De kortfilm ‘When the elephants dance the grass gets beaten’, geeft het startschot van de nieuwe documentairereeks ‘Silent Land’ van regisseur Jan van den Berg. De film werd gemaakt vanuit filmmateriaal dat van den Berg tijdens research in Cambodia opnam. De lange film in de reeks zal in 2015 in de bioscopen te zien zijn.

Veertig jaar na de opnamen voor zijn eerste film ‘Olvereños’, keert van den Berg voor ‘Silent Land’ terug naar het onderwerp van die film: kleine boerenbedrijven die in een bijna onmogelijke situatie toch proberen overeind te blijven.

Monocultuur laat uitgeput land achter

In ‘Olvereños’ uit 1974 was het de aanhoudende droogte in Andalusië die mensen van hun land verdreef. Nu, in 2014, wordt kleine boerenbedrijven overal ter wereld hun land en hun water door multinationals afgenomen. In ‘Silent Land’ proberen boeren het tij te keren.

De naam van de filmreeks verwijst naar een gebied in het noordwesten van Costa Rica waar tien jaar lang ananas werd verbouwd in een monocultuur. Daarbij werden volop pesticiden gebruikt. Nu is de bodem totaal uitgeput en vergiftigd. Er groeit letterlijk niets meer, de mensen noemen het ‘silent land’.

Het zijn meestal multinationals die monoculturen starten, terwijl lokale kleine boeren juist zorgen voor een diversiteit aan gewassen en daarmee ook bijdragen aan een geschikte habitat voor allerlei dieren. Land grabbing is daarmee niet alleen een sociaal, maar ook een ecologisch probleem.

Multinationals voeden de landen waar ze werkzaam zijn niet

In ‘Silent Land’ verhaalt de Nederlandse regisseur Jan van den Berg hoe multinationals met hun monoculturen en de praktijk van landroof de levenswijze van de plaatselijke bevolking vernietigen, de aarde uitputten en nauwelijks bijdragen aan het voeden van de meer dan een miljard mensen die honger lijden, vaak juist in de gebieden waar de multinationals werkzaam zijn. ‘Silent Land’ wordt opgenomen in onder meer Tanzania, Costa Rica, Cambodia en Brazilië.

De kortfilm ‘When elephants dance, the grass gets beaten’ geeft het startschot van de reeks. De film zoomt in op een boerengezin nabij de Ankor Wat tempels in Cambodia, dat wordt geconfronteerd met landroof.

Wanneer de olifanten dansen, wordt het gras vertrapt

In de film volgen we Moon, die rijstboerin is in Cambodja, maar ook in de gezondheidszorg werkt. Met dat inkomen koopt ze rijst voor haar familie en betaalt ze het schoolgeld voor haar zusjes. In de film trouwt ze met haar verloofde, Bun San. Ze hebben geen geld voor een traditionele bruiloft, maar met veel hulp van vrienden en familie wordt het toch een groot feest, geheel volgens de Khmer tradities. Hun toekomstdromen worden overschaduwd door de landroof die overal om hen heen plaatsvindt en de lage rijstprijs.

Het verhaal van Moon en haar familie schetst een beeld van de dramatische situatie waarin kleine Cambodjaanse boerenbedrijven zich bevinden. Steeds meer land wordt opgekocht door veelal buitenlandse ondernemingen. De door die bedrijven beloofde werkgelegenheid stelt niet veel voor en de boeren blijven achter zonder land en inkomen. Velen vertrekken naar het naburige Thailand. De verhalen van de illegale reis, de uitbuiting en het gevaarlijke werken met giftige pesticiden zijn aangrijpend.

De uittocht van boeren naar Thailand gaat door

Al bijna drie kwart van de vruchtbare grond in Cambodja is nu verkocht aan bedrijven die voor de export produceren. Omdat de lokale voedselproductie wegvalt probeert het World Food Program met het uitdelen van voedsel kwetsbare groepen te ondersteunen. En de uittocht van boeren gaat door.

Sinds 2003 zijn meer dan 400.000 Cambodjanen door land grabbing van hun grond verdreven. De Cambodjaanse regering helpt mee aan de verkoop van het land van arme boeren, waar de landrechten vaak niet van zijn vastgelegd. Boeren die een rechtszaak starten, moeten lang wachten op de uitkomst, terwijl de multinationals al beginnen hun land te bewerken of te omheinen.

‘Ik probeer klein optimisme te tonen’

Toch probeert van den Berg geen deprimerende film te maken: “Ik probeer klein optimisme te tonen. Niet alle bedrijven zijn fout, maar in Cambodja toevallig wel. Denk alleen al aan de misstanden rond het verbouwen van suiker voor Europa. Je ziet gelukkig dat er een enorme actiekern aan het ontstaan is in het land, niet alleen in de landbouw, maar ook in de kledingindustrie. Die actiebereidheid heb ik ook in de film proberen te vangen.”

Of zoals een slachtoffer van landroof het zegt in de 25 minuten durende film: “Grote bedrijven zijn als olifanten. Als ze dansen op onze velden, worden wij platgestampt. Maar net als grassprietjes zijn wij met velen en we zullen blijven vechten voor ons land.”

Moon, de Cambodjaanse boerin uit de kortfilm, verwacht inmiddels een dochter en droomt ervan ooit land van rijke mensen over te kunnen kopen om de toekomst van haar kind veilig te kunnen stellen. Op dat land zitten immers wel landrechten. Van den Berg: “Vooralsnog is het land van de familie van Moon in eigen bezit, maar de rijstprijs daalt steeds verder. Ze hebben het idee opgevat een coöperatie te beginnen met een aantal familieleden om het hoofd boven water te kunnen houden en vooral: hun land te behouden.”

Filmmaker wil tot actie aanzetten

In de film worden de ‘land grabbers’ niet met naam genoemd, hoewel je als kijker wel benieuwd wordt wie deze slechterikken nu eigenlijk zijn. Van den Berg: “Mijn advocaten hebben me afgeraden namen te noemen. Ik wil straks niet onder twintig aanklachten gebukt gaan. Bovendien kunnen bedrijven hun praktijken verbeteren, maar een film kan achteraf niet meer veranderd worden. Daarnaast ben ik nog bezig met de opnames en wil ik te werk kunnen gaan zonder bemoeienissen van overheden of multinationals. Daarom is ervoor gekozen de informatie over de land grabbers en wat mensen ertegen kunnen doen, bij het verschijnen van de film op een bijbehorende website te zetten.”

Van den Berg maakte eerder de film ‘Silent Snow’ over gemeenschappen die langzaam vergiftigd raken door het pesticidegebruik in de industriële landbouw. Van den Berg won een groot aantal nationale en internationale prijzen voor zijn films, waaronder een Gouden Kalf (Deacon of Death, Nederland), een Gouden Slak (Silent Snow short, Bologna), een Gouden Sleutel (Dag Jan, Lorquin, Frankrijk) en een Golden Sun Award (feature Silent Snow, Barcelona).

When elephants dance the grass gets beaten | Trailer from Jan van den Berg on Vimeo.