Zonder collectieve acties worden werknemers bedelaars

Het stakingsrecht is een fundamenteel recht dat voortdurend onder druk staat. Kan je dat eens uitleggen?

Jan Buelens: “Net als het recht van vereniging, het recht van vrije meningsuiting en het recht op privacy is het recht om te staken een recht dat de hoogste waarde heeft. Zulke rechten worden erkend in Europese en internationale verdragen. Ze kunnen alleen in erg uitzonderlijke gevallen worden beperkt.”

“Fundamentele rechten zijn ook rechten waarover een bepaalde maatschappelijke consensus bestaat. Staken en andere collectieve acties voeren, is eigenlijk het enige effectieve middel waarmee werknemers hun standpunten kracht kunnen bijzetten.”

“Niet voor niets verklaarde de hoogste Duitse arbeidsrechtbank begin jaren 1970 al dat collectief onderhandelen zonder collectieve actie neerkomt op collectief bedelen. Zeker in een economische crisisperiode hebben werknemers het stakingsrecht hard nodig, om toch enig weerwerk te kunnen bieden.”

“Het is inderdaad zo dat er voortdurend druk wordt uitgeoefend op het stakingsrecht. Sinds de jaren 1980 merken we dat werkgevers met eenzijdige verzoekschriften naar de burgerlijke rechter stappen en dwangsommen laten opleggen aan stakers.”

“Vroeger moest de werkgever nog aantonen dat er geweld dreigde of werd gebruikt of dat het bedrijf werd geblokkeerd. Tegenwoordig is het vaak genoeg om met een e-mail of een pamflet van een vakbondsafgevaardigde te komen aandraven.”

“De werkgevers proberen ook om het stakingsrecht aan strengere regels te onderwerpen. Ze krijgen daarbij steun van sommige politieke partijen. Bij de recente staking van de Swissport-werknemers op Brussels Airport zette staatssecretaris Melchior Wathelet (CDH) zich aan de kant van de directie en kondigde hij maatregelen aan tegen het personeel zoals het intrekken van badges. Hij ging flink zijn boekje te buiten.”

Recht op staken

Kan je vertellen hoe het recht op staken er destijds is gekomen?

“De Belgische grondwet erkende het recht van vereniging, maar daartegenover stond de wet-Le Chapelier die in feite vakbonden en stakingen verbood. In 1867 werd de wet-Le Chapelier vervangen door artikel 310 in het strafwetboek. Gedurende lange tijd riskeerden mensen een gevangenisstraf wanneer ze staakten. Pas na de Eerste Wereldoorlog lukte het om artikel 310 uit het strafrecht te laten halen.”

“Stakers konden dus niet langer in de gevangenis vliegen. Maar het duurde wel tot 1967 voor het Hof van Cassatie oordeelde dat staken de arbeidsovereenkomst niet beëindigde, maar alleen schorste. In 1981 omschreef Cassatie staken als een individueel recht en verklaarden de rechters dat stakingen niet per se door vakbonden moesten worden uitgeroepen.”

“Vanaf dan kan je staken om beroepsredenen, uit solidariteit of uit protest tegen beslissingen van de overheid. Dat is belangrijk, want in andere landen is het amper of niet mogelijk om te staken uit solidariteit of omdat je het oneens bent met bepaalde maatregelen van de overheid.”

“Na de Tweede Wereldoorlog werd het collectieve arbeidsrecht gaandeweg ontwikkeld in een reeks landen, waaronder België. Maar het stakingsrecht moet nog altijd voor een deel zijn plaats veroveren. Pas vijf jaar geleden werd erkend dat het stakingsrecht tot de vakbondsvrijheid behoort in het kader van het Europese Verdrag over de Rechten van de Mens.”

De druppel die de emmer doet overlopen

Sommige werknemers lijken niet meer te beseffen hoe cruciaal het stakingsrecht wel is?

“De media focussen vaak te veel op de vorm van stakingsacties en besteden te weinig aandacht aan de inhoud. Vakbonden moeten vooral de onderliggende boodschap in de verf zetten. Neem nu de staking bij Swissport: Jan Modaal onthoudt daarvan vooral de enorme stapels valiezen die niet afgehandeld werden. Terwijl het natuurlijk draaide om ernstige sociale problemen.”

“Wanneer werknemers staken, moet je dat vaak situeren in een bredere context. Er is in veel gevallen al een hele voorgeschiedenis en een klein voorval kan de druppel zijn die de emmer doet overlopen.”

“Het zijn de werknemers zelf die moeten afwegen en oordelen wanneer er moet worden gestaakt. Je neemt een grote stap door te beslissen om over te gaan tot een staking. Werknemers staken meestal pas als ze geen andere uitweg meer zien. Dat wordt te weinig beseft.”

Werkgevers hebben altijd naar middelen gezocht om stakingen te breken. Die middelen zijn wel geëvolueerd.

“De werkgever heeft als het ware 1.001 manieren om zijn personeel onder druk te zetten wanneer er een staking dreigt. Er zijn tegenwoordig heel wat werknemers met precaire jobs; dat is een heel kwetsbare groep. Sommige werkgevers deinzen er niet voor terug om werknemers op te bellen of thuis te laten bezoeken.”

“Maar er zijn ook driestere methodes. Denk aan het werken met camerabewaking, het inschakelen van privédetectives, het sturen van privébewakingsagenten. In het geval van Swissport stonden op zeker ogenblik 16 overvalwagens van de politie klaar om desnoods in te grijpen. Heel verontrustend natuurlijk.”

“In het huidige politieke en economische klimaat zijn werkgevers minder bereid tot toegevingen. Dat merkte je ook aan de debatten over het statuut arbeiders-bedienden of over de loonnorm. Zo krijg je een moordende concurrentie en een ‘race to the bottom’ die de sociale omstandigheden van werknemers ondermijnt.”

“We zien ook dat sommige bedrijven zich wat graag laten bijstaan door advocatenkantoren om stakingsacties klein te krijgen. Het liefst van al willen de werkgevers alles zoveel mogelijk individueel of op bedrijfsniveau regelen. En ze krijgen daarbij steun van een deel van onze overheid. De bonden moeten zich verzetten tegen wetten of cao’s die het stakingsrecht inperken. Om te vermijden dat hun slagkracht wordt verzwakt.”

Eenzijdig verzoekschrift en dwangsommen

Bepaalde werkgevers trekken met een eenzijdig verzoekschrift naar de rechter en bedreigen stakers met dwangsommen, zoals je deze zomer nog zag bij Katoen Natie?

“Die dwangsommen zijn heel intimiderend voor werknemers. In 2008 was er een grote staking bij Carrefour. De directie slaagde er toen in om in een mum van tijd acties te laten verbieden. Een pamflet uitdelen, werd al bestempeld als ‘het hinderen van de bedrijfsuitoefening’.”

“Wie aan een stakingspost staat, moet weten dat de uitspraak aan elke actievoerder individueel moet worden meegedeeld. De gerechtsdeurwaarder moet dus ieders identiteitskaart vragen, maar hij kan dat niet afdwingen. In de praktijk blijken politieagenten de identiteitskaarten te vragen en die door te geven aan de deurwaarder. Wat niet mag.”

“De vakbonden kunnen derdenverzet aantekenen om zo de aanpak van de werkgever te dwarsbomen. Maar de zaak wordt dan wel pas behandeld wanneer de actie al lang voorbij is. Eigenlijk zou de rechter zich pas over een staking mogen uitspreken wanneer hij beide partijen heeft gehoord. De wijze waarop het nu werkt, is een rechtsstaat onwaardig.”

“Veelzeggend is trouwens dat werknemers niet de mogelijkheid hebben om een dwangsom te eisen van hun werkgever. Dat staat met zoveel woorden in de wet. In Nederland of Frankrijk kunnen werknemers wel een dwangsom eisen, bijvoorbeeld bij een onterechte overplaatsing.”

Wat kunnen werknemers en vakbonden doen om het stakingsrecht te verdedigen?

“Die strijd moet op diverse niveaus worden gevoerd. Om te beginnen moeten werknemers degelijk worden geïnformeerd over hun rechten wanneer er wordt gestaakt. Vakbonden moeten de motieven voor stakingen goed uitleggen en steevast reageren wanneer het stakingsrecht wordt bedreigd of aangevallen.”

“Ze moeten procedures van derdenverzet aanspannen wanneer werkgevers naar de rechter stappen. Op het niveau van de IAO (nvdr: Internationale Arbeidsorganisatie in Genève) moet blijvend aandacht worden besteed aan het belang van het stakingsrecht.”

Europa en stakingsrecht

Is het bestaan van ‘Europa’ een goede zaak voor het stakingsrecht? Of een handicap?

“Een vraag die ik genuanceerd moet beantwoorden. De Europese Unie zie ik eerder als een bedreiging op dit punt. Enkele jaren geleden werd nog geprobeerd om een wet tegen het stakingsrecht te maken, maar die werd gelukkig tegengehouden door twaalf van de lidstaten. De Europese commissaris van Vervoer onthaalde het optreden van Wathelet bij Swissport op applaus. En bij het Europese Hof van Justitie waren er al uitspraken tegen het stakingsrecht.”

“Bij de EU primeert het economische duidelijk op het sociale. Maar er is ook de Raad van Europa, die focust op de fundamentele rechten van burgers. Op dat niveau wordt het stakingsrecht wel goed benaderd. België kreeg van het Europees Hof voor de Rechten van de Mens (Straatsburg) al herhaaldelijk kritiek wegens de eenzijdige verzoekschriften en dwangsommen.”

“Het Europees Vakverbond (EVV) tracht de sociale rechten hoger op de agenda te krijgen bij de EU. Ideaal zou het Europees Verdrag moeten worden aangepast om de sociale rechten meer aan bod te laten komen. We zouden de beste sociale bescherming moeten veralgemenen binnen de Unie.”

Overwinning bij AG Insurance: recht op collectieve actie bevestigd

De verzekeraar AG Insurance brak op 11 juni 2012 een staking door naar de rechter te stappen met een eenzijdig verzoekschrift. Meteen werd door de vakbonden hiertegen derdenverzet aangetekend. Op 6 juni van dit jaar werd het eenzijdig verzoekschrift vernietigd door de rechtbank van eerste aanleg in Brussel.

Bij AG Insurance waren er begin 2012 geruchten over een flinke reorganisatie. De directie wilde 265 van de pakweg 4.000 personeelsleden naar andere vestigingen sturen. Hierdoor zouden de betrokken werknemers vaak veel langere reistijden krijgen. De directie wilde geen compenserende maatregelen nemen en wilde al evenmin horen van telewerk.

Voor de werkgever was het duidelijk: de betrokken personeelsleden konden de plannen aanvaarden of opstappen. De vakbonden wezen zo’n ultimatum van de hand en eisten een collectieve oplossing. Er werd actie gevoerd tegen de houding van de directie.

AG Insurance stapte naar de rechter, die oordeelde dat de acties van het personeel te ver gingen. De bonden lieten het daar niet bij en tekenden derdenverzet aan. Op 6 juni viel in die procedure de uitspraak: de rechter zag helemaal geen bewijs voor een ‘ontoelaatbare actie’ of voor ‘geweld’ en oordeelde dat de eerste rechter veel te ver was gegaan. De bonden hadden gewoon aangekondigd dat ze actie gingen voeren.

“Uiteindelijk haalden de bonden in grote mate hun slag thuis”, vertelt advocaat Jan Buelens, die in dit dossier de LBC-NVK vertegenwoordigde. “Er kwam een cao met compenserende maatregelen en telewerk werd ook toegestaan. Het is bizar dat de directie de zaak zo op de spits dreef en probeerde om groepen werknemers tegen elkaar uit te spelen.”

Voor Buelens is het duidelijk dat AG Insurance verkeerde argumenten aanhaalde om de acties van het personeel te kunnen dwarsbomen. “De overwinning in dit dossier kan de bonden zeker helpen wanneer andere werkgevers proberen gelijkaardige spelletjes te spelen.”

“De rechtbank van eerste aanleg was ondubbelzinnig”, zegt LBC-NVK-secretaris Ben Bellekens. “Er was nooit sprake van een ernstige bedreiging of schending van het recht op arbeid, het eigendomsrecht of de vrijheid van handel. De vakbonden stelden zich altijd constructief op en bleven zoeken naar oplossingen. Maar als de werkgever halsstarrig echt overleg blijft weigeren, rest alleen nog het stakingswapen.”

Dit verhaal verscheen in de editie september 2013 van ‘Ons Recht’, het ledenblad van de vakbond LBC-NVK, een onderdeel van het ACV. Ontdek meer over de LBC-NVK op www.lbc-nvk.be en via www.facebook.com/vakbondlbcnvk