Het boek werd gelanceerd op 13 oktober 2011, dag op dag vijftig jaar na de moord op Louis Rwagasore. Op 13 oktober 1961, negen maanden na Patrice Lumumba, wordt Rwagasore op het terras van de Tanganyika-bar in de Burundese hoofdstad Bujumbura neergeschoten door de Griekse huurmoordenaar Jean Kageorgis.
De 29-jarige politicus en zoon van de mwami, koning van Burundi, had net de parlementsverkiezingen gewonnen met zijn op onafhankelijkheid gerichte partij UPRONA en was daardoor eerste minister kunnen worden. De dader en zijn medeplichtigen worden snel opgepakt en in 1962 wordt door de rechtbank in Bujumbura de doodstraf uitgesproken tegen Kageorgis en twee medeplichtigen.
Op 30 juni 1962, één dag voor de onafhankelijkheid van Burundi van België, wordt alleen Kageorgis geëxecuteerd zeer tegen de zin van de jonge koning Boudewijn die de man graag gratie had willen verlenen, maar dat politiek blijkbaar niet kon waarmaken.
Het Burundese Hof van Cassatie verbreekt de vonnissen en een jaar later worden nog eens vijf bijkomende doodstraffen uitgevoerd.
Monnikenwerk
Dat zijn, zeer kort samengevat, de gebeurtenissen die Guy Popppe reconstrueert aan de hand van telexen en telegrammen, verhoren en processtukken, interne documenten, rapporten van de staatsveiligheid, persknipsels en interviews met nog in leven zijnde betrokkenen. De meeste van die documenten heeft de journalist aangetroffen in het archief van de federale overheidsdienst Buitenlandse Zaken.
In de goede traditie van de oral history interviewt Poppe onder meer de toenmalige procureur des konings Jacques Bourguignon, maar hij stuit daarbij natuurlijk ook op de grenzen van deze methode of – dat laat hij in het midden – op het selectieve geheugen van zijn geïnterviewden.
Bourguignon herinnert zich nog zeer scherp de details van de moord, maar over het mogelijk bredere politieke kader van de aanslag blijft hij op de vlakte.
“Het spreekt vanzelf dat er na vijftig jaar heel wat details uit zijn geheugen verdwenen zijn. Daarmee moeten hij en ik leven ook al zou elk, al was het maar fragmentair antwoord, dit boek rijker gemaakt hebben. Eén keer meende ik, heel even maar, iets op te merken wat een monkellachje zou kunnen zijn en erop zou kunnen wijzen, dat er ook een andere verklaring is voor zijn onvermogen om sommige facetten van de moordzaak te belichten dan de halve eeuw die er sindsdien aan ons voorbijgegaan is.” (p. 224)
Ook in zijn gesprek met Etienne Davignon, toenmalig kabinetsattaché van Paul-Henri Spaak, komt Poppe weinig nieuws te weten. Alleen, op het laatste deelt Davignon mee dat niet het hele dossier-Rwagasore in de archieven van Buitenlandse Zaken toegankelijk is. Wat betekent dat?
Vraagtekens
Ondanks het voortreffelijke speurderswerk van Poppe blijft er veel onduidelijk in deze zaak. Is er betrokkenheid van België geweest? Op die vraag kan de journalist geen definitief antwoord geven, maar toch schrijft hij met een slag om de arm: “Hoe dan ook is er sprake van verantwoordelijkheid of betrokkenheid, zonder dat ik me goed genoeg geplaatst voel om daarbij het juiste adjectief te zetten.” (p. 247)
“Maar”, voegt hij er dadelijk aan toe: “je kunt er niet aan voorbij dat de Burundese justitie, op dat moment volledig in Belgische handen, alles wat België impliceert, het doet er niet of ze in het moederland dan wel in Burundi actief zijn, zorgvuldig toedekt.”
Poppe stelt zich ook vragen (zonder daarop antwoorden te kunnen geven) over de hardnekkigheid waarmee koning Boudewijn de Belgische regering wilde overtuigen om op het gratieverzoek in te gaan. Was dat puur een gewetensprobleem of zat er meer achter?
Wat kunnen we uit dit alles afleiden over de Belgische dekolonisatie in Burundi en in het algemeen? Het besluit van Poppe is keihard: “België is door manoeuvres en manipulaties, achterhaalde denkbeelden en verkeerde inschattingen in identieke valstrikken als in Congo verstrikt geraakt en ook in het voogdijgebied jammerlijk mislukt.”
Werkelijkheid als roman
Een van de hoofdstukjes in dit boek heet ‘De werkelijkheid als een roman’. Daarmee doelt Poppe op de feiten rond de voorbereiding en de uitvoering van de moord, maar deze omschrijving kan ook worden gebruikt voor het boek in zijn geheel.
Het is zo opgebouwd dat het leest als een zoektocht naar een waarheid die uiteindelijk niet aan het licht komt, ondanks het monnikenwerk dat Poppe verzet heeft. In de eerste pagina’s stort de auteur de lezer in een vreemde wereld en het duurt wel even voor de grote lijnen duidelijk worden.
De geschiedenis van Burundi, die molshoop aan de grote meren, is nu eenmaal minder belicht dan die van grote buurman Congo. Dat doet Poppe en passant terwijl hij de context van de moordzaak probeert te achterhalen.
De lezer krijgt daardoor niet alleen een boeiend en spannend verhaal voorgeschoteld, maar krijgt er als toemaatje ook de geschiedenis van het voormalige Belgische voogdijgebied Burundi bij.
Guy Poppe, ‘De moord op Rwagasore, de Burundese Lumumba’, Uitgeverij EPO, Berchem, 2011, 270 blz. ISBN 9789491297052
