Sinds enkele jaren neemt de aandacht
voor werkende armoede toe. Door de successen van de welvaartsstaat en
het sociaal overleg werd het fenomeen min of meer dood verklaard.
Recente cijfers van Eurostat tonen echter aan dat 9,2 procent van de
Europese werknemers arm is.¹

De hoogste cijfers van working poor worden gevonden in Oost- en
Zuid-Europa, alsook in de Angelsaksische landen. Roemenië is
koploper met 19,1 procent werkende armoede, terwijl Finland de beste cijfers
kan voorleggen – ‘slechts’ 3,8 procent van de werknemers is arm.
België zit bij de betere leerlingen van de klas met naar schatting
4,5 procent working poor. Duitsland kent dan weer een sterke stijging tot
7,8 procent.

In deze bijdrage onderzoeken we welke
rol een Europees minimumloon kan leveren aan de strijd tegen de
werkende armoede. Onze conclusie is dat vooral slechte presteerders
grote vooruitgang kunnen boeken door de invoering van een Europees
minimumloon.

Werkende armoede een complex
fenomeen

Werkende armoede is een complex
fenomeen en hangt (onder meer) samen met het aandeel lage lonen in
een economie. De relatie is echter niet één op één. Om dat uit te
leggen moeten we even een ommetje maken. De Europese armoedegrens is
vastgelegd op 60 procent van het mediaan equivalent inkomen. Het inkomen van
elk gezin wordt ‘equivalent’ berekend – met andere woorden
‘herschaald’, alsof iedereen een alleenstaande was.

In essentie is
inkomensarmoede een kenmerk van een gezin. Als één iemand van een
gezin arm is, dan wordt iedereen als ‘arm’ beschouwd. De
moeilijkheid is nu dat loon – en dus ook een minimumloon – een
individueel gegeven is. Het is dus niet omdat iemand een laag loon
heeft dat hij automatisch leeft in een arm gezin, en vice versa.

Een geheel van factoren speelt hierbij een rol, waaronder de sociale
transfers (bijvoorbeeld de kinderbijslag) en de gezinssamenstelling.
In België zijn zo de alleenstaande ouders oververtegenwoordigd bij
de werkende armen, ook al verdienen ze vaak meer dan het minimumloon.

Dit gezegd zijnde: de hoogte van de
lonen speelt uiteraard een cruciale rol. In wetenschappelijke kringen
definieert men low pay als die werknemers die minder dan twee derde
van het mediaan loon verdienen. Door de band genomen zijn dat jonge
vrouwen die werken in een ‘zwakke sector’: dienstenjobs die
gekenmerkt worden door een lage productiviteitsgroei. Uit onderzoek
blijkt dat low pay vooral samenhangt met de mate van centralisatie
van loonoverleg, de dekkingsgraad van cao’s en de hoogte van het
minimumloon.¹

Het effect van het minimumloon hangt hierbij sterk af van de context.
Vooral in landen met een sterk gedecentraliseerd loonoverleg en een
lage dekkingsgraad van cao’s zijn minimumlonen cruciaal in het
bestrijden van lage lonen – denk hierbij aan het
Verenigd Koninkrijk. In de Scandinavische landen bestaat er geen
wettelijk minimumloon, maar sterke sectorale cao’s compenseren dat.

Welke impact zal een Europees minimumloon hebben?

De hamvraag is wat de impact zal zijn
van de invoering van een Europees minimumloon. Dat is niet zo’n
eenvoudige opdracht, aangezien er weinig simulaties bestaan over de
impact op werkende armoede. Veronderstel bijvoorbeeld dat de Europese
Unie aan de lidstaten oplegt om een minimumloon te handhaven gelijk
aan 60 procent van het mediaan loon.

Een studie van Eurofound van 2014
berekende hoeveel werknemers zouden kunnen genieten van een
loonstijging.²
Logischerwijs zou vooral in landen met veel lage lonen een groter
deel van de werknemers een loonstijging genieten. Deze landen hebben
eerder hoge cijfers van werkende armoede en in deze landen zal een
(hoger) minimumloon zijn impact hebben op de laagste lonen en
bijgevolg ook op de werkende armoede.

Een Europees minimumloon zal
een grotere impact hebben wanneer er veel armen zijn onder de
voltijds werkenden. Dat is het geval in de Zuid- en Oost-Europese
landen, en in Duitsland.³

Wil dat zeggen dat een Europees
minimumloon het probleem van werkende armoede oplost in Europa? Niet
volledig, de impact hangt sterk samen met de landcontext. In landen
die al goed scoren zal de impact eerder beperkt zijn – waaronder
België en Finland.

Een studie van het Centrum voor Sociaal Beleid
Herman Deleeck (UA) toonde aan dat zelfs een serieuze verhoging van het minimumloon
een beperkt – maar reëel – effect had op de werkende armoede in
België.⁵
De reden hiervoor is dat werkende armoede groot is bij alleenstaande
ouders die vaak een loon hebben dat hoger is dan het minimumloon,
maar toch hun kinderen moeilijk kunnen onderhouden.

Wat leren we hieruit? Een hoog
minimumloon is zonder enige twijfel cruciaal in de strijd tegen
working poverty, maar het is ook geen wondermiddel.
Wat nodig is, is een goede mix van sociale transfers, een sterk
sociaal overleg, voltijdse contracten en een degelijk minimumloon.
Aan Europa om het voortouw te nemen in deze strijd.

1 Schatting
is afkomstig van de SILC 2012 data dat zich baseert op
inkomensgegevens voor het jaar 2011.

2 Visscher
& Checci (2009). Inequality and the Labour Markets: Unions. In:
Oxford Handbook of Economic Inequality (Salverda, Nolan &
Smeeding, Eds). Oxford University Press: Oxford.

3 Eurofound
(2014). Pay in Europe in the 21st Century. Publication Office of the
European Union: Luxembourg.

⁴
Wij verwijzen in dat verband graag naar de volgende OESO-publicatie:
http://www.oecd.org/els/emp/2080222.pdf.

5 Marx,
Verbist, Vandenbroucke, Bogaerts & Vanhille (2009). De werkende
armen in Vlaanderen, een vergeten groep? Centrum voor Sociaal
Beleid: Universiteit Antwerpen.

Olivier Pintelon is lid van de linkse denktank Poliargus.