De 99 procent

Medio november, Los Angeles. Het bericht dat de grootste federatie van Amerikaanse vakbonden (AFL-CIO) het Occupy-protest zal ondersteunen, wordt euforisch onthaald door de protesterende jongeren aan de campus. “We zijn nu meer dan ooit de 99 procent,” hoor ik een studente roepen. Ongelijk kan ik haar niet geven: hoewel vakbonden ook hier niet meer ‘in’ zijn, blijven ze wel degelijk de belangrijkste vertegenwoordiging van de werkende mensen. Een gevoel van trots en hoop overvalt me dan ook wanneer ik jongeren en werknemers—zwart, latino en blank—samen zie protesteren.

Omgekeerde cultuurschok

Een maand later, tijdelijk terug in Vlaanderen. Het gekende en geroemde sociaal overlegmodel wordt bruusk aan de kant geschoven en ingrijpende hervormingen worden opgelegd aan de werkende mensen. Los van de inhoud van de hervormingen, zou dit voor iedere democraat al voldoende reden moeten zijn om te protesteren, en desnoods te staken voor meer evenwichtige hervormingen.
De Vlaamse publieke opinie denkt daar echter anders over. Meer dan de helft van de Vlamingen steunt de stakingen niet, meldt het onderzoeksbureau Profacts (DS 25/01). Sommige willen staken gewoonweg illegaal maken en vooral jongeren Twitteren trots dat ze niét mee actie voeren. Het contrast met California is opmerkelijk en ik kan mijn Vlaamse ervaringen niet anders omschrijven dan een omgekeerde cultuurschok. De jongeren, vaak bestempeld als apolitiek en niet geïnteresseerd, reageren deze keer met een ware vakbondshetze.

Stockholmsyndroom

Paradoxaal, is het niet? Jongeren, bij wie nauwelijks een Twitter-berichtje als steun voor het Occupy-protest of de Europese Indignados afkon, en die geen Facebook-groep oprichten tegen de bankenbonussen, trekken plots alle registers open tégen de vakbonden. Paradoxaal, want de crisis is niet veroorzaakt door de vakbonden, maar wel door casinokapitalisten. Toch geniet het neoliberale beleid meer steun dan ooit tevoren en vakbondsprotest ertegen wordt gezien als schadelijk. De hervormingen zullen minsten even pijnlijk zijn voor de jongeren, maar net die reageren masochistisch. Als een beroepsmisvormde socioloog vraag ik me dan af wat er aan de hand is.

Ik kan me geen andere verklaring indenken dan dat we in Vlaanderen lijden aan een collectief Stockholmsyndroom. Het neo-liberaal casinokapitalisme dat onze toekomst gijzelt, kan rekenen op meer sympathie dan de vakbonden. De daden van de gijzelnemers en de gevolgen ervan worden stilzwijgend aanvaard, gerationaliseerd en verdedigd als noodzakelijk.

Absolute controle

Hoe komt dat uitgerekend in tijden van de banken- en eurocrisissen, de affiniteit met het neoliberalisme stijgt? Psychologen nemen aan dat het Stockholmsyndroom vooral ontstaat in een omstandigheid waar de gijzelnemer absolute controle over de gegijzelde uitoefent en dus ook in de basisbehoeften voorziet van het slachtoffer. De gijzelnemer kan eventueel beslissen om een eind te maken aan het leven van het slachtoffer, maar doet dat niet. Dit wordt door het slachtoffer gepercipieerd als een weldaad, met een groeiende sympathie als gevolg.

Dus hoe sterker de afhankelijkheid van het slachtoffer, hoe groter de affiniteit met de dader. Dit is misschien een verklaring waarom de Vlaamse jeugd lijdt aan het collectief Stockholmsyndroom: we voelen ons wellicht volledig afhankelijk van het kapitalisme. Jongeren groeien bovendien op met verhalen over de gruwelijkheden die het kapitalisme ons eventueel kan aandoen: ons spaargeld dat in rook opgaat, pensioenen die niet meer uitbetaald worden en bedrijven die massaal wegtrekken naar China. Doordat het niet zover komt, worden de neoliberale hervormingen wellicht gepercipieerd als noodzakelijk, een weldaad voor onze welvaart, terwijl we allang vergeten zijn dat het zover is kunnen komen door jarenlange laissez-faire politiek. De syndicale strijd tegen de neoliberale hervormingen wordt daarom wellicht gezien als de boosdoener.

Bullhead

Ondertussen terug in California, op café in West-Hollywood. We luisteren naar de State of the Union van Obama. Hij zweert het redden van de banken af, pleit voor het hervormen van de fiscaliteit en pleit voor een miljonairstaks. Is Obama dan een verkapt PVDA-lid of ABVV-militant? Nee, hij is alleen verkozen door jongeren die duidelijk minder masochistisch zijn dan onze Vlaamse jeugd en die weten blijkbaar dat er alternatieven zijn.

Het laatste gespreksonderwerp van de avond is de Oscar-nominatie van de Vlaamse film ‘Bullhead’. Mijn Limburgse roots tevergeefs, neem ik geen deel aan de discussie–te druk bezig me proberen te herinneren hoelang het geleden was dat ‘Daens’ dezelfde nominatie kreeg. Het exacte antwoord weet ik niet meer, maar het juiste antwoord wel: een eeuwigheid.

Orhan Agirdag

*Socioloog, postdoctoraal onderzoeker aan de University of California Los Angeles (UCLA)