongelijkheid bestreden wordt, waar we inzetten op armoedebestrijding, waar we de ecologische crisis serieus nemen, dan weet je alvast dat je op zijn minst links moet stemmen. Links in de historische betekenis wel te verstaan. Een ideologisch en principieel links dat opkomt voor de uitbreiding van democratie, de uitbreiding en verwezenlijking van mensenrechten voor iedereen en voor herverdeling. Een links dat strijdt tegen discriminatie en voor de macht van het volk over de economie en niet de macht van de economie over het volk, …

Het is jouw plicht als burger om de voorstellen van die partijen te analyseren en dus niet zomaar aan te nemen wat politici zeggen. Iedere politicus zegt op te komen voor iedereen of voor jou. Iedere politicus zegt sociaal te zijn. De vraag is of dit klopt. Zal het beleid dat deze of gene partij voorstelt effectief iets bijdragen voor jou, voor de gewone man en vrouw? Voor de nieuwkomers? Welke Europese politiek staan die partijen voor? En wie doet zijn voordeel met zo’n beleid?

Een tweede oefening die voor u ligt is het nagaan of wat partijen zeggen, overeenstemt met wat ze doen. Wat hebben die partijen gedaan in het veld, in het parlement of in de regering. Welke partijen steunen quota en praktijktests? En wat hebben ze daar voor gedaan in de laatste jaren? Hebben ze dat enkel opgeworpen in de verkiezingstijd of hebben ze daar al jaren nadruk op gelegd. Maken ze het concreet of blijft het bij abstracte oneliners. Wat zijn die partijen van plan op het vlak van armoedebestrijding en de indexering van de lonen. En wat hebben ze gedaan de laatste jaren? Welke politiek verkondigen partijen over huisvesting, arbeidsmarktbeled en onderwijs en wat hebben ze eraan gedaan de laatste jaren? Wat is het verschil tussen hun woorden en hun daden? Wat zijn hun prioriteiten en wat zijn de jouwe?

Dat zijn geen makkelijke vragen, maar het zijn wel cruciale vragen. Het zijn vragen die antwoorden behoeven voor men gaat stemmen. Als we ons die vragen niet meer stellen dan bestaat er een reële kans dat we objectief tegen onze eigen belangen in gaan stemmen. Zo zien we vandaag dat veel mensen uit de lage – en middenklassen stemmen op N-VA terwijl die stem objectief gezien in hun nadeel zal zijn. Het neoliberale economische beleid dat die partij voorstaat is niet nieuw en er bestaat tonnen onderzoek dat aantoont dat een dergelijk beleid nefast is voor de levensomstandigheden van de gewone mens, voor de meerderheid dus. Op basis van een dergelijke oefening moet je een stem uitbrengen die het dichts aanleunt bij jouw belangen en overtuigingen.

Blanco stem is een weggesmeten stem

De onvrede van Bear Grills is terecht. Zijn analyse dat er weinig tegengas is ten aanzien van discriminatie, racisme, ongelijkheid en armoede is eveneens correct. Als hij echter stelt dat hij blanco zal stemmen als protest, dan heeft hij het bij het verkeerde einde. Geen enkele meerderheidspartij ligt wakker van blanco-stemmen, integendeel blanco-stemmen spelen in hun voordeel net omdat ze de oppositie niet groter maken. Er is een reden waarom ‘de gewone man’ politiek decennia lang gevochten en gestreden heeft om te mogen stemmen. En nu zouden we hem als teken van ‘verzet’ moeten weggooien?

De waarheid is dat je geen verzet pleegt door niet te stemmen. Je gooit gewoon je stem weg en je hebt geen invloed. Op wat politicologen na zal niemand bezig zijn met die blanco stemmen. Er verandert niets. Door een stem te geven aan een partij laat je die stem gelden, hoe minimaal ook. Als je verzet wil plegen dan moet je je stem gebruiken. Als je links verzet wil plegen, dan moet je –op zijn minst die partijen die zich links noemen (sp.a, Groen en PVDA) – aan de bovenstaande vragen onderwerpen.

Elke stem is een stem die potentieel invloed kan uitoefenen omdat ze een stem is voor een bepaald idee. Stemmen doe je dan ook best niet strategisch, maar ideologisch. Politiek is immers een ideeënstrijd en met je stem ondersteun je een idee of enkele ideeën. Ideeën die stemmen krijgen oefenen invloed uit. Blanco-stemmen zeggen enkel foert en zijn dus door iedere partij te recupereren. Je hoeft ook niet voor een toekomstige regering te kiezen. Het is een misvatting dat enkel een regering invloed uitoefent. Een sterke oppositie kan vaak meer impact hebben dan een kleine regeringspartij. Het Vlaams Blok is daar het bewijs bij uitstek van. Heel het integratiebeleid draagt de sporen van die partij zonder dat ze ooit aan de macht geweest is. Een sterke oppositie kiezen kan dus een heel goede stem zijn.

Gaan stemmen zal altijd radicaler zijn dan niet gaan stemmen of blanco stemmen. Stemmen zal altijd meer invloed uitoefenen dan niet gaan stemmen. Geloof je niet in de traditionele partijen zoals Bear Grills het stelt, stem dan op een niet traditionele partij, maar ga stemmen. De bottom-line is: als je verzet wil plegen, analyseer dan de partijen, hun programma’s en hun daden. En bovenal ga zondag geïnformeerd stemmen. 

Ico Maly (1978) is doctor in de cultuurwetenschappen. Hij is coördinator van Kif Kif en gastprofessor Politiek en Cultuur aan het Rits. Hij schreef o.a. ‘N-VA | Analyse van een politieke ideologie’ (EPO, 2012) en ‘De beschavingsmachine. Wij en de islam’ (EPO, 2009). Samen met Jan Blommaert & Joachim Ben Yakoub schreef hij het boek ‘Superdiversiteit en Democratie’ (EPO, 2014) .