Begin december stelde Muižnieks het rapport “Safeguarding human rights in times of economic crisis” voor in Straatsburg. Zijn oordeel was niet mals: “Vele regeringen binnen Europa die een besparingsbeleid opleggen, zijn hun verplichtingen tegenover de mensenrechten vergeten, in het bijzonder de sociale en economische rechten van de meest kwetsbaren, de nood om toegang tot justitie te garanderen, en het recht op gelijke behandeling. Jammer genoeg hebben de internationale geldschieters ook nagelaten de mensenrechten op te nemen in veel van hun hulpprogramma’s.”

Het is interessant om te zien hoe de Commissaris de situatie in Griekenland inschat, waar de besparingsmaatregelen zwaarder doorwegen dan eender waar in de eurozone.

Recht op arbeid

Het eerste slachtoffer van de economische crisis en de daaropvolgende besparingen, is het recht op arbeid. In september 2013 stond de teller op ruim 1.376.463 werklozen op een bevolking van iets meer dan 11 miljoen Grieken. 27,4% van de actieve bevolking zit zonder werk, en rond de 60% van de jongeren is werkloos.

Maar daar houdt het niet op. Het Comité voor Vrijheid van Vereniging van de Internationale Arbeidsorganisatie heeft namelijk heel wat inbreuken vastgesteld in de vrije en vrijwillige collectieve onderhandelingen. Er is ook een ernstig gebrek aan sociale dialoog in Griekenland. Inderdaad zijn de collectieve arbeidsovereenkomsten zo goed als opgeschort. Werknemers worden “uitgenodigd” om individuele overeenkomsten met de werkgever aan te gaan, die altijd uitdraaien op loonsvermindering en opgeven van sociale verworvenheden zoals het recht op vakantie of zondagsrust.

Indien ze niet akkoord gaan met een individuele overeenkomst, worden ze ontslagen, want de ontslagregelingen zijn ook een stuk makkelijker gemaakt voor de werkgevers. Door de hoge werkloosheid, wordt de onderhandelingspositie van werknemers ondermijnd. Dit leidt tot een hogere kwetsbaarheid en lagere economische groei, aldus het rapport. Zo kreeg de telefoonmaatschappij OTE voor 390 vacatures begin december 18.000 sollicitaties binnen.

Verder is in Griekenland ook heel wat uitbuiting te merken, zoals kinderarbeid, mensensmokkel en mishandeling van migranten door werkgevers. Hoewel deze verschijnselen al bestonden voor het uitbreken van de crisis, zijn ze enkel nog versterkt omdat er meer vraag is naar goedkope werkkrachten, terwijl er minder overheidsinterventie is en minder personeel om arbeidsinspecties uit te voeren of om kinderen te beschermen.

Recht op een behoorlijke levensstandaard

Doordat er geen fatsoenlijk werk te vinden is, komt ook het recht op een behoorlijke levensstandaard in het gedrang door de besparingsmaatregelen. Vermindering van de uitgaven in sociale voorzieningen en verhoging van de belastingen hebben geleid tot een toename van de armoede in Europa. De recentste gegevens van de Griekse statistische dienst ELSTAT tonen aan dat 23,1 procent van de Grieken in 2012 dreigden in de armoede terecht te gekomen. Vergelijk dit met 21,4 procent in 2011 en met 19,7 procent in 2009, net voor de crisis uitbrak.

Een job hebben, is in Griekenland absoluut geen bescherming tegen de armoede: meer dan 27 procent van de mensen die part-time tewerk gesteld zijn, riskeerden in de armoede terecht te komen, maar ook 13,4 procent van de mensen die een full time job hebben. En de statistieken houden er niet eens rekening mee dat heel wat bedrijven in de Griekse privésector de lonen niet meer op tijd uitbetalen: de vertragingen beginnen bij 1 maand maar lopen makkelijk op tot een jaar (12 maanden). In die tijd moeten mensen hun rekeningen en belastingen betalen met geld dat ze niet hebben ontvangen.

Werkloosheidsuitkering (350 euro per maand) is ook geen optie, want ze worden niet beschouwd als werkloos. Het gaat in totaal om 1 miljoen Grieken (op een totaal van ruim 1,37 miljoen Grieken die een job hebben), volgens een recente studie van de Studiedienst van de vakbond GSEE. Eurostat heeft verder ook berekend dat 3,8 miljoen Grieken het risico liepen op sociale uitsluiting en op armoede in 2012.

Recht op sociale voorzieningen

Door de besparingsmaatregelen staat ook het recht op sociale voorzieningen op de helling. Sociale voorzieningen zijn bedoeld om mensen te beschermen tegen financiële risico’s. In Griekenland hebben de sociale kassen echter zelf flinke financiële risico’s genomen door staatsobligaties aan te kopen met de fondsen. Daar zijn massa’s geld mee verloren gegaan. Nu de crisis nog steeds volop woedt, zijn er meer en meer mensen die beroep moeten doen op sociale voorzieningen, maar door de besparingen worden de fondsen steeds maar verminderd. De sociale uitgaven zijn tussen 2012 en 2013 met 6,8 procent gezakt. De werkloosheidsvergoeding bedraagt iets meer dan 300 euro voor 12 maanden en dan is het afgelopen.

In Griekenland wordt het pensioenstelsel “hervormd”, waardoor een heel aantal mensen hun pensioenen gaan zien terugvallen tot nauwelijks 200 euro per maand, zonder enige andere bron van inkomsten. Het Europese Comité voor Sociale Rechten heeft in een een beslissing tegen een gezamenlijke klacht 76/201 van de Vereniging van de Tewerkgestelde Gepensioneerden dat de besparingsmaatregelen “een risico inhouden dat er een verpaupering op grote schaal plaatsvindt bij een belangrijk deel van de bevolking”.

Recht op huisvesting

De huizenmarkt is de oorzaak van de crisis in vele landen, maar dat was in Griekenland in mindere mate het geval. De Griekse crisis heeft andere oorzaken. In 2009 had 85% van de Grieken een eigen huis. Toch is de dakloosheid flink toegenomen de voorbije jaren. Mensen die hun baan kwijt zijn geraakt en de huur niet meer kunnen betalen, komen bijna altijd de straat op. Voornamelijk langdurige werklozen zijn niet in staat om de alsmaar hogere belastingen te betalen en zien de fiscus hun huis in beslag nemen. De banken kunnen huizen nog niet in beslag nemen, want er is een wet van kracht die mensen beschermt wanneer ze tijdelijk hun lening niet kunnen afbetalen. De trojka wil dat deze wet wordt opgeheven en op dit ogenblik zitten de onderhandelingen met de Griekse regering muurvast o.a. om deze maatregel.

Er zijn geen cijfers bekend over hoeveel mensen nu eigenlijk dakloos zijn in Griekenland, maar terwijl je vijf jaar geleden zeer zelden een dakloze zag in de straten, is het nu een alledaags zicht geworden.

Recht op voeding

Kinderen die in de klas flauwvallen van de honger, lange rijen bij de gaarkeukens over heel Griekenland: het zijn beelden waarvan de Grieken hoopten dat ze die niet meer zouden zien na het eind van de Tweede Wereldoorlog en de daaropvolgende burgeroorlog. Er bestaat nog steeds schaamte rond armoede en pas na zonsondergang zie je mensen de straat op komen om eten te gaan zoeken in de vuilniscontainers die op de diverse straathoeken staan. Het probleem is veel acuter in de grote steden dan in de provincies, waar meer en meer mensen hun toevlucht zoeken tot de tuinbouw, om toch in hun eigen voedsel te kunnen voorzien.

Recht op water

Door de crisis bestaat het risico dat er minder aandacht wordt besteed aan de infrastructuur om water tot bij de mensen te brengen. Voorlopig zijn de waterbedrijven in Griekenland nog in overheidshanden, maar het personeelsbestand is danig gekrompen. Daardoor loopt de kwaliteit van de water voor de burgers gevaar.

In Griekenland (maar ook in andere crisislanden) komt er nog een extra gevaar voor het recht op water bij: de trojka dringt aan op de privatisering van de watermaatschappijen. Dat betekent dat de voorziening van drinkwater in privéhanden komt, waardoor de betaalbaarheid van water in vraag kan worden gesteld. Ook kunnen vragen worden gesteld bij de verantwoording die privémaatschappijen dienen af te leggen voor het geval dat de dienstverlening niet aan de kwaliteitsstandaarden voldoet.

In Thessaloniki, de tweede stad van Griekenland, is er een beweging van burgers die zich hebben verenigd in K136, met als doel zich kandidaat te stellen als mogelijke overnemer van de watermaatschappij van de stad. 136 euro per inwoner, zo veel zou hun plan kosten. Maar de Griekse overheid aanvaardt hun bod op de watermaatschappij niet.

Recht op onderwijs

Vermindering van het budget voor onderwijs is steevast een onderdeel van de besparingsmaatregelen. In Griekenland worden scholen gesloten of samengevoegd met andere. Indien zuiver financiële criteria worden gebruikt om te zien of een school open moet blijven, dreigen heel wat afgelegen gebieden en eilanden zonder school te komen zitten. Het rapport van Muižnieks vermeldt dat verminderingen in subsidies, salarissen van onderwijzend personeel in budgetten voor de scholen de kwaliteit (die sowieso al niet denderend was in Griekenland), de toegang, en de betaalbaarheid van het onderwijs in het gedrang brengt, waardoor er ook makkelijker mensen sneller de school zullen verlaten.

Het onderwijzend personeel heeft al ongeveer 40% van zijn loon moeten inleveren en raakt gedemotiveerd. Kinderen van gezinnen die zonder stroom zitten, of geen eten hebben, durven zich uit schroom niet meer op school te vertonen en verdwijnen in de anonimiteit. Onderwijs is in principe gratis in Griekenland en de overheid zorgt ook voor vervoer naar de scholen, maar door de vele besparingen, is het niet langer mogelijk om schoolbussen in te leggen. Daardoor moeten kinderen vaak de lange weg naar school te voet afleggen.

Recht op gezondheidszorg

Door de vele besparingen in de gezondheidszorg, dreigt er een humanitaire crisis. 30% van de Grieken zit op dit moment zonder ziekteverzekering. Zelfstandigen die nauwelijks nog omzet draaien, kunnen hun bijdragen aan de sociale zekerheid niet langer betalen. Langdurig werklozen krijgen gedurende 12 maanden een vergoeding uitbetaald (van ongeveer 350 euro per maand, een bedrag dat nu ook belast wordt omdat Griekenland niet voldoende inkomsten kon genereren) en zijn in die periode nog wel verzekerd.

Van zodra hun werkloosheidsvergoeding wordt stop gezet, hebben ze echter geen ziekteverzekering meer, met alle gevolgen van dien. Maar er zijn ook mensen die in de privésector werken en maandenlang niet worden uitbetaald. Dat betekent ook dat de werkgever hun sociale bijdragen niet heeft betaald, waardoor ze ook geen ziekteverzekering meer hebben. Volgens de Griekse statistische dienst zou het gaan om ongeveer 1 miljoen Grieken die tussen de 1 maand en 1 jaar geen loon meer hebben ontvangen, hoewel ze nog wel gaan werken (uit angst om anders te worden ontslagen).

Jonge ouders zonder ziekteverzekering kunnen de vaccinaties voor hun kinderen niet betalen. Médecins du Monde, een organisatie die voornamelijk in de Derde Wereld actief is, heeft hierover al aan de alarmbel getrokken. Werkloze kankerpatiënten zijn letterlijk ten dode opgeschreven.

De Griekse Nationale School voor Volksgezondheid is een maand geleden in een rapport overigens tot de volgende conclusies gekomen:

• Sinds het besparingsbeleid in Griekenland is ingevoerd, is de levensverwachting van de Grieken gedaald van 81 naar 78 jaar.

• 1 Griek op 3 is gedwongen om zijn behandeling aan te passen door de frequentie waarop hij medicijnen neemt, terug te schroeven, omdat hij zich de geneesmiddelen niet meer kan veroorloven.

• 60 procent van de chronische patiënten hebben financiële moeilijkheden of staan op lange wachtlijsten om toegang te krijgen tot de gezondheidsdiensten.

• Chronische patiënten hebben hun bezoeken aan primaire gezondheidszorg met 30 procent verminderd van 2011 tot 2013. Ze hebben ook hun uitgaven voor primaire zorg met 50 procent moeten verminderen om de eindjes nog aan elkaar te knopen.

Patiënten moeten meer en meer uit eigen zak betalen. Terwijl de ziekenkas vroeger het volledige bedrag terugbetaalde, moet een Griek nu 25 euro ophoesten, telkens hij naar het ziekenhuis moet voor onderzoek. Elk doktersvoorschrift vereist een extra opleg van 5 euro en in de apotheek moet de patiënt 1 euro per voorgeschreven medicijn extra betalen.

Verder zorgt het besparingsbeleid voor een verslechtering van de mentale toestand van heel wat mensen, terwijl de overheid drie psychiatrische ziekenhuizen zal sluiten. De crisis zorgt ook voor een enorme toename in druggebruik, terwijl de subsidies voor de opvang van verslaafden drastisch zijn geslonken. Tenslotte zorgt de crisis voor een toename in het aantal zelfmoorden, met het bekendste voorbeeld de 77-jarige Dimitris Christoulas die zich in volle ochtendspits door de kop schoot op het centrale Syntagmaplein.

Naar schatting hebben 4000 mensen zich de voorbije 3 jaar van het leven beroofd, maar er zijn geen officiële cijfers bekend. Ook zijn de zelfmoordpogingen in geen enkele statistiek opgenomen. Griekenland had traditioneel steeds de laagste zelfmoordcijfers in Europa, maar is nu een koploper geworden. Hoewel er geen officiële aanwijzingen zijn, staat het voor heel wat hulpverleners buiten kijf dat de economische crisis de grote verantwoordelijke is voor de toename.

Burgerlijke en politieke rechten

Door de snelheid waarmee besparingsmaatregelen moeten worden aangenomen en in wet moeten worden omgezet, verliest de burger het recht om deel te nemen aan een sociale dialoog. Diegenen die steevast het hardst worden geraakt door de maatregelen, hebben geen enkele stem in het debat. Vaak werd een pakket van nieuwe maatregelen, een tekst van honderden bladzijden er tijdens een nachtelijke stemming in het Griekse parlement doorgejaagd. Zelfs politici die de tekst ondertekenden, hebben toegegeven dat ze niet de tijd hebben gehad om te lezen waartoe ze zich hadden verbonden.

Het recht op duidelijke informatie staat ook enorm onder druk. Grieken worden niet voorgelicht door de overheid, maar moeten alles vernemen via de televisie, die echter onder stevige politieke hegemonie staat. Duidelijke informatie is er niet en het gonst steeds van geruchten, zodat het voor de gemiddelde Griek onmogelijk is geworden om te volgen wat er nu precies als wet is gestemd en wat hem te wachten staat. Het gevolg is dat er een totale onzekerheid en onduidelijkheid heerst bij de bevolking, die zich vaak heeft geuit in massaal verzet, waartegen de overheid de oproerpolitie steeds gewelddadig liet optreden. Vaak klinkt het dat we in Griekenland geen democratie meer hebben, maar wel een junta.

Gelijkheid voor iedereen

Het gelijkheidsprincipe staat sterk onder druk, voornamelijk bij de jongeren. De jongerenwerkloosheid in Griekenland is dramatisch: 60 procent van de jongeren onder de 25 zit zonder baan en heeft geen enkele hoop op een carrière, laat staat dat hij een gezin kan stichten. Zelfs als iemand van die leeftijd al werk vind, dan legt de trojka op dat de werkgever zo iemand minder dan het wettelijk minimumloon van 586 euro per maand mag bieden, omdat de werknemer geen ervaring heeft. Deze ontwikkeling leidt tot langdurige “littekens” voor deze generatie.

Besparingen in de sociale voorzieningen, raken vrouwen harder dan mannen. Zeker alleenstaande moeders hebben het in Griekenland bijzonder moeilijk. Er is geen opvang voor hun kinderen en als er geen bredere familie is om op terug te vallen, riskeren ze in een sociaal isolement terecht te komen. Ook mindervaliden zijn het slachtoffer van bezuinigingen. Er zijn nauwelijks nog subsidies beschikbaar en de media staan bol van mensen die misbruik hebben gemaakt van tegemoetkomingen aan deze bevolkingsgroep, waardoor het voor de publieke opinie makkelijker verteerbaar wordt om de bezuinigingen te slikken.

Door de dalende levensomstandigheden, wordt vaak een zondebok gezocht en gevonden in migranten en asielzoekers. Die hadden het sowieso al niet makkelijk in Griekenland, maar door de invloed van Gouden Dageraad, is hun leven een hel geworden in Griekenland. Hetzelfde lot is de Roma-zigeuners beschoren.

Impact op de structuren die de mensenrechten moeten beschermen

Door de opeenvolgende besparingen, is het voor de Griekse regering onmogelijk geworden om haar burgers te beschermen en er voor te zorgen dat de mensenrechten worden nageleefd. Er is minder personeel beschikbaar om controles uit te voeren en de plaatselijke besturen, die de directe toegangspoort vormen voor de burger, moeten voortdurend besparen. Dit leidt tot ernstige structurele problemen die verhinderen dat mensen voor hun rechten kunnen opkomen omdat ze moeilijker toegang krijgen tot de betrokken diensten.

Slechts richtlijnen

Muižnieks maakt zich geen illusies: zijn rapport is niet bindend. Het dient niet te worden gevolgd door de Europese Commissie, maar het dient echter om richtlijnen te geven. Hij kan enkel hopen dat zijn rapport mensen aan het denken zet en er voor zorgt dat de mensenrechten niet geofferd worden op het altaar van het besparingsbeleid.