Zij die denken dat Occupy Wall Street, de indignados in Spanje en andere wereldwijde protestacties zonder resultaat waren, moeten het resultaat van het Zwitserse referendum van afgelopen week er nog eens op naslaan.

In het referendum over de begrenzing van salarissen en bonussen van bankleiders, sprak twee derde van de Zwitsers, niet meteen een revolutionair volk, zich uit en gaf de aandeelhouders van financiële instellingen het recht om over salarissen en bonussen van hun managers te beslissen.

Een ander referendum – over het beperken van de salarissen en bonussen van managers en bestuurders uit alle sectoren tot een cijfer dat nooit groter mag zijn dan het vijftienvoud van het gemiddelde loon van hun werknemers – is binnenkort een feit.

Gehuil van bankiers

Op hetzelfde moment hebben de Europese Commissie en het Europees Parlement een akkoord bereikt over het begrenzen van de bonussen van leidinggevenden in de financiële sector tot een bedrag dat gelijk is aan hun jaarsalaris. Als de aandeelhouders zo beslissen kan het tot tweemaal dat bedrag, maar niet meer.

Het verwachte gehuil van de bankiers is interessant bij de verklaring van de redenen waarom ze de resultaten afwijzen. De eerste reden, die voornamelijk te maken heeft met het Verenigd Koninkrijk (VK), is de groter wordende kloof tussen Londen en Europa.

De financiële sector is goed voor 10 procent van het Britse bruto nationaal product (BNP) en in de Angelsaksische wereld surft men nog meer mee op de golf van toenemende bankiersbonussen dan elders. In een goed jaar kan een bonus daar tien keer hoger zijn dan een salaris.

Maar het is een feit dat het VK zich steeds meer beweegt in de richting van anti-Europese gevoelens – zoals de laatste lokale verkiezingen ook aantonen – en zolang Londen de voet op de rem houdt, zal Europa niet meer geïntegreerd geraken.

Risico’s belonen

Ten tweede zeggen bankiers dat het resultaat hogere lonen zal zijn, wat de aandeelhouders nog meer pijn zal doen, terwijl hoge bonussen meer flexibel zijn. Op die manier zullen de goede leidinggevenden verhuizen naar Wall Street, Hongkong, Sjanghai of Tokio en blijft Europa achter met de ‘tweedeklassers’.

Nu is het bekend dat hoge bonussen het nemen van risico’s belonen, een van de oorzaken van de kwakkelende prestaties in het bankwezen. Bovendien gaat dit argument voorbij aan het feit dat er groeiende consensus bestaat om terug te keren naar het pre-Bill Clinton-tijdperk.

In die tijd waren commerciële en investeringsbanken gescheiden van elkaar in de VS, juist om de hoge risico’s te beperken die wereldwijd tot verhoogde werkloosheid en armoede leidde.

Het derde argument is het meest interessant en laat zien hoe zeer de bankenwereld in zijn eigen waandenkbeelden is gaan geloven. Bonussen worden meestal gegeven in de vorm van een clawback bonus, ze zijn uitgesteld en vaak betaald in de vorm van aandelen, en ze kunnen worden ingetrokken.

Grote banken zoals de Royal Bank of Scotland of Barclays, hebben clawbacks gebruikt, en bankiers zeggen dat deze dreiging geldt als krachtig afschrikmiddel voor risicovol of onethisch gedrag.

Fraude

Nu zijn er geen gegevens beschikbaar die aantonen hoe vaak de clawback overal werd gebruikt. Wat wel beschikbaar is, is de informatie over talloze boetes die grootbanken kregen wegens fraude.

Het volstaat om ons te herinneren aan enkele details: 8,5 miljard dollar voor frauduleuze faillissementen op woningkredieten bij tien banken (waaronder Bank of America, Citigroup, JP Morgan Chase), gevolgd door een soortgelijke schikking van 557 miljoen dollar aan Goldman Sachs en Morgan Stanley.

Het geval van de frauduleuze vaststelling van het Libor-tarief (het uitwisselingstarief tussen banken) kostte de grootste Zwitserse bank UBS alleen al 1,5 miljard dollar tot nu toe. De directeur van Barclays werd verplicht om af te treden.

Waar is het effect van de clawback als een muur tegen onethisch en risicovol gedrag? De huidige wereldcrisis werd in 2008 in gang gezet door de speculatieve financiële verrichtingen in de VS. Twee jaar later werd dit mede door de schuldencrisis een Europese aangelegenheid.

Dit heeft geleid tot een ongekende chantage van de overheden door de markten en tot soberheid, met Griekenland als duidelijkste voorbeeld van de impact ervan op de mensen.

Ronduit obsceen

Rekening houdend met deze context is het nieuws dat de honderd rijksten ter wereld in 2012 nog eens 240 miljard dollar toevoegden aan hun weelde, ronduit obsceen. Het is duidelijk dat zij geen behoefte hadden aan dat geld, in menselijke termen.

De top 2 procent van de wereldbevolking (60 miljoen mensen) beschikt nu over evenveel rijkdom als 2,5 miljard mensen samen. De top 0,01 procent (600.000 mensen) is even rijk als twee miljard mensen samen.

De wereld telt vandaag 1200 miljardairs. Tegelijk worden we geconfronteerd met ernstige voedselproblemen. Elke dag komen er 192.300 nieuwe monden bij om te voeden, 70 miljoen per jaar. Volgens gegevens van de Landbouworganisatie (FAO) zijn de voedselvoorraden gedaald met 2,6 procent, terwijl de kosten blijven stijgen.

Volgens de Wereldbank gooien we in de rijke landen 40 procent voedsel weg. Dus met de 240 miljard die op een jaar werd opgestapeld door de 100 rijkste mensen, zouden we veel problemen kunnen elimineren.

Niet rechtvaardig verdeeld

Tegen 2050 worden twee miljard mensen meer verwacht. Het systeem is niet in staat om zelfs de huidige zeven miljard een goed bestaan te geven. Hoe zullen die twee miljard extra mensen, vooral afkomstig uit de armste delen van onze planeet, onderhouden moeten worden?

Het antwoord ligt voor de hand: we hebben de rijkdom, maar het is niet rechtvaardig verdeeld. Zoals men zegt: de rijken worden rijker, de armen armer.

Daarom zijn de mensen het beu, zoals het Zwitserse referendum duidelijk heeft aangetoond. Overal sijpelt ontevredenheid door in peilingen en protestpartijen bloeien.

We zitten in de overgang naar een ander systeem. Dit kan gebeuren door vreedzame en coöperatieve herverdeling, of door een voortzetting van deze groeiende sociale onrechtvaardigheid. De geschiedenis leerde ons veel lessen over dit onderwerp en het is nutteloos om ze allemaal in herinnering te brengen. We leerden ze allemaal op school, zelfs de 100 miljardairs. Dus, zoals het Zwitserse referendum laat zien, is het niet het bewustzijn dat ontbreekt, maar de politieke wil.

Roberto Savio

Roberto Savio is stichter en erevoorzitter van het persagentschap Inter Press Service (IPS).