Bijna eenpartijstaat

Wat volgt lijkt wel op een grap maar is er geen. Het is niet eens om te lachen.

Autoritaire regimes rotzooien wel eens met verkiezingsuitslagen, daar moeten we eerlijk in durven zijn. Daar wordt dan een laag maquillage op gestreken of een facelift op uitgevoerd. Indien nodig pleegt men een totale make-over waarvan het resultaat niets meer te maken heeft met de realiteit voorheen.

De greep van de partij van Kagame op de maatschappij is zo groot dat parlementsverkiezingen een bijna inhoudsloos gebeuren zijn geworden waar niemand van wakker ligt. Bij de parlementsverkiezingen van 2008 hadden de controlemechanismen, de sociale druk, het monopolie op de media en het repressieapparaat zo goed gewerkt dat de score van het RPF te hoog was om geloofwaardig te zijn in een democratie.

Om een béétje de illusie van een meerpartijenstelsel in stand te houden, heeft men toen de verkiezingsuitslag naar beneden toe vervalst. Officieel klopte het RPF toen af op 78 procent van de stemmen, maar de echte resultaat van het RPF in deze stembusgang lag ver over de 90 procent. Mij hoor je alvast niet zeggen dat Rwanda niet vernieuwend zou zijn …

Toch meer partijen

Sinds het einde van de genocide houdt het RPF relaties in stand met een aantal partijen die op geen enkele manier de ambitie koesteren om de hegemonie van het RPF te doorbreken of een controversieel maatschappelijk debat op gang te brengen. Zij gebruiken de beperkte politieke ruimte die het regime toelaat en waken er over daar nooit buiten te treden.

Hun belangrijkste bestaansreden is om het machtsmonopolie van het RPF een beetje te verdoezelen. In ruil daarvoor mogen ze op bescheiden wijze deel uitmaken van het regime. Ze leveren steevast een aantal afgevaardigden, vaak ook een paar ministers. Dit geldt onder meer voor de Parti Libéral en voor de Parti Social-Démocrate. Ze doen ook nu weer mee. Eigenlijk maken ze op hun eigen bescheiden wijze deel uit van de gevestigde orde.

Rwanda heeft ook een aantal partijen die wél tegen de stroom willen oproeien, die vinden dat het RPF en haar satellietpartijtjes niet alle Rwandezen vertegenwoordigen, en die via de klassieke politieke weg een tegenmacht willen opbouwen. Deze partijen worden op allerlei manieren  stokken in de wielen gestoken.

De administratie maakt het hen moeilijk om zich officieel te registreren als partij. Hun kandidaten en militanten krijgen te maken met verbale en fysieke intimidatie en hun leiders worden gerechtelijk vervolgd.

Op dit moment zitten onder meer Victoire Ingabire (van de Forces Démocratiques Unifiés-Inkingi en Bernard Ntaganda van de Parti Social-Imberakuri achter de tralies. Ze werden veroordeeld voor misdaden die in de wet erg vaag gedefinieerd zijn en waartegen men zich dus moeilijk kan verdedigen (‘divisionisme’ en ‘sektarisme’ bijvoorbeeld) en voor het verstoren van de openbare orde (Ntaganda voor het organiseren van publieke manifestaties zonder toelating).

Wat Ingabire betreft, komen daar het ondermijnen van de staatsveiligheid en terrorisme bovenop. In de aanloop van de presidentsverkiezingen van 2010 ontploften een paar bommen in Kigali, en die probeert men in haar schoenen te schuiven. Ook nu was er sprake van granaten, overigens.

Een derde oppositiepartij, die wel het verschil maakt, is de Democratic Green Party, geleid door Frank Habineza. Die is er kort voor de verkiezingen in geslaagd administratief erkend te worden als politieke beweging, maar ze vond het te kort dag om deze campagne nog degelijk voor te bereiden. Zij mikt dus op de presidentsverkiezingen van 2017.

Irrelevant?

Deze verkiezingen hebben erg weinig te maken met de opbouw van de democratie in een land dat zich uit haar traumatische verleden wil losmaken. Het lijkt meer op een perfect geregisseerd onderdeel van een massaspektakel dat de hegemonie van het RPF wil onderlijnen. Ze worden dan ook door absoluut niemand spannend gevonden.

Het RPF gaat winnen, en hopelijk is zijn voorsprong niet te gênant. De mensen kunnen niet eens voor kandidaten stemmen: ze spreken zich uit voor een partij en die bepaalt dan wie er in het parlement gaat zetelen.

Ondanks alles ben ik toch nieuwsgierig wie er uiteindelijk die mandaten gaat opnemen. De verkiezingen zullen niets zeggen hoe de verhoudingen liggen tussen de partijen (daar zijn ze ook niet voor bedoeld), maar misschien zullen ze wel iets onthullen hoe de machtsverschuivingen zijn binnen het RPF.

Kagame’s regime heeft de laatste jaren een paar keer zwaar onder vuur gelegen. Dat geeft aanleiding tot nogal wat interne spanningen. De president probeert een generatiewissel door te voeren: de oude garde van militairen die opgroeiden in de vluchtelingenkampen in Oeganda (nvdr: voornamelijk mensen met een Tutsi-achtergrond die sinds 1972 Rwanda hadden verlaten en met steun van de Oegandese president Museveni een rebellenleger (FPR) hadden weten op te bouwen met de bedoeling de macht in Kigali weer in handen te krijgen) en met Kagame streden tegen Obote en later Habyarimana, moet langzaam maar zeker plaats maken voor jongere mannen en vrouwen, geboren op het einde van de jaren zeventig of het begin van de jaren tachtig, ambitieus, hoog opgeleide technocraten en meertalige intellectuelen.

De mensen die Kagame’s Brave New World mee hadden verwerkelijkt, worden nu vervangen door mensen die er zijn in opgegroeid, zeg maar. En dat verloopt natuurlijk niet zonder de nodige spanningen. Als de macht van Kagame vandaag bedreigd wordt in Rwanda, is het niet door de politieke oppositie en nog minder door de gewapende strijders van het FDLR (nvdr: Hutu-rebellen, waarvan een harde kern verantwoordelijk wordt gehouden voor de genocide van 1994), maar door de onvrede in eigen kringen.

Daarom kijk ik toch uit naar de resultaten van de verkiezingen. Niet naar de scores die partijen zullen halen, maar naar de namen van de nieuwe volksvertegenwoordigers. En die zullen we bekijken in het licht van die generatiewissel. Het enige wat deze verkiezingen ons zullen leren, is: waar wil dit regime naartoe? Op welke manier wil het zich herpositioneren?
 
Kris Berwouts

Kris Berwouts heeft de voorbije 25 jaar voor diverse Belgische en internationale NGO’s gewerkt op terreinen die te maken hadden met vredesopbouw na conflicten, vrede en veiligheid en democratisering. Hij was onder meer directeur van EurAc, het netwerk van Europese NGO’s voor Centraal-Afrika. Momenteel werkt hij als onafhankelijk expert over Centraal-Afrika.