(foto Joanna Lillis/EurasiaNet/IPS)

Kazachstan blijft voorstander douane-unie met Rusland

Kazachstan telt een grote Russische minderheid die de crisis in Oekraïne op de voet volgt. De Kazachse regering wil mogelijke separatistische tendensen onder etnische Russen intomen, maar tegelijk de vriendschap en sterke economische banden met Rusland behouden.

woensdag 16 april 2014 11:20
Spread the love

In
het noordoosten van Kazachstan, ten zuiden van de Russische grens,
staat in grote, opvallende witte letters “Kazachstan” in Russische spelling op de
groene heuvel die oprijst bij de stad Oskemen. Toen het teken werd
opgericht in 2009, kennelijk als uiting van Kazachs patriottisme,
leek dit het vanzelfsprekende te bevestigen.

Verkozen voor het leven

President
Noersoeltan Nazarbajev is aan de macht sinds 1990, nog voor de val
van de Sovjet-Unie. Zijn eerste mandaat als president werd hem door
de opperste Sovjet in Moskou toegekend. Hij was een trouw volgeling
van de laatste leider van de Sovjet-Unie, Mikhail Gorbatsjov, die hem
nog had voorgedragen als kandidaat vice-president van de Sovjet-Unie.

Sindsdien
heeft hij alle verkiezingen in het onafhankelijke Kazachstan
‘gewonnen’ met cijfers boven de 90 procent. Het land staat 122ste op
de corruptielijst van Transparency International (meest corrupte
landen onderaan de lijst). Het persoonlijk fortuin dat hij heeft
vergaard uit de petroleumindustrie en in buitenlandse banken heeft
geplaatst wordt op meer dan 1 miljard dollar geschat. Op 11 juli 2013
publiceerde Amnesty International een rapport over het wijdverbreid
gebruik van folteringen, ontvoeringen en verdwijningen door politie
en veiligheidsdiensten.

De
Oekraïense crisis dreigt de loyaliteit van de etnisch diverse
bevolking van Kazachstan op de proef te stellen, in het bijzonder bij
de Russische minderheid in het land die zich vooral in het noorden
bevindt. De politiek in Astana loopt al vooruit op mogelijke
ontwikkelingen: begin april werd de wet aangepast, waardoor nu hoge
straffen staan op openbare oproepen tot separatisme.

Separatistische
sentimenten in het industriële noordoosten van het land baarden
Nazarbajev in de jaren negentig grote zorgen. Oskemen was destijds
een broeinest van intriges. Dertien pro-Russische samenzweerders uit
de stad werden in 2000 veroordeeld voor een separatistisch complot.
In de stad, die in het Russisch Ust-Kamenogorsk heet, is 67 procent
van de inwoners van Russische afkomst.

Moskou steunt separatisten niet

De
separatistische tendensen ebden weg toen Kazachstan zich als land
steeds sterker profileerde. Scenario’s zoals in Oekraïne hebben
Nazarbajev weer op scherp gezet. In Kazachstan is 22 procent van de
bevolking etnisch Russisch. Aan de 7000 kilometer lange grens met
Rusland is de concentratie Russen nog veel hoger en Poetins argument
om de Krim binnen te vallen – het beschermen van Russen in het
buitenland – baart de Kazachse regering zorgen.

Opruiende
verklaringen van Russische nationalisten over Noord-Kazachstan hebben
olie op het vuur geworpen en een ongewone diplomatieke spanning
veroorzaakt tussen de nauwe bondgenoten Moskou en Astana. Op 11
april, na sterke afkeuring vanuit Astana, distantieerde Moskou zich
van de opruiende retoriek. Er werd echter niet expliciet uitgesproken
dat Rusland afziet van claims op Kazachs grondgebied.

Het
regime in de hoofdstad Astana mag dan in verhoogde staat van
paraatheid zijn, de Russisch-sprekende gemeenschap in Oskemen blijft
rustig onder de nationalistische uitbarstingen. Tijdens een
bijeenkomst van etnische Russen in Oskemen op 8 april schaarden
plaatselijke leiders zich achter de Russische acties op de Krim en
veroordeelden ze de Europese bemoeienis met de achtertuin van
Rusland. Viktor Sharonov, een kozakkenleider, noemde de Europese
inmenging een “behoefte van westerse landen om Rusland opnieuw
zwart te maken.”

“Helaas
zijn in Kiev de echte fascisten en ultranationalisten aan de macht
gekomen”, zei Oleg Navozov, voorzitter van de Slavische beweging
LAD. Daarmee werd Rusland er volgens hem toe gedwongen te
interveniëren en de rechten van de Russisch-sprekenden te
verdedigen.

Geen
vijand

Enerzijds
weerklinkt in de visie van de meeste etnische Russen in Oskemen de
officiële lijn van Astana: Nazarbajev noemde de nieuwe regering in
Kiev eerder “neo-fascistisch” en ging tekeer tegen de
Oekraïense “discriminatie van minderheden.” Daarmee
oogstte hij applaus van de etnisch-Russische leiders.

Aan
de andere kant brengt de Russische interventie in Oekraïne de vraag
met zich mee wat er gebeurt als Moskou besluit dat de
Russisch-sprekenden in Kazachstan bescherming nodig hebben. Dit
scenario werd door etnische Russen die spraken met persbureau
EurasiaNet.org, echter zonder uitzondering verworpen. Zij beweren dat
het beleid van Nazarbajev, dat al jaren gericht is op het
bijeenhouden van de etnische groepen in het land, een dergelijk
scenario uitsluit.

“De
situatie in Kazachstan is totaal anders dan die in Oekraïne”,
zei Vadim Obukhov, plaatsvervangend hoofd van het het Russisch
Cultureel Centrum. “Er zijn hier geen confrontaties tussen
Kazachen en Russen.” Volgens krantenuitgever Jevgenij Cherkashin
weet Nazarbajev de balans tussen het beschermen van de rechten van
minderheden en de belangen van de meerderheid van Kazachen, goed te
bewaren.

Nazarbajevs
pro-Russische standpunt met betrekking tot Oekraïne valt goed onder
etnische Russen in het noorden van Kazachstan, hoewel critici elders
het verraad van de nationale belangen noemen. “In het bewustzijn
van veel Russen hoort het noordelijke deel van Kazachstan bij
Rusland”, zegt analist Ajdos Sarim uit Alma Ata. “Vanuit de
visie van veel Kazachen is dit officiële standpunt dus onjuist.”

In
Oskemen zijn sommige etnische Kazachten bang dat Rusland, ergens op
een onduidelijk moment in de toekomst, zich Kazachs grondgebied zal
toe-eigenen, zegt Kenzhebaj, een inwoner van Oskemen van middelbare
leeftijd. Hij wil zijn achternaam niet geven. Veel anderen geloven
echter ook dat de nauwe band met Rusland Kazachstan de beste
bescherming biedt: Astana kan zijn soevereiniteit beter bewaren door
zich op te stellen als vriend van Moskou, dan als vijand.

Russen
op straat in Oskemen, vinden het idee van oprukkende Russen in
Kazachstan onzinnig. “Ik geloof niet dat Rusland uit is op een
deel van Kazachstan”, zegt Viktor Chernjshev, een technicus,
verbaasd. “Waarom zou Rusland dat willen?”

“Rusland
wordt hier niet als een soort vijand gezien, maar als een kans”,
zegt Aleksandr Aleksejenko van de Technische Staatsuniversiteit van
Oost-Kazachstan. Voor inwoners van Oskemen ligt de Russische stad
Novosibirsk dichterbij dan Astana, de hoofdstad van Kazachstan. Veel
inwoners van Oskemen steken dan ook de grens over naar Siberië om te
werken en studeren. Dat Kazachstan lid is van de door Rusland geleide
douane-unie, helpt daarbij.

Deze
vrijhandelszone wordt volgende maand getransformeerd in de
Euraziatische Economische Unie, maar niet zonder luidruchtige
protesten van Kazachse nationalisten en liberalen die vrezen voor
Russische dominantie. In het noordoosten van Kazachstan is de steun
voor het behoud van de douane-unie met Rusland groot.

Hoewel de Russisch-sprekende gemeenschap in Kazachstan naar Rusland kijkt voor zijn politieke en economische banden, is ze ook loyaal tegenover president Nazarbajev, die ze als een garantie zien voor de bescherming van de rechten van de minderheden en van de politieke en sociale stabiliteit.

Russians Blend Loyalty to Nazarbayev with Pro-Kremlin Sentiments

take down
the paywall
steun ons nu!