Met zeer veel interesse hebben we het artikel in DM van 21-4-2012 over het doctoraatsonderzoek van Jelle Mampaey gelezen. Onze verwondering over de bevindingen was zo groot dat we meteen het proefschrift zelf hebben doorgenomen. Kort samengevat argumenteert de heer Mampaey dat scholen zich ‘traditioneel Vlaams’ moeten voordoen en uitstralen dat ze ‘migrantenculturen weren’ om aantrekkelijk te blijven voor autochtone ouders. Desnoods doen ze zich meer monocultureel voor dan ze zijn. Anders zijn er volgens Mampaey ‘desastreuze gevolgen’ voor de scholen: ze dreigen concentratiescholen te worden en aan kwaliteit te verliezen. De heer Mampaey slaat de bal echter op een aantal punten mis, en dit zowel op vlak van theoretische aannames als op vlak van gehanteerde methodes. Wij argumenteren dat de echte desastreuze gevolgen er zullen komen indien beleidsmakers of scholen het proefschrift van de heer Mampaey aux serieux nemen en effectief kiezen voor ‘traditioneel Vlaams’ beleid naar binnen en/of buiten. Uiteraard staan scholen voor enorme uitdagingen in de wijze waarop ze zich profileren naar de buitenwereld. Maar wat de heer Mampaey voorstelt is nogal kort door de bocht. Bovendien schrijft hij zich in een binair denken over onderwijs, waarbij het ene goed en het andere slecht is.
Ten eerste gaat Mampaey ervan uit dat een concentratieschool synoniem staat voor een slechte school. Dit is echter een zeer onvoorzichtige en ongefundeerde assumptie. De auteur kan deze assumptie dan ook nergens in zijn proefschrift staven; dit is theoretisch gezien en op basis van wat we internationaal weten over dit onderwerp ook onmogelijk met de gegevens van scholen waarover hij beschikt. Nochtans zijn er twee grootschalige studies in Vlaanderen die schoolsegregatie onderzochten (SIBO-onderzoek en SINBA-onderzoek). Beide studies hebben vastgesteld dat de impact van de etnische samenstelling op de onderwijskwaliteit van een school verwaarloosbaar klein is. Er zijn evenveel concentratiescholen die kwaliteitsvol onderwijs leveren als kwaliteitsvolle ‘witte’ scholen. Maar Mampaey verwijst nergens in zijn proefschrift naar het SIBO of het SINBA onderzoek. Dit kan twee redenen hebben: ofwel is zijn literatuurstudie onaanvaardbaar beperkt, ofwel komt een verwijzing naar deze studies hem niet goed uit. In beide gevallen is er sprake van een niet onbelangrijk wetenschappelijk hiaat.
Ten tweede, zelfs indien de boven omschreven foute aanname van Mampaey juist zou zijn, dan nog kunnen we de vraag stellen hoe hij besluit dat autochtone ouders kost-wat-kost een Vlaamse monoculturele school wensen en desnoods zullen wegtrekken uit multiculturele scholen? Mampaey heeft welgeteld met 3(!) autochtone ouders gesproken. Nu kunnen kwalitatieve gegevens wel heel rijke informatie bevatten over bepaalde processen, maar voor veralgemenende uitspraken, zoals Mampaey doet, zijn er hardere cijfers nodig. En die harde cijfers spreken Mampaey in alle talen tegen: het Sinba-onderzoek, dat 706 leerkrachten en 1933 ouders bevraagt, maakt duidelijk dat zowel ouders als leerkrachten doorgaans multiculturele scholen verkiezen boven monoculturele ‘Vlaamse’ scholen. Uiteraard worden fenomenen van witte vlucht én zwarte vlucht gestuurd door wat ouders percipiëren als kwaliteit en bij gebrek en objectieve informatie wordt dat vaak foutief afgeleid van de etnische samenstelling van de school. Het logische beleidsvoorstel is dus om de ouders beter te informeren over kwaliteit van zwartere scholen, niet om een witte sluier rond deze scholen te doen.
Ten slotte is het verbijsterend dat de studie gewoonweg concludeert dat scholen best strategisch handelen en desnoods uit zelfbehoud naar buiten toe een ‘vertekend’ beeld van hun school ophangen als traditioneel Vlaams. Moet de school meegaan met het gebrek aan kennis en inzicht of met het veronderstelde racisme van sommigen ouders. Gelukkig zijn er ouders die daar niet zo over denken en bewust kiezen voor een multiculturele school in de buurt van waar ze wonen. Welk pedagogisch project schuilt achter de aanbevelingen van Mampaey? Front-stage racisme? Heeft de auteur zich eigenlijk afgevraagd wat er zal gebeuren als ouders op basis van een dergelijk vertekend beeld een school kiezen en na een paar dagen de school goed van binnenuit beginnen te kennen? Niemand wil een kat in zak kopen. Dit lijkt op platvloerse economische consumentenmisleiding. Nog meer, de boodschap die allochtone leerlingen meekrijgen in dergelijke scholen is niet minder dan: ‘jullie culturele, talige en religieuze bagage is minder waard dan die van onze Vlaamse leerlingen’. Wanneer het kerninstituut van de samenleving deze boodschap van tweederangsburger uitdraagt, moeten we ook niet verwachten dat deze leerlingen enige vorm van burgerschap zullen vertonen, en niet ten onrechte.
Piet Van Avermaet
Stef Slembrouck
Mieke Van Houtte
Peter Stevens
Orhan Agirdag
