Langer werken? Hoe houden we dit vol?
Opinie, Nieuws, Wereld, Samenleving, Grondstoffen, Oikos, De vooruit, Productiviteit, Economische groei, Peak-oil, Welvaartsstaat, Dirk Holemans, Staking 30 januari, Overconsumptie, We Strike Back, Fossiele brandstofgestookte groeieconomie, Kwetsbare planeet, Langetermijnperspectief -

Langer werken? Hoe houden we dit vol?

We willen langer werken, maar hoe houden we het vol? Hoe vast zitten we aan onze eigen welvaart en groei? Hoe plaats je dat binnen de huidige globalisering en tegenover een economie die er vanuit ecologisch perspectief binnen 30 jaar helemaal anders zal uitzien? Dirk Holemans' bijdrage aan het debat 'We strike back' in de Vooruit.

vrijdag 3 februari 2012 17:25
Spread the love

Beste mensen,

Eerst en vooral wil ik de Vooruit feliciteren met dit prachtige initiatief en jullie allemaal voor jullie aanwezigheid. Ik ben daar zeer blij mee. Het is een teken van de vitaliteit van onze democratie, dat veel mensen willen bijdragen aan een grondig debat over de toekomst. Want daar gaat het natuurlijk over. Hoe zien we de toekomst van onze kinderen, van onze kleinkinderen?

En over kinderen gesproken: nog niet zo lang geleden vroeg Lisa, mijn jongste dochter, mij het volgende: “Papa, welke gsm had jij toen je twaalf was?” Waarop ik antwoordde dat het een heel duurzame was, nooit stuk was en ik toch gelukkig was.

Alle gekheid op een stokje, wat ik hiermee wil aangeven, is dat onze wereld een wereld in verandering is, en we dus er niet van mogen uitgaan dat de toekomst een herhaling is van het heden. Open staan voor verandering betekent ook zo goed mogelijk in kaart brengen welke uitdagingen onze toekomst mee bepalen.

Dat is ook wat ik met mijn korte inleiding wil doen: het debat bevruchten met een ecologisch langetermijnperspectief

Langer werken. Wie de media volgt en kijkt wat de dominante boodschap is van regeringen en internationale instellingen, hoort dat de enige oplossing uit de crisis erin bestaat dat we met zijn allen langer en harder zullen moeten werken. Alleen zo krijgen we de economische trein terug op de rails, houden we de verzorgingsstaat betaalbaar, enzovoort.

Mijn benadering hiervan is de volgende: binnen ons huidige systeem, ontwikkeld in de 20ste eeuw, is dit een zeer logische redenering. Maar we zitten ondertussen in de 21ste eeuw, en de huidige systeemcrisis toont dat ons huidige model ten einde loopt.

We staan aan het einde van een tijdperk: de komende 20 jaar gaan we meer veranderingen mee maken dan de hele voorbije eeuw. De op fossiele brandstoffen gestookte groei die rekent op onbegrensde natuurlijke grondstoffen en ondersteund wordt door het steeds maar verruimen van de geldvoorraad, is nu tot een einde gekomen. De grenzen van een op krediet gevoede economie vallen samen met de grenzen van goedkope fossiele energie en vlot beschikbare grondstoffen. Mocht u op zoek zijn naar de uitdaging van uw leven, wel u hebt ze bij deze gevonden!

Ik wil nu in vijf korte punten dit toekomstbeeld onderbouwen, elk punt start met een titel en eindigt met een slotzin.

1. The sky is the limit, of omgekeerd

Wat gebeurt er als we braaf doen wat ons men wil opleggen: namelijk allemaal harder en langer gaan werken? Het antwoord is in feite heel eenvoudig, dan gaan we met zijn allen meer goederen en diensten produceren, die op hun beurt ook geconsumeerd moeten worden.

En dan heb ik het nog niet over de jaarlijkse stijging van de productiviteit, die maakt dat we met een gelijke hoeveelheid werk almaar meer gaan produceren. En tot op heden is dergelijke groei steeds gepaard gegaan met een toenemend gebruik van grondstoffen en energie. Er is geen enkel bewijs dat een stijgende eco-efficiëntie kan toelaten om nog meer te produceren en tegelijk de planeet minder te belasten.

Beste mensen, je hoeft geen genie te zijn om tot volgend besluit te komen: almaar meer uren werken, meer goederen en diensten produceren en dus meer consumeren, is onmogelijk op een eindige planeet. We overschrijden nu al de draagkracht van de planeet, we verbruiken al zoveel grondstoffen en energie dat we anderhalve planeet nodig hebben.

Sinds de Tweede Wereldoorlog is de wereldeconomie vijf keer groter geworden. En een jaarlijkse groei van amper 1 procent betekent dat de wereldeconomie nog eens met de helft zal toenemen tegen 2050. Denken we nu echt dat dit kan op een eindige planeet?

Je kan je huis een beetje overbelasten door bijvoorbeeld een tuin op je dak te maken, je kan nog een beetje meer overdrijven en er een zwembad op plaatsen, maar er komt een punt, misschien met de jacuzzi erbij, dat de boel instort.

Slotzin: the sky is not the limit: maar de limiet ligt vlakbij aan de horizon.

2. Rijker maar ook armer

De laatste decennia is onze welvaart, onze materiële rijkdom alleen maar toegenomen en toch zijn we hier in de westerse wereld geen haar gelukkiger op geworden. Integendeel zou ik bijna zeggen, meer en meer mensen kunnen niet meer mee in de dagelijkse ratrace, geraken uitgebrand door te hard te werken, laten zich meeslepen in overconsumptie en eindigen met een schuldenberg. Dit leidt tot de fundamentele vraag: wat is het doel van onze economie, waarom moet het almaar meer zijn?

Onderzoek wijst uit dat van zodra het gemiddelde inkomen van burgers in een land boven de 15.000 dollar ligt, het weinig uitmaakt of dat land later nog rijker wordt. Wat wel belangrijk is, is de onderlinge ongelijkheid. Dit maakt het verschil. De World Business Council for Sustainable Development wijst bijvoorbeeld in haar rapport Vison 2050 er op dat terwijl in de VS het BNP sinds 1980 toenam met 60 procent, mensen er nu zelfs gemiddeld iets minder gelukkig zijn dan toen.

En ook in eigen land schreef de econoom Geert Noels eind vorig jaar een opmerkelijk opiniestuk onder titel ‘Mag het wat trager, alstublieft?’ Zijn analyse, die we vroeger enkel maar bij ecologische denktanks vonden, krijgt nu gehoor bij deze vermogensbeheerder: “de huidige vorm van groei is niet duurzaam, want gestoeld op schulden die het gevolg zijn van overconsumptie en niet van productieve investeringen”.

Noels pleit voor een economie op mensenmaat en wil dat meer mensen meedoen aan het economisch proces. Dit wordt voor hem mogelijk als de samenleving en de productie vertragen. Het is mogelijk te leven met minder volume en toch meer kwaliteit. Voor de econoom is dit een optimistisch verhaal van meer levenskwaliteit en arbeidsparticipatie. Wat haal ik hieruit?

Slotzin: harder werken en meer consumeren, maakt ons niet gelukkiger, waarom er dan naar streven?

3. Werken aan de tijd

Niet alle noden in onze samenleving worden vervuld door de markt, en dat is maar goed ook. Heel wat zaken verbonden met ons geluksgevoel zijn verbonden met zogenaamde niet-economische activiteiten als zorgen voor elkaar, zelf dingen maken.

Maar daar hebben we dus tijd voor nodig, autonome tijd naast de betaalde job. Want we zitten in een periode van sterke vergrijzing én de geboorte van heel wat kinderen, vooral in de grote steden. Welnu, het is onmogelijk om al de zorg voor deze generaties te professionaliseren en te betalen. Dan pas zou onze verzorgingsstaat onbetaalbaar worden!

Maar als iedereen langer en harder moet werken, wie gaat er dan voor de kinderen zorgen als ze eens een week ziek zijn, en wie geeft er mantelzorg aan de ouderen?

Slotzin: meer werken leidt tot meer koopkracht, maar niet alles is te koop.

4. Welkom in de eindige wereld

Heel ons economisch model steunt op de idee van goedkope en vlot beschikbare aardolie, op het voortdurend en permanent kunnen invoeren van grondstoffen van over heel de wereld. Dit schraagt ons model waarin we nu het debat voeren over langer werken.

Zo heeft het Wereld Energie Instituut in haar rapport van 2010 duidelijk aangegeven dat we in de periode van peak oil zitten: vanaf nu krijgen we te maken met het omgekeerde van vlot beschikbare en goedkope olie. Ook heel wat grondstoffen zullen schaarser en schaarser worden.

Dat gaat dan niet alleen over gekende metalen als zilver of nikkel, maar ook zeldzame aardmetalen die maken dat onze gsm en de zonnepanelen op ons dak functioneren. Maar het gaat ook over fosfor, dat we massaal uit de grond halen om kunstmeststof te fabriceren, zonder dewelke ons voedselsysteem stil valt.

Welnu: Europa heeft geen grondstoffen. En de landen die ze wel hebben zoals China beginnen ze nu zelf te gebruiken en de export te verminderen.

Dit plaatst heel wat vraagtekens bij de huidige invulling van onze kenniseconomie, waarbij altijd gesteld wordt dat onze hersenen onze enige grondstof zijn, en we dus daarin moeten investeren om onze welvaart op peil te houden. Welnu, de paradox is natuurlijk dat die hersenen nog amper ingezet zijn geworden om een economie op poten te zetten die het dan met veel minder van die andere grondstoffen en energie kan doen.

Volgens cijfers van de Nationale Bank stegen tussen 2000 en 2010 zowel de loonkosten als de kosten voor grondstoffen. De stijging van de loonkosten (32 procent) bleef echter ver onder de stijging van de grondstofkosten (155 procent) en de energiekosten (188 procent).

Een efficiënt en duurzaam gebruik van grondstoffen, maar ook de creatie van meer toegevoegde waarde zodat het aandeel van de grondstofprijs in het productieproces zakt, is voor onze bedrijven van groter nut dan een provocatief debat over de loonindexering.

Slotzin: een echte kenniseconomie van de toekomst werkt aan een grondstofarme economie in een fiscaal gunstig regime, waar energie en grondstoffen zwaarder dan nu belast worden en arbeid veel minder, zodat het loont jobs te creëren en het milieu te sparen.

5. Het klimaat zal niet wachten

Recent werd aan CEO’s van 200 topbedrijven wereldwijd gevraagd wat zij zien als de belangrijkste uitdaging voor de toekomst, zowel qua ernst als urgentie. Welnu, ze kwamen uit bij de klimaatwijziging. Een debat over een hervorming van onze economie, over jobs en investeringen, zonder dat deze uitdaging centraal zet, is een non-debat. Heel concreet betekent dit: welk model van productie en jobcreatie zal ons toelaten om de uitstoot van broeikasgassen met 90 procent te verminderen tegen 2050?

Slotzin: een debat over economie gaat ook altijd over de toekomst van de planeet.

Beste mensen,

We moeten dus dringend het debat verdiepen en anders ijken.
Het gaat niet alleen over hoe lang we moeten werken, maar vooral aan welke toekomst we willen werken. Het gaat niet alleen over onze job in de productiefabriek, maar ook over wat we dan produceren. Gaat het over goederen die we nodig hebben, of goederen die goed in de markt liggen?

In het debat gaat het dan niet alleen over hoeveel jobs we kunnen creëren, maar ook hoeveel jobs we willen herverdelen. Het gaat dan niet alleen over hoe lang we moeten werken, maar ook over hoe lang we de aarde nog een toekomst geven.

Dit maakt dat in het huidig debat dé basis van alle welvaartscreatie ontbreekt! Want zonder een gezonde planeet aarde valt er geen enkele meerwaarde meer te creëren.

We staan voor de transitie van een fossiele brandstofgestookte groeieconomie naar een economie die zich voegt naar de grenzen van de eindige en kwetsbare planeet aarde. We zitten op ongekend terrein met harde grenzen aan vlot beschikbare energie, grondstoffen én kredieten.

Deze situatie vergt de inzet van alle creativiteit waarover we beschikken, zo hebben we nood aan nieuwe ondernemers die producten en diensten ontwikkelen voor dit nieuwe tijdperk, aan politici die nieuwe vormen van beleid op de sporen zetten waarbij de toekomst centraal staat, aan visionairen die kwaliteit van leven een nieuwe invulling geven. En of het nu in de woningbouw, de energieproductie of de voedselteelt: er liggen kansen voor het grijpen.

Tot slot Ik heb alle begrip voor mensen die in verantwoordelijke posities er voor zorgen dat het huidig systeem niet ineenstort, maar willen ze verantwoord bezig zijn dan moeten ze tegelijk ook de transitie naar de ecologische samenleving van morgen voorbereiden.

Die toekomst ziet er goed uit, als we samen werk maken van een welvaartstaat die minder steunt op steeds meer consumeren en produceren, maar weer vertrekt van de vraag van wat zin en betekenis geeft in ons leven, van de vraag: waarvoor doen we het?

Dirk Holemans

Dirk Holemans is coördinator van de ecologische denktank Oikos.

dagelijkse newsletter

take down
the paywall
steun ons nu!