Twaalfpuntenprotest

De UNAM is de grootste universiteit van Latijns-Amerika. Naast een centrale campus te Mexico-Stad en een aantal kleinere campussen in de rest van het land, biedt de universiteit ook opleidingen aan op hogeschoolniveau. Alles samen telt de UNAM meer dan 300.000 studenten.

Ter modernisering van de hogeschoolopleidingen van het Colegio de Ciencias y Humanidades (CCH), één van de UNAM-hogescholen, lanceerden de UNAM- en CCH-directie in mei 2012 een twaalfpuntenplan. Eén van de punten betreft een beter begrip van het Engels. Andere punten leiden tot de implementatie van een meer ‘inclusieve’ opleiding. Zo worden de vakken lichamelijke opvoeding en ‘leren leren’ eveneens verplicht voor alle studenten.

Veel studenten bleken uiterst ontevreden met het twaalfpuntenplan. Ze beweren dat de opstellers ervan te weinig rekening hielden met hun opinie, en dat het resultaat een inperking inhoudt van het kritisch denkvermogen. Het plan beperkt hun keuzemogelijkheden ten voordele van een meer technisch en ‘marktgericht’ denken.

Begin februari 2013 escaleerde het protest tegen het twaalfpuntenplan. Meer dan een dozijn studenten van het CCH vielen het kantoor aan van hun directeur. Leraren getuigden hoe de studenten het CCH-rectoraat in lichterlaaie probeerden te zetten met benzine en zelfgemaakte bommen. Voor de schade die de studenten in kwestie aanrichtten, werden  vijf van hen permanent geschorst. Zes anderen kregen tijdelijke schorsingen van drie maanden tot één jaar.

Het protest nam een nieuwe wending op 19 april toen gemaskerde UNAM-studenten het rectoraatsgebouw innamen op de centrale campus. Naast de intrekking van het twaalfpuntenplan eisten ze eveneens dat de straffen opgelegd aan hun geschorste medestudenten geannuleerd zouden worden.

De ‘A’ in UNAM

De UNAM is de enige volledig autonome onderwijsinstelling in Mexico. De autonomie van de universiteit werd goedgekeurd in 1929 en gaf de instelling de vrijheid om haar eigen curriculum te ontwikkelen en om haar budget te beheren zonder tussenkomst van de overheid. Deze onafhankelijkheid behelst niet alleen puur academische aangelegenheden. La Ciudad Universitaria, de centrale campus, is als een stadsstaat binnen de grootstad, met eigen openbare transportlijnen en een eigen veiligheidsdienst. De federale politie en het Mexicaanse leger mogen er enkel binnen mits toestemming van de rector.

De volledige autonomie van de UNAM staat symbool voor het vrije en onafhankelijke onderzoek. Ze bevordert een algemene kritische instelling en opleiding, en wordt door bestuur en studenten erg hoog in het vaandel gedragen. Anderzijds vinden we in haar autonomie ook een verklaring voor hoe het mogelijk is dat iets meer dan een dozijn studenten zomaar het administratieve hart van de UNAM-campus kunnen bezetten.

Federale interventie

De UNAM-veiligheidsdienst is lang niet zo goed uitgerust als de Mexicaanse federale politie. Binnen de campus dragen agenten geen vuurwapens. Federale politieagenten daarentegen lopen doorgaans rond met shotguns, M4’s of andere wapens die we in België enkel kennen via films en computerspelletjes. Dat is mede het resultaat van het beleid van voormalig president Vicente Fox, die de oorlog verklaarde aan de vele machtige drugskartels die het land rijk is en die daartoe fors investeerde in nieuw wapentuig voor leger en politie.

De federale veiligheidsdiensten hebben een bijzonder slechte reputatie bij de UNAM-studenten. De voornaamste reden hiervoor is het zogeheten ‘bloedbad van Tlatelolco’  dat plaatsvond tijdens de studentenprotesten van 1968. Amper tien dagen voor de start van de Olympische zomerspelen te Mexico-Stad schoten overheidstroepen toen lukraak in op de protesterende massa. Het is tot op heden onduidelijk hoeveel burgers daarbij omkwamen. Naargelang de bron wordt melding gemaakt van 30 tot 300 doden.

Eerder al leidden interne spanningen binnen de UNAM tot interventie van de federale overheid. Op 11 maart 1999 barricadeerden studenten alle toegangspoorten tot de centrale campus nadat de rector een voorstel had gedaan tot verhoging van het inschrijvingsgeld aan de universiteit. De blokkade, die onder andere tot gevolg had dat er geen les werd gegeven binnen de muren van de campus, duurde maar liefst 292 dagen. Op 7 februari viel de federale politie de campus binnen en kwam er een einde aan de staking. 632 protestanten werden gearresteerd. Bij dit incident vielen er gelukkig geen doden.

Complexiteit

De toegankelijkheid en onafhankelijkheid van het universitaire onderwijs zijn waarden die door de UNAM-studenten – terecht – bijzonder hoog ingeschat worden. Wanneer de directie van de universiteit maatregelen voorstelt die deze waarden ook maar in de geringste mate raken, komen studenten massaal in opstand. Naast het bloedige verleden zijn er nog een aantal externe factoren die ervoor zorgen dat de huidige hervormingen extra gevoelig liggen.

Ten eerste is er de toenemende privatisering van niet-autonome onderwijsinstellingen elders in het land. Huidig president Enrique Peña Nieto wil dat de overheid het nationale onderwijssysteem controleert, en wil hiertoe de invloed van de lerarenvakbond aan banden leggen. Gesteund door lobbygroepen en grote ondernemers bracht hij reeds wijzigingen aan in de Mexicaanse grondwet, die sinds de Mexicaanse Revolutie (1910-1920) een vrij, publiek toegankelijk en seculier onderwijs vooropstelt. Dit leidde op verschillende plaatsen in het land reeds tot gewelddadig protest, ditmaal niet van studenten maar van hun leraren. Die laatsten kanten zich fel tegen wat ze de privatisering van het Mexicaanse onderwijs noemen.

Daarnaast is er de minder prominente aanwezigheid van de UNAM-veiligheidsdiensten vergeleken met de aanwezigheid van politieagenten elders in Mexico-Stad. Hoewel de UNAM-campus in vergelijking met de rest van de stad relatief veilig is, beweren kwatongen dat de universiteitscampus door het laksere optreden van de UNAM-veiligheidsdiensten een paradijs is voor drugdealers. Dealers zouden vervolgens een belangrijke rol spelen in het aanstoken van studentenprotesten, omdat ze er alle baat bij hebben de universiteit te vrijwaren van elke overheidsinmenging.

Voorlopige oplossing

Op 1 mei 2013 in de vroege ochtend verlieten de encapuchados het UNAM-rectoraat. Na 12 gespannen dagen gingen ze uiteindelijk akkoord om de discussie verder te zetten aan de onderhandelingstafel. Beide partijen spraken verzoenende taal en keerden zich tegen elke vorm van geweld. Misschien trokken ze hierbij hun lessen uit het verleden. De federale veiligheidsdiensten moesten ditmaal niet ingrijpen, maar het debat is nog lang niet voorbij. Ook elders in het land blijven studenten, leraren en overheid op gespannen voet verder leven.

Mathieu Beirlaen