De frustratie van feministes is groot, en terecht. We leven in een wereld waarin mensen kunnen beweren dat het aanvaardbaar is om iemand te verkrachten terwijl ze slaapt (1). Een wereld waarin bekende persoon na bekende persoon vrijuit gaat na seksuele intimidatie, verkrachting of misbruik van kinderen. Uiteindelijk vragen – eisen – wij maar één ding: neem vrouwen serieus. Hou wel rekening met ons en met seksueel geweld. Dat kan geen bijzaak zijn. Als er iemand een maatschappij wil vormen die vrouwen niet serieus neemt, is het niet onze revolutie.
De frustratie van links is groot, en terecht. Want onze wereld wordt beheerst door staten zoals de VS, die gespecialiseerd zijn in een onmenselijk gevangeniscomplex en het opsluiten en folteren van mensen zonder proces.
Het is inderdaad geen toeval
Dat Assange is aangeklaagd, terwijl veel anderen, die waarschijnlijk hetzelfde gedaan hebben, vrij rondlopen zonder proces, is misschien geen toeval. Dat klopt. Telkens als een bekende persoon wordt gearresteerd of beschuldigd, hoor je van overal dat het een politiek geïnspireerde beschuldiging is. Roman Polanski. Dominique Strauss-Kahn. Pol Van den Driessche. Julian Assange. En nog zoveel meer. En het zou inderdaad kunnen dat er ergens iemand dacht dat zo’n beschuldiging wel handig zou zijn in politiek moeilijke tijden.
Maar de conclusie dat de feiten verzonnen zouden kunnen zijn, volgt daar helemaal niet uit. Is het zo moeilijk te bedenken dat het wel eens allebei waar kan zijn?
Bovendien is er een verschil tussen iemand vervolgen omwille van seksueel geweld en omwille van het publiceren van wikileaks-documenten. Dit verschil is cruciaal. Maar zoals bijvoorbeeld Laurie Penny (nvdr: Britse columniste en feministe) schrijft in een opiniestuk, is het duidelijk in de belangen van de Verenigde Staten om die twee zaken samen te houden: “It is in their interests to ensure that Assange’s army of supporters cannot defend WikiLeaks without also being seen to defend his sexual conduct, whatever the truth of the case.” (2)
Als feministe leer je inzien dat seksisme niet altijd duidelijk zichtbaar is. We proberen daar op te letten via patroonherkenning (3): één incident vormt geen patroon, een hele reeks wel. Als élke keer als er een beschuldiging is, iemand zegt dat het politiek geïnspireerd is, dat de vrouw die naar buiten durfde komen gelogen heeft, dat die vrouw ook niet onschuldig is… dan is er een patroon dat als effect heeft dat vrouwen minder naar buiten durven komen met hun ervaringen, dat vrouwen niet serieus genomen worden, dat uiteindelijk het slachtoffer meer problemen krijgt dan de dader. Net zoals opmerkingen als “ik heb eens een keer gehoord over een vrouw die gelogen had”.
Sommige aspecten van seksisme zijn moeilijk te zien als je er niet voortdurend aandacht voor hebt. Je hoort over een bepaald geval en denkt jamaar, misschien liegt die vrouw wel. Die andere gevallen zullen wel waar zijn, maar deze ene keer, dit is nu eens een geval waarbij het niet echt gebeurd is. Maar als feministes zien we het patroon: élke keer is die ene keer waarbij het zogezegd niet echt gebeurd is. En op die manier wordt geen enkele zaak serieus genomen.
Het is merkwaardig hoe goed dit systeem werkt. Neem bijvoorbeeld een extreem duidelijk geval zoals dat van Roman Polanski: de feiten waren wereldwijd bekend, de getuigenis van het slachtoffer – toen een meisje van 13 – was online te lezen, de dader had bekend dat hij haar vol drugs had gestopt en verkracht. Dan nog steunt bijna heel Hollywood de dader en komen opmerkingen als “het is een politiek proces, Polanski was een linkse en daarom…” of “Ja, ok, het kan wel zijn dat ze minderjarig was, maar ze zal er niet zo hebben uitgezien”. Of moet er zelfs een nieuwe term als rape-rape (4) worden uitgevonden om toch maar te proberen alles goed te praten. Er is daar niets over te zeggen, behalve dat het systeem van seksisme een bijna perfecte hegemonie bereikt heeft. De feiten staan in 50 meter hoge letters voor je ogen te branden, maar je ziet ze niet. Waarschijnlijk is het ook daarom dat goedbedoelende mensen de grote man beginnen goedpraten. Hollywood sprak zich uit voor Polanski, de N-VA voor arme moegetergde Pol Van Den Driessche, en Michael Moore wil gerust de borg voor Assange betalen (5). Gezellig clubje.
Het is inderdaad zo dat het niet fair is dat Assange wel vervolgd wordt, terwijl zoveel anderen buiten schot blijven. De oplossing is voor de hand liggend: we gaan al die andere daders ook vervolgen en een eerlijk en serieus proces geven.
De grot van Plato
Telkens als ik ergens een discussie begin of een lezing geef over feminisme en geweld en het totale gebrek aan veroordelingen of wat dan ook, is er iemand die begint over de rechtsstaat en dat mensen onschuldig zijn tot het tegendeel bewezen is. Klopt, maar dat wisten we al. Als dat elke keer hetzelfde is, is dat niet zomaar een slimme opmerking van een democratische denker – ook al vinden ze dat altijd wel behoorlijk clever van zichzelf. Het debat stopt daarna meestal, de status quo blijft lekker behouden. En hoe gaan we het probleem nu oplossen? Nee nee, rechtsstaat! Ah oei ja, sorry hoor.
Het is een beetje droevig dat mensen zich soms zo blindstaren op abstracte principes die niet eens geldig zijn, terwijl de realiteit een totaal ander beeld schetst. Langs de andere kant, dat is bijna de definitie van het Westen: op hypocriete wijze steun betuigen aan een verzameling principes die enkel op papier bestaan. Het is donker in de grot en het beeld op de rotswand is wazig. Als we kijken naar de concrete realiteit dan zien we dat die rechtsstaat even degelijk werkt als onze befaamde democratie. Het is even onzinnig als zeggen dat de VS het land van de vrijheid is.
Ik ben een enorme voorstander van een rechtsstaat. Dat wil niet zeggen dat we moeten doen alsof we er nu in leven. Democratie is een proces. Vrouwen hebben het niet zo goed in deze wereld, hoe kunnen we dat beter maken.
De huidige rechtsstaat is structureel onderdrukkend voor vrouwen. Als zo’n 95 procent van alle verkrachters vrijuit gaat, dan is de conclusie dat dit niet de ideale rechtstaat is en dat het anders en beter moet kunnen. Als we de daders nu eens effectief verantwoordelijk gaan stellen voor hun daden, dan zouden we er al een flinke stap op vooruit gaan. Want het signaal dat de samenleving nu geeft aan daders is: doe maar op, je geraakt er toch mee weg. En aan slachtoffers: je betekent niets, jouw ervaring telt niet.
Het fameuze vermoeden van onschuld zou ook wel eens op het slachtoffer mogen slaan. Nee, niet elk slachtoffer is stiekem lid van een sluimercel van de CIA en wordt geactiveerd om ergens te gaan liegen over te linkse mediafiguren. Nee, niet elke beschuldiging van een bekende persoon is een politiek complot. Zolang daar geen bewijs voor is, nemen we aan dat het niet zo is.
De gemene verkrachter
In onze hoofden zit nog steeds het beeld van een verkrachter als een wereldvreemde gek, die ergens in een bosje zit te wachten. Linkse mannen hebben het goed voor met de wereld, dus die doen zoiets niet. Maar zo werkt het niet, het is juist door dit beeld dat daders buiten schot blijven.
Ook de opmerkingen van George “not everybody needs to be asked prior to each insertion” Galloway (nvdr: Brits politicus en auteur) horen erbij. Galloway is een nuttige idioot die een bepaald spectrum van seksisme voltooit. Aan de andere kant van het spectrum is de zelfverklaarde intellectueel die, na alle feiten die hij kon verzamelen doorgenomen te hebben, een zogenaamd objectief oordeel vormt over de zaak.
Het totaalbeeld gevormd door de walgelijke uitspraken van bepaalde opiniemakers, de irritante oogklepoordelen van de gemiddelde nepprogressieveling en de bijna unanieme steun voor eender welke Grote Bekende Man die beschuldigd wordt, samen met het totale gebrek aan veroordelingen die volgen, is een beeld van wat feministes een verkrachtingscultuur noemen.
Neem vrouwen serieus
Hoe nemen we vrouwen serieus? Ten eerste, beseffen dat we een probleem hebben met definities en de macht om die vorm te geven. Mensen met macht proberen voortdurend seksueel geweld te herdefiniëren. Het is geen geweld als ze er ouder uitzag, ze ooit eerder al ja had gezegd, ze mee ging naar zijn huis, ze ooit eerder al eens gelogen heeft, ze lid is van een verkeerde organisatie, ze niet hard genoeg terugvocht, ze condooms bijhad, noem maar op. Het zijn duidelijk niet de slachtoffers die die termen definiëren.
Ten tweede, een gelijke behandeling voor iedereen die seksueel geweld pleegt. Dat wil zeggen: een serieus proces, geen jury van tienduizend wildvreemden ergens op een website, geen automatische aanname van een politiek complot als de beschuldigde ooit eens iets goeds gedaan heeft of wat boeken of films geproduceerd heeft.
Ten derde, als er ergens duidelijkheid is in een proces: zorg dan dat er ook iets gebeurd. De veroordelingsgraad is zo’n 5 procent, dat wil zeggen dat 95 procent van de daders er vlotjes mee wegraken. Welke boodschap brent dat naar buiten? En niet alleen dat, wat is het effect op vrouwen in onze samenleving, vrouw na vrouw na vrouw die duidelijk gemaakt wordt dat ze niet geloofd wordt, dat het de maatschappij geen zak kan schelen, dat je zwaar aangevallen wordt als je ooit naar buiten komt met een ervaring over een bekende persoon. En waarom zijn er niet meer middelen voor dadertherapie en andere zaken?
Ten vierde, stop jezelf als je denkt of uitspraken doet waarvan je eigenlijk weet dat ze niet juist zijn. De wereld is niet simplistisch ingedeeld in goede perfecte helden en slechte gemeneriken.
Ten vijfde, geloof vrouwen als ze hun verhaal doen. Wij doen dat niet zomaar, naar buiten komen met onze ervaringen. Dat kost heel veel moed en we weten dat we keihard aangevallen zullen worden. Toch proberen we het en soms lukt het. Niet iedereen, niet altijd. Soms.
Oproep voor creativiteit
Het is duidelijk dat er een oplossing nodig is, het huidige systeem voldoet op geen enkele manier, noch om geweld op vrouwen te beginnen voorkomen, noch om een antwoord te bieden op het geweld dat momenteel bestaat. We hebben geen oplossingen, blauwdrukken, wat dan ook. Dus laten we creatief zijn en allerlei verzetsmethodes proberen in plaats van rond de tafel te zitten, slogans mompelend over gevangenissen en die ene valse beschuldiging ooit in 1920. Alvast enkele groepen en actievormen die misschien voor inspiratie zorgen.
Hollaback acties-zijn wereldwijd al bekend en nu ook tot België doorgedrongen. Hollaback-acties brengen aandacht voor de reële problemen die vrouwen ondervinden en laten vrouwen hun verhalen vertellen. Het is een mooie vorm van zelforganisatie die vrouwen over de hele wereld verenigt. Hollaback Brussel heeft recent naar aanleiding van de docu van Sofie Peeters en de antwoorden van politici zelf een antwoord met interessante suggesties voor verandering gegeven (6).
Het Incite! project (7) in de VS is een fantastisch initiatief waar binnen een gemeenschap op een heel inclusieve manier georganiseerd wordt om aan geweld een einde te maken. Het project is gedecentraliseerd, vanuit de gemeenschap zelf georganiseerd en hangt niet af van een of andere overheid met geweldmonopolie om op te treden. Integendeel, het komt uit een gemeenschap waar de politie al te vaak misbruik maakte van hun macht en de situatie nog erger maakte dan ze al was. Community uprising, wie kan daar nu niet achter staan?
In India is er een Gulabi Gang (8) van vrouwen met bamboestokken die zelf zorgen voor wat gerechtigheid, mannen aanspreken op hun gedrag en proberen hen besef bij te brengen. De groep telt ondertussen duizenden leden en ze focussen steeds meer op allerlei sociale hervormingen.
En dan is er natuurlijk Pussy Riot! Als de drie vrouwen die momenteel opgesloten zijn een dergelijk protest aandurven in Rusland, moeten wij hier met veel minder moed toch ook heel wat kunnen klaarspelen? Hun protest heeft al veel losgemaakt, over de hele wereld is er protest en organiseren mensen acties. Er zijn nog kathedralen en irritante populisten die wel eens een liedje verdienen…
Al die zaken zouden natuurlijk wat vlotter gaan, moesten we effectief een feministische beweging hebben in België. Daar zijn we nog niet, maar de regelmatig aan het licht komende crisissen kunnen wel een aanleiding vormen om ons beter te organiseren.
Besluit
Het wordt tijd om ons te baseren op een concrete realiteit in plaats van abstracte principes toe te passen als het ons goed uitkomt. We hebben ruimte nodig voor allerlei feministische experimenten. Er zal altijd kritiek zijn, wat we ook doen, maar feminisme is een revolutie, geen public relations campagne (vrij naar Gloria Steinem). Ik hoop dat we meer kunnen experimenteren met actie- en organisatievormen en ons niet teveel aantrekken van wat de mainstreamkranten schrijven – die hebben hun geloofwaardigheid toch al lang verloren.
(1) George Galloway, parlementslid van de Britse socialistische partij Respect. http://www.bbc.co.uk/news/uk-politics-19323783
(3) Melissa McEwan, Shakesville, http://shakespearessister.blogspot.com/2008/04/feminism-101-sexism-is-matter-of.html
(4) http://jezebel.com/5369395/whoopi-on-roman-polanski-it-wasnt-rape+rape
(6) http://brussels.ihollaback.org/2012/08/08/government-responds-Hollaback-replies/
(7) http://www.incite-national.org/
Evie Embrechts
Evie Embrechts is actief bij FEL (Feministisch en Links), VOK (Vrouwen Overleg Komitee) en Scumgrrrls. Ze schrijft sinds 2011 voor DeWereldMorgen.be en ook voor verschillende blogs.
