Wat is seksisme?
Opinie, Samenleving, Politiek -

Wat is seksisme?

Met alle discussie over wetten en eenzijdige definities vanuit partijen, loont het de moeite om nog eens een uitgebreide kijk te nemen op het begrip "seksisme" als systeem en ideologie.

maandag 28 april 2014 16:23
Spread the love

DeWereldMorgen.be

Seksisme is een systeem dat de menselijke
vrijheid beknot en mensen reduceert tot minder dan we zouden kunnen
zijn, onze identiteiten op een bepaalde manier vormgeeft en ons
voorschrijft hoe we ons moeten gedragen.

Alle menselijke diversiteit in dit
systeem wordt in twee hokjes geduwd: het hokje van mannen en het hokje
van vrouwen. Van mensen in beide hokjes wordt verwacht dat ze zich volgens de
regels gedragen: échte mannen, échte vrouwen. Mensen moeten hun sekse voortdurend tonen door hun kleding, taal, gedrag,
manier van praten, lopen, ruimte innemen… Mensen die afwijken van dat
hokjesgedrag worden op allerlei manieren afgestraft.

Van vrouwen zowel als mannen wordt
heteroseksueel gedrag verwacht. Van vrouwen wordt verwacht dat ze
meedoen met de schoonheidswedren en veel tijd, energie en geld opgeven
om te streven naar een eenvormig en artificieel schoonheidsideaal.

Seksisme is een systeem van onderdrukking
dat vrouwen op een ondergeschikte plaats houdt. Seksisme is dus een
objectief gegeven. Het is niet subjectief in die zin dat het slechts een
gevoel is, maar onderdrukking zal vaak wel bijdragen tot allerlei
gevoelens zoals machteloosheid, depressie, minderwaardigheid…

Gezien het iets objectiefs is, kan je het
niet zomaar wegdenken, weg mediteren of effectief negeren.
Seksisme bestaat ongeacht of mensen het zien of niet, ongeacht of ze er
in geloven of niet. Filosofe Marilyn Frye vat het kernachtig samen:

“Oppression is a system of interrelated
barriers and forces which reduce, immobilize and mold people who belong
to a certain group, and effect their subordination to another group
(individually to individuals of the other group, and as a group, to that
group).” (i)

Seksisme is een structuur waaruit niet
zomaar te ontsnappen valt. Je kan jezelf niet zomaar “bevrijden” van die
onderdrukking, daar is meer voor nodig: een stevige en goed
georganiseerde feministische beweging. De pijlers onder seksisme moeten
gesloopt worden om een einde te maken aan dat systeem. Feminisme is om
het simpel te stellen de verzetsbeweging tegen seksisme (ii), en bij
uitbreiding alle andere vormen van dominantie en ondergeschiktheid.

Hegemonie

Bij elk systeem hoort ook een ideologie,
een denkkader dat ons wordt aangeleerd dat als functie heeft het systeem
– in dit geval seksisme – te laten blijven bestaan met zo weinig
mogelijk kritiek. Er is een concept dat we hiervoor gebruiken dat ‘hegemonie’ heet – om het simpel te stellen kan je zeggen dat bepaalde
denkbeelden, denkkaders zo sterk doorgedrongen zijn dat ze niet als een
denkkader herkend worden. Seksisme is onzichtbaar voor de meeste mensen,
het is als de lucht die we inademen: die lucht is een gas dat zich in
een klein gebied rond de aarde bevindt, met een bepaald gewicht en
kleur, maar daar denken de meeste mensen nooit over na.

Als zoveel mensen zich hebben laten
beïnvloeden door seksisme en er zich niet van bewust van zijn en er
nooit over praten, bereikt dat systeem een volledige overheersing van
onze gedachtes, een hegemonie. Er wordt niet meer over nagedacht, het
wordt als vanzelfsprekend beschouwd, natuurlijk, onveranderlijk.

Mensen die zich dan niet volgens dat
systeem gedragen – feministes, transgender personen, andere rebellen –
worden dan als vreemd ervaren, als vreemde vogels, rare mensen, manwijven,
mannenhaters, wat dan ook. Het is alsof iedereen een blauwe bril opheeft en
de wereld als blauw ziet. Jij ziet heel andere kleuren, maar niemand
gelooft je. Zet die bril af, zeg je. Doe niet zo raar, zeggen de
anderen, je bent gek.

Een scheur in de hegemonie van het kapitalisme

Een analoog verhaal zien we in verband
met kapitalisme: met de val van de Muur en verschuivingen in wereldwijde
politiek riepen opiniemakers het einde van de geschiedenis uit, werd
het woord ‘kapitalisme’ verbannen en het verzet gebroken. Nu zien we in
vele landen opnieuw verzet bloeien samen met het besef dat we in een
kapitalistisch systeem leven. Er zijn scheuren in die hegemonie gekomen,
mede door de wereldwijde bankencrisis. Dit maakt het mogelijk om
kapitalisme effectiever te bestrijden. Enkele jaren geleden riep een
bekende Belgische linkse intellectueel blij uit dat we vanaf nu
eindelijk terug het woord ‘kapitalisme’ in een gewoon debat konden
gebruiken. En het is inderdaad gemakkelijker geworden.

Geen dergelijke crisis treft helaas het
systeem van seksisme dat een bijna perfecte onzichtbaarheid bereikt
heeft. Er is bijna geen enkele instelling ter wereld die vrouwen serieus
neemt, als mensen behandelt, de macht van mannen effectief in vraag
durft stellen.
De ideologie van seksisme is eenvoudig: vrouwen zijn geen mensen. Nog
eens: vrouwen zijn geen mensen. Dat is de boodschap die onze samenleving
iedereen vanaf de geboorte begint in te lepelen. Het systeem van
seksisme heeft een bijna perfecte hegemonie, zoals kapitalisme dat
decennialang gehad heeft. Hoe die te doorbreken, dat is een fundamentele
vraag voor het verzet.

Seksisme in de praktijk

DeWereldMorgen.be

Seksisme betekent dat het eerste antwoord is als vrouwen een probleem aankaarten: “maar mannen hebben
daar ook last van”. Seksisme betekent dat, ondanks alle gruwelijke cijfers over
seksueel geweld, partnergeweld, verkrachting als oorlogswapen,
verminking en misbruik, er niets gedaan wordt aan deze genocide op
vrouwen.

Seksisme betekent dat we het normaal
vinden dat we reclame maken voor het snijden in en verminken van vrouwen,
of we dat nu plastische chirurgie noemen of genitale verminking.
Seksisme betekent dat nagenoeg alle politieke partijen ter wereld
“gewoon niet genoeg bekwame vrouwen vinden”. Seksisme betekent dat
vrouwen gestraft worden zodra ze maar één voet over een steeds
verschuivende cultureel bepaalde grens zetten.

Die straffen zijn zwaar en complex: niet
enkel geweld, maar ook negeren, belachelijk maken, niet serieus nemen,
niet uitnodigen in debatten, ondermijnen van recht op bewegingsvrijheid
en meningsuiting… En seksisme betekent dat de meeste mensen die dit
allemaal lezen denken dat het probleem eigenlijk toch bij vrouwen ligt,
die gewoon dit of dat beter moeten doen of dit of dat beter laten. En
niet zo vervelend doen en zich met de echte zaken bezighouden. De echte
zaken zijn diegene waar de grootste bevolkingsgroep ter wereld, vrouwen,
niet specifiek last van heeft.

Het systeem van seksisme duwt vrouwen
wereldwijd in een klein en immobiel hokje, dat van de dienstbare, zorgende
seksklasse. Vrouwen moeten beschikbaar zijn, zorgen voor huishouden,
kinderen, seks en ondergeschiktheid. Seksisme betekent dat het normaal
is dat vrouwen zich moeten aanpassen aan alle wensen van mannen maar dat
de hele wereld het omgekeerd voorstelt, alsof mannen zoveel moeite doen
(iii). Seksisme betekent dat het aanvaardbaar is dat mannen vrouwen
kunnen verkrachten, bedreigen of kopen om te gebruiken. Als bruiden,
minnaressen, prostituees, verpleegsters, secretaresses, huishoudsters,
kindermeisjes en combinaties van deze.

Seksisme betekent dat mannen met vrouwen
lachen als ze te veel bezig zijn met make-up en andere
schoonheidsprocessen, maar vrouwen ook belachelijk maken als ze dat niet
doen. En dat het vrouwen zijn die zich daar slecht over voelen.
Seksisme betekent dat enkel mannen als filosofen gezien worden, als
echte intellectuelen, als rationeel. Seksisme betekent zelfs als je
gewoon naar duidelijk, vaak gerepliceerd onderzoek wijst over geweld van
mannen op vrouwen, je al beschuldigd wordt een mannenhaatster te zijn.
Seksisme betekent dat we alle vormen van humor moeten slikken omdat we
anders er niet meer bijhoren, betekent dat we heel wat seksueel
grensoverschrijdend gedrag als normaal beschouwen en er niet te veel over
na proberen denken.

De rol van mannen

MatlovichGraveMB0907

Militaire en paramilitaire organisaties
vormen ook een belangrijke pijler onder het systeem van seksisme: in
dergelijke groepen leren mannen ontmenselijken en doden. Het is niet
toevallig dat oorlogen gepaard gaan met massale verkrachtingen en
folteringen.

Er is een zeer aangrijpende grafsteen van
een militair uit de Verenigde Staten, Leonard Matlovich, waarop staat “Ze gaven mij een
medaille voor twee mannen te doden, en ontsloegen mij voor van een man
te houden.” Ik denk dat we niet altijd meer beseffen hoe onmenselijk
legers zijn. De spreuk op die grafsteen toont precies wat er mis is, een
wereld waarin sommige mensen niet van elkaar mogen houden maar wel
elkaar doden. Homofobie, homohaat, wil zeggen dat mannen leren bepaalde
vormen van liefde te haten, te veroordelen, er zelfs met geweld op te
reageren. Nog eens: mannen leren liefde te haten.

Militaire propaganda, pornografie en
prostitutie hebben meer gemeen dan je zou denken: een onderdeel van alle
drie is het ontmenselijken en tot object maken van een bepaalde groep,
die dan gebruikt of gedood kan worden “zonder emotionele problemen”.
Maar mensen blijven mensen en die emotionele problemen zijn er wel:
militairen die uit een oorlog komen zijn vaak totaal vervreemd, zwaar
depressief, hebben shell-shock, post-traumatic stress disorder
(PTSD)… De namen veranderen, de gruwel blijft. Een gelijkaardig
fenomeen zie je bij prostitutie: de meeste prostituees hebben PTSD in
een hevigheid vergelijkbaar met die van soldaten en mensen die gefolterd
worden.

Een heleboel klant-gebruikers slaan
prostituees achteraf, na het gebruik. Eén van de redenen is dat mannen,
alle seksistische opvoeding ten spijt, mensen zijn met gevoelens, en
problemen ervaren bij de ontmenselijking inherent aan prostitutie.

Zoals de radicalesbians schreven:

Those sex roles dehumanize women by
defining us as a supportive/serving caste in relation to the master
caste of men, and emotionally cripple men by demanding that they be
alienated from their own bodies and emotions in order to perform their
economic/political/military functions effectively. (4)

Hoewel je kan argumenteren dat zowel mannen als vrouwen nadeel ondervinden van dit systeem, is er toch een significant – kwalitatief
– verschil: het systeem organiseert die gecreëerde groepen namelijk ook
zo dat de groep van mannen boven de groep van vrouwen staat (dit heet genderstratificatie,
in sociologische termen). Vrouwen als groep worden onderdrukt. Dat wil
zeggen, mannen als groep hebben meer macht, meer toegang tot publieke
middelen en voorzieningen, meer mogelijkheden tot zelfontplooiing en
mogelijkheden om hun mening te verspreiden en door te drukken.

Wat mannen dus voornamelijk moeten doen
om een einde te maken aan dit systeem is op een meer persoonlijk /
groepsniveau, ruimte maken voor vrouwen: een meer gelijke
vertegenwoordiging overal, ruimte voor spreken en publiceren, feminisme
serieus nemen… En ook als bondgenoten de strijd steunen tegen de pijlers
van dit systeem, meehelpen prostitutie, kapitalisme, de
schoonheidsindustrie e.d. mee te slopen.

Het grote probleem van mannen is dat ze
over het algemeen weinig geneigd zijn hun houdingen, denkkaders en
acties in vraag te stellen. Dominante groepen hebben daar in het
algemeen – op de korte termijn, zou ik zeggen – natuurlijk minder baat
bij dan onderdrukte groepen. Door hun gedrag reproduceren mannen
seksisme en helpen zo de onderdrukking van vrouwen in stand te houden. Het
in vraag stellen van de eigen dominantiepatronen en gedrag blijft dus de
eerste noodzakelijke stap.

Het verdwijnen van het systeem van
seksisme en de klassenmaatschappij, het meer egalitair organiseren van
de samenleving, zal uiteindelijk de wereld voor alle mensen (alle
genders) beter maken.

Verzet

occupy-patriarchy1

Seksisme
is iets dat constant herhaald (gereproduceerd) moet worden om effectief
te blijven – vrouwen moeten regelmatig op hun plaats gezet worden,
mannen die afwijken moeten terug in het hokje geduwd enz. Feministes
willen natuurlijk dat herhalingsproces stopzetten, zand in de machine
gooien, de samenleving anders organiseren.

Verzet plegen tegen een systeem dat zo
oud is, en ons al zo lang in zijn macht heeft, is een zware opgave.
Alleen kan je zoiets niet. Ons verenigen in groepen is de enige manier
om effectief te vechten tegen dit systeem. En het is een strijd. Een
strijd om macht.

“Empowerment is not just a feeling. To
get power, you have to take it, and that means you need to try to
understand where it is and who has it and how they use it; and you would
also do well to have some positive vision of what you would do with
power if you had it. This is heady and complicated stuff. It can’t be
glossed over in a chatroom or on a talk show. It takes time, and effort,
and dedication to doing something difficult. That’s why it is so
important to keep teaching radical feminism—real feminism—in
universities.”
—Rebecca Whisnant, Beyond Multiple Choice

Nu is ‘macht’ tegenwoordig nogal een vies
woord, omdat we in een samenleving zitten waarin dat begrip in onbruik
is geraakt, net zoals de termen ‘kapitalisme’, ‘patriarchaat’… Macht is een
politiek begrip, en wij leven in een gedepolitiseerde samenleving.
Politiek is hier in de ruime zin: analyses rond de verdeling van macht
in de samenleving: wie heeft het, wie niet, is dat wel goed voor de
maatschappij, hoe verdelen we het anders?

Als eerste stap kunnen we het besef
uitbouwen en verspreiden dat seksisme een systeem is, dat kan
verdwijnen, ook al bestaat het al zo lang. We moeten dat bespreken en
analyseren in kleine praatgroepen (consciousness raising), in
de politieke organisaties waar we lid van zijn, in de media en op
straat. Maar ook het verzet tegen het seksisme in onze hoofden is
belangrijk: ook vrouwen leren elkaar zien als minder dan mannen, leren
competitiviteit in plaats van solidariteit, leren onzeker zijn in plaats
van zelfzeker…

Als tweede stap moeten we onze beweging
uitbreiden en organiseren. We moeten een radicale massabeweging
uitbouwen met voldoende macht om een einde te maken aan de pijlers van
het systeem. Als we de schoonheidsindustrie, de porno-industrie, de
prostitutie-industrie, de vrouwenhandel en het kapitalisme kunnen
kapotmaken, dan is er terug ruimte voor onze menselijkheid.

“Radical feminism is working for the
eradication of domination and elitism in all human relationships. This
would make self-determination the ultimate good and require the downfall
of society as we know it today.”
— Cellestine Ware, Woman Power: The Movement for Women’s Liberation

Leren zien

Hoewel
seksisme al onze levens voortdurend beïnvloedt, is het niet altijd voor
iedereen duidelijk wat er aan de hand is. Soms zien mensen het wel maar
zijn ze te bang om erover na te denken. Soms hebben mensen te sterk
geïnvesteerd in dit systeem om kritiek erover te kunnen aanvaarden. En
sommigen profiteren gewoon te hard van dit systeem, hebben privileges
die hen prima uitkomen.

Alle deelsystemen van de wereld waarin
wij leven, kunnen beoordeeld worden op hun effect op die onderdrukte
groep. Als het deelsysteem meewerkt om onderdrukking in stand te houden,
dan is dat systeem problematisch en moet het verdwijnen, aangepast
worden, getransformeerd of gesloopt worden.

Een deel van onze inspanningen is om
mensen bij elkaar te brengen en ze meer bewust te maken van dit systeem,
door bijvoorbeeld elkaars verhalen te horen en hun eigen ervaringen te
analyseren, geconfronteerd te worden met bepaalde analyses… Eerst moeten
mensen beseffen dat een andere wereld mogelijk is, dan kunnen we aan de
slag gaan om een weg te bouwen naar die wereld.

Tezelfdertijd is er al lang veel
discussie in feministische kringen in hoeverre mensen zich eigenlijk wel
of niet bewust zijn van seksisme. Zien we het echt niet, of durven we
het niet erkennen? Hebben we gewoon te veel angst voor de afstraffing die
ons onvermijdelijk wacht als we mensen durven confronteren met dit
systeem, met de macht die mannen hebben door dit systeem? Er is al
zoveel geweld op vrouwen, als we dan ook nog eens in opstand komen gaan
we misschien nog meer geweld op ons krijgen. En die gedachte is een deel
van de reden waarom dit systeem blijft bestaan. Verzet is echter
mogelijk, en als we ons verenigen staan we veel sterker.

In my view, those of us who are women
inside this system of reality will never be free until the delusion of
sexual polarity is destroyed and until the system of reality based on it
is eradicated entirely from human society and from human memory. This
is the notion of cultural transformation at the heart of feminism. This
is the revolutionary possibility inherent in the feminist struggle.
— Andrea Dworkin

Voor publicatie

Deze tekst verscheen bij LinksFeminisme, De Tweede Sekse blog, het tijdschrift Grenzeloos en de SAP-Rood website. Wil je de tekst overnemen? E-mail naar evie.embrechts@gmail.com.

Voetnoten

  1. Marilyn Frye, 1983. The Politics of Reality: Essays in Feminist Theory. Crossing Press, p33.
  2. Ik gebruik hier de definitie van bell hooks, die “feminisme als
    verzetsbeweging tegen seksisme” als absoluut minimum voor een nuttig
    feminisme definieert en het dan uitbreidt naar alle vormen van
    dominantie. Correcter is misschien: de verzetsbeweging tegen het
    patriarchaat. bell hooks, 1984. Feminist Theory: From Margin to Center. South End Press.
  3. Nog een voorbeeld is het huwelijk: onderzoek toont dat een huwelijk
    goed is voor het welzijn van mannen, maar juist niet voor het welzijn
    van vrouwen. Toch zijn het zogezegd de mannen die moeten uitkijken voor
    ze “in de val trappen” van die listige vrouwen die per se met hen willen
    trouwen.
  4. Radicalesbians. The Woman Identified Woman.

dagelijkse newsletter

take down
the paywall
steun ons nu!