Opinie - Jos Vranckx

Medicalisering rijst de pan uit: investeer meer in empathie dan pillen

Meer dan vier op de tien rusthuisbewoners krijgen tien pillen per dag te slikken, volgens kwaliteitsmetingen in Vlaamse woonzorgcentra. Het onderzoek bevestigt de toenemende medicalisering van Vlaanderen, zoals eerder ook is vastgesteld bij kinderen.

woensdag 23 april 2014 12:21
Spread the love

Pillen zijn vaak louter symptoombestrijding die meer kwaad dan goed doen, zeker op lange termijn. Er is ook een andere benadering mogelijk, met minder neveneffecten en met patiënten die zich beter in hun vel voelen. Die benadering biedt ook perspectief op een humane gezondheidszorg van de eenentwintigste eeuw. Onlangs was er in de aula van de medische faculteit van de VUB een atypische visie op de toekomst van onze gezondheidszorg te horen. De Antwerpse arbeidsgeneesheer Jean-Luc Mommaerts verdedigde er met succes zijn doctoraat medische wetenschappen over Subconceptual Processing in Medicine: From Body & Mind to Health & Healing.

Jury en aanwezigen waren onder de indruk. Voor het eerst in België (en misschien internationaal) werd een globaal overzicht gegeven van experimenteel onderzoek, inzichten en verklaringsmodellen over de rol van het onbewuste voor genezing en gezondheid. Het onderzoeksdomein is ook veeleer een grensgebied, van neurowetenschappen, immunologie en psychologie, dat wereldwijd sterk in opkomst is, maar waarvan de consequenties nog nauwelijks zijn doorgedrongen in het debat over gezondheid en genezing – ook al doet psychiater Dirk De Wachter een moedige poging.

Beleidsmakers, universiteiten en media focussen nog altijd liever op medisch-technologische hoogstandjes, vermeende doorbraken inzake farmaceutica, op protocollen en procedures dan op ‘softe’ psychosociale en existentiële factoren. Ik kan erover meespreken, want als medisch journalist heb ik jarenlang graag in dat circuit meegedraaid. Er staan hier enorme economische belangen op het spel. Zo blijven massa’s mensen antidepressiva slikken, ook al hebben die geen enkel positief effect bij gewone depressiviteit en integendeel tot zelfdoding kunnen leiden. Een recente Panorama-reportage (17/4) bevestigde wat bij insiders al lang bekend was. 

Placebo

Feit is dat de werking van medicamenten voor 20% tot 80% het gevolg is van het placebo-effect, onbewuste autosuggestie; het meest bij pijnstillers en antidepressiva. Het succes van homeopathische geneesmiddelen zou hierdoor kunnen worden verklaard. Zo bracht Mommaerts verslag uit over zijn onderzoek bij studenten die relatine slikten om hun geheugen te verbeteren.

Het effect kwam niet voort uit de pilletjes zelf, maar uit het idee dat de studenten erover hadden. De farma-industrie speelt daar trouwens zelf op in door pillen een bepaalde kleur of grootte te geven, of om ze duur te maken, omdat mensen er onbewust van uitgaan dat dure of nieuwe medicamenten wel beter moeten werken.

Mommaerts vertoonde ook een filmpje over een dubbelblind-studie bij patiënten met artrose aan de knie. Patiënten die een ‘net echt’-operatie hadden ondergaan, bleken na de ingreep even gezwind en pijnloos te kunnen rondstappen als hun wél geopereerde lotgenoten, en de genezing bleek ook na jaren net zo duurzaam. Hocus pocus? Nee, wél dat geloof, hoop en verwachting – bewust en onbewust – processen in het brein op gang brengen die het immuunsysteem mobiliseren en zo kunnen bijdragen tot gezondheid en genezing.

De arts en zorgverstrekkers spelen daarin een cruciale rol. In zijn studie illustreert Mommaerts dat met klinisch onderzoek van hiv, artritis, maagzweer, obesitas, epilepsie… In plaats van het placebo-effect weg te wuiven, pleit de dokter er dan ook voor de therapeutische kracht ervan te verdiepen, te gebruiken en te ontwikkelen, zowel voor preventie als voor behandeling van ziekten, complementair aan de gewone geneeskunde.

“Het placebo-effect kan gebruikt worden zonder het placebo zelf.” Ook andere experten, zoals neuroloog Dick Swaab en epidemioloog Luc Bonneux, hebben dat idee al gelanceerd.

Empathie

Met harde wetenschappelijke data toont de studie van Mommaerts aan dat relaties van vertrouwen, empathie of invoelingsvermogen, zorg, liefde, respect, aandacht werken als ”geneesmiddelen’ – zonder neveneffecten.

De kracht ervan mag niet worden onderschat. Immers, lichaam en geest overlappen elkaar, ons wakkere bewustzijn is maar het topje van de mentale ijsberg. Geen enkele ziekte is puur lichamelijk of puur psychisch, zeker bij de huidige epidemie van psychosomatische en chronische ziektes. De scheiding tussen lichamelijke en geestelijke gezondheidszorg is dan ook achterhaald. Ondanks de massa wetenschappelijke referenties blijft deze holistische visie op gezondheid en genezing op heel wat weerstand stuiten.

Ik heb dat zelf ondervonden bij de publicatie van mijn boek Geloof als geneesmiddel / De vergeten factor X? (2008), waarin ik informatie gaf over de ontwikkelingen vanuit diverse invalshoeken. Dat de weerstand zo groot is, komt doordat patiënten nu eenmaal liever een duidelijke diagnose en een hapklaar voorschrift krijgen. En doordat het geloof in de maakbaarheid van gezondheid groot blijft.

Daarbij komt dat onder de vlag van ‘body & mind’ heel wat onzin wordt verkocht op de gezondheidsmarkt. Er lopen zelfs fundamentalisten rond voor wie alle ziektes ‘tussen de oren’ zitten.  

Nieuw licht

Zorgvuldige en kritische wetenschap, genuanceerd maar zonder taboes, is meer dan welkom. Het is dan ook opmerkelijk dat professor Willem Betz, boegbeeld van de stichting SKEPP tegen pseudowetenschap, één van de promotoren was van de doctoraatsstudie van Mommaerts, waarin ook verbanden worden gelegd met antropologie en filosofie, los van dogmatisch sciëntisme of wetenschappelijk materialisme. 

Dat dit aan de VUB mogelijk was, pleit voor deze vrijzinnige universiteit. Haar leuze Scientia vincere tenebras – door wetenschap de duisternis overwinnen – komt hier in een nieuw licht te staan. Immers, men kan een mens niet tot het puur fysieke reduceren, net zomin als men een schilderij kan reduceren tot de gebruikte verf. Een krassende vinylplaat doet ook niets af aan de schoonheid van bijvoorbeeld ‘Erbarme Dich’ – voor sommigen zelfs integendeel!

Dat geldt ook voor de menselijke persoon. Wat zich in zijn geest afspeelt, is grotendeels onvatbaar maar wel hoogst reëel. Dat betekent dat we ‘softe’ menselijke waarden doelbewust zouden moeten ‘hard maken’ in de gezondheidszorg. Zo zou er meer geïnvesteerd moeten worden in empathie-trainingen voor toekomstige artsen en zorgverstrekkers. Het bewustzijn zou moeten groeien dat gezondheid en genezing óók te maken hebben met cultuur en waardepatronen in de samenleving. Poëzie, muziek en zang, kunst, natuur, rituelen, pelgrimages, spiritualiteit…  zijn therapeutisch geladen!

Het onderzoek levert ook voldoende argumenten om de betekenis van religie eens met andere ogen te bekijken. Zoals Albert Einstein zei: een probleem kan niet worden opgelost vanuit hetzelfde bewustzijnsniveau dat het heeft veroorzaakt. Méér van hetzelfde biedt geen uitweg voor de huidige crisis in de gezondheidszorg. 

Er is een trendbreuk nodig, een heroriëntatie, aan ‘out of the box’-denken. De studie van Mommaerts levert inspiratie voor een gezondheidszorg van de eenentwintigste eeuw die werkelijk humaniserend en zorgend zal zijn, en minder geldverslindend. Zoals in het oude China, waar artsen werden betaald om hun patiënten gezond te houden.      

Jos Vranckx is journalist en auteur van ‘Geloof als geneesmiddel / De vergeten Factor X?’ (Davidsfonds)

take down
the paywall
steun ons nu!