Economie, Samenleving, Tmd, Dirk Van Duppen, Homeopathie, SKEPP -

Homeopathie: bekocht of behandeld? Een interview met Dirk van Duppen

Volgens dokter Dirk Van Duppen is het nu echt wel bewezen dat homeopathische medicijnen niet beter presteren dan placebo. Het moet nu volgens hem maar eens gedaan zijn met dat bedrog vanwege de homeopathie en de farmaceutische industrie. Van Duppen pleit voor een patiëntgerichte aanpak die rekening houdt met context effecten.

vrijdag 6 mei 2011 19:28
Spread the love

Eind januari barstte naar aanleiding van een actie van SKEPP (Studiekring voor Kritische Evaluatie van Pseudo-wetenschap en het Paranormale onderzoekt) het debat over homeopathie weer in volle hevigheid los. De voorstanders van homeopathie wezen de farmaceutische industrie met de vinger, dus gingen wij ons licht opsteken bij Belgiës bekendste bestrijder van Big Pharma: Dirk Van Duppen.

Toen ik eind januari Dirk Van Duppen belde met de vraag of hij het debat rond homeopathie op onze website eens wilde bekijken aarzelde hij een beetje. Hij vond immers dat die mannen van SKEPP er beter aan zouden doen ook de farmaceutische industrie aan te klagen en zich niet enkel te beperken tot alternatieve geneeswijzen. Een dag later maakten we een afspraak en twee dagen voor onze afspraak werd ik overstelpt met 12 bladzijden voorbereidende nota’s, teksten, studies, en links ter voorbereiding van het interview.
Dirk was meteen zeer duidelijk: “Het is nu echt wel bewezen dat homeopathische medicijnen niet beter presteren dan placebo.”

Dirk hekelt echter in de eerste plaats de farmaceutische industrie, die ook heel wat middelen op de markt blijkt te brengen die het nauwelijks beter doen dan placebo. Hij looft de patiënt gerichte aanpak van de homeopaten en pleit voor een geneeskunde waar de patiënt centraal staat en waar veel meer rekening wordt gehouden met het natuurlijk verloop van de genezing en met contexteffecten.

Winst is de drijfveer tot bedrog

han: We willen dit interview doen naar aanleiding van de actie van SKEPP tegen homeopathie. Die overdosis actie veroorzaakte nogal wat commotie, ook op DeWereldMorgen.be.i Een deel van de reacties duidt erop dat mensen eigenlijk homeopathie verdedigen uit protest tegen de farmaceutische industrie.

Die mensen hebben natuurlijk voor een stuk gelijk. Veel van de kritieken die SKEPP maakt over de homeopathie gaan trouwens ook op voor de farmaceutische industrie. Voor de beide sectoren is er één grote kwaal: winstbejag. Van het moment dat je geneeskunde plaatst binnen een commerciële logica, staat niet langer de patiënt centraal, maar wel het maken van winst. De belangrijkste drijfveer tot het bedrog en manipulatie, bij zowel de homeopaten als de farmaceutische industrie, is die jacht naar steeds meer winst. Dat is eigenlijk ook waar mijn boek (De Cholesterol oorlog) over ging.

Iedereen herinnert zich nog wel de schimmelnagel spotjes, die vieze beestje die onder je nagels kruipen. Daar zat Novartis achter, die daarmee Lamisil probeerden te slijten. Die spotjes werden dan ook nog eens vertoont als mededelingen van openbaar nut. Dat is nu al enkele jaren geleden maar ik herinner me nog heel goed de eerste week dat ze die spotjes zijn beginnen uitzenden. We kregen op één week 8 patiënten die onterecht ongerust op consultatie kwamen wegens vlekjes op de teennagels.

Er kwam ook een kindje van 8 jaar, niet voor haar teennagels, maar omdat ze door dat spotje last had van nachtmerries en niet meer kon slapen. Dit is een mooie illustratie van medicalisering en bangmakerij. ii

Maar die techniek zie je dus zowel bij de homeopathie als bij de gewone geneeskunde: de mensen bang maken om er vervolgens munt uit te slaan. Beiden doen ze er ook alles aan om patiënten afhankelijk te maken in plaats patiënten te leren hoe ze hun gezondheid in eigen handen kunnen nemen.

han: Maar er is toch wel een verschil tussen beiden. De meeste medicijnen hebben toch echt een werking, terwijl dat bij homeopathische middelen betwistbaar is. Je kan toch niet zeggen dat alle medicijnen, die artsen voorschrijven, geen werking hebben of overbodig zijn.

Dirk: Dat beweer ik helemaal niet natuurlijk. Je moet eerst goed begrijpen hoe een medicijn kan geregistreerd worden. Een medicijn moet minstens positief scoren op twee RCT’s (Randomized Controlled Trials). Dat gaat over vergelijkend onderzoek waarbij een patiëntenpopulatie willekeurig wordt verdeeld in twee groepen. Eén groep die het medicijn krijgt en een andere helft krijgt een neppil. Die testen zijn dubbelblind, dat wil zeggen dat noch de patiënt noch de arts die behandelt weten wie al dan niet de neppil krijgt. Men meet nadien of er tussen die twee groepen betekenisvolle verschillen zijn in de genezing. Als er een betekenisvol verschil is tussen beide groepen, kun je vaststellen dat het medicijn actiever is dan een placebo.

Toen ik afstudeerde was er Nootropil®, een middel dat de bloedcirculatie in de hersenen zou verbeteren. Dat middel stond 20 tot 25 jaar geleden in de top vijf van de best verkochte medicijnen in België. Het werd gebruikt voor beroertes, mensen met duizeligheid, bejaarden die zich wat duizelig voelden, voor mensen die niet goed studeerden, dyslectische patiënten, ADHD, …  Kortom, als het met de hersenen te maken had, schreef men Nootropil® voor. In veel landen uit het zuiden werd er bij de begoede middenklasse reclame gemaakt voor Nootropil® met de bewering dat je kinderen daar beter van zouden studeren. Jarenlang heeft dat de ziekteverzekering honderden miljoenen franken gekost. Tot men eiste dat men ook met Nootropil® die bewuste RCT’s zou gaan doen en wat bleek: Nootropil® deed niets.

Er zit iets serieus fout in de registratie van de geneesmiddelen.

Vanaf het ogenblik dat een bedrijf twee trials kan voorleggen, waarbij men kan aantonen dat het medicijn significant betere uitkomsten geeft dan placebo en wanneer ze de veiligheid kunnen garanderen, dan wordt dat geregistreerd. Maar het kan best zijn dat er van datzelfde medicijn 8 of 10 trials werden uitgevoerd die negatief waren. Er zit dus iets serieus fout in de registratie van de geneesmiddelen. Bovendien zijn die trials gesponsord door de industrie zelf, wat ook niet koosjer is.

Men publiceert enkel de positieve resultaten en men slaagt er soms zelfs in om éénzelfde test meerdere malen te publiceren in een andere vorm. Dat wil dus ook zeggen dat het beeld dat we krijgen uit de beste wetenschappelijk literatuur een vertekend beeld is.

Maar eigenlijk is het helemaal niet logisch dat men vergelijkt met een placebo. Men zou toch moeten vergelijken met die medicijnen die op dit ogenblik gekend staan als het beste middel tegen een bepaalde kwaal. Een eis van de progressieve medische wereld is dan ook dat men ook moet vergelijken met wat er reeds bestaat, voordat men een medicijn gaat erkennen en terugbetaalbaar maken.

Het gevolg van de huidige aanpak is dat er van een goed geneesmiddel nu soms meer dan een tiental “Me Too” producten op de markt komen. Dat zijn kopies of andere versies van hetzelfde medicijn, die tot doel hebben om een deel van de markt van dat lucratieve middel mee in te palmen. Soms verlengt men het patent van een medicijn door een licht gewijzigde versie op de markt te brengen.

Bij homeopathie is het allemaal nog een heel stuk erger.

Homeopathische geneesmiddelen moeten niet eens aantonen dat ze effect hebben. Ze kunnen dus geregistreerd worden zonder dat er ook maar enig bewijs is van de werkzaamheid van die middelen.

Ze moeten alleen bewijzen dat ze niet schadelijk zijn. Dat is op zich redelijk eenvoudig, want ook homeopaten erkennen dat er eigenlijk niets in zit. Ze moeten enkel bewijzen dat ze op een propere manier geproduceerd worden. Dat is natuurlijk gewoon absurd.

han: In je voorbereidende nota’s besteed je nogal wat aandacht aan de antidepressiva. Je zegt er dat ongeveer 1 op 10 Belgen regelmatig dergelijke middelen slikken en dat hun genezingskracht geenszins bewezen is.

In België zijn er inderdaad meer dan 1 miljoen mensen die antidepressiva slikken. Om even te vergelijken, in Nederland slikt 6% van de bevolking antidepressiva, in België is dat 13% van de bevolking. Dat kost aan het RIZIV € 200 miljoen per jaar.

De Ierse psychiater David Healey is één van de voortrekkers in de kritiek op die antidepressiva. In een proces met Pfizer over het antidepresivum Serlain® is hij gaan uitzoeken waar al die studies vandaan kwamen die de werkzaamheid van Serlain® moeten aantonen. Hij ontdekte dat van 91 bestaande publicaties over Serlain® er 55 van hetzelfde bedrijf kwamen. Het gaat over een bedrijf dat voor de studie zorgt en de resultaten beheert. Dat gaat redelijk ver, ze zoeken bijvoorbeeld opinieleiders die die resultaten mee willen onderschrijven. Dat zijn dus wetenschappers die mits een flinke vergoeding hun naam zetten onder een onderzoek dat ze zelf nooit voerden. Die ontdekking zorgde natuurlijk voor een eerste schandaal.

The New England Journal of Medicine is dan 84 studies van antidepressiva die ingediend werden onder de loep gaan nemen. Daarvan waren er 38 positief, die uiteraard ook gepubliceerd werden, de overige bleken negatief te zijn en werden uiteraard nergens gepubliceerd.

13% van de Belgen slikt medicijnen waarvan niet bewezen is dat ze beter werken dan placebo

Om dat onderzoek te kunnen doen, hebben ze eerst moeten procederen tegen de Amerikaanse Food & Drugs Administration (FDA) opdat die die onderzoeken zouden moeten vrijgeven. Producenten moeten immers alle testen neerleggen bij het FDA, ze moeten ze echter niet allemaal publiceren. Het FDA houdt die onderzoeken normaal geheim, maar door beroep te doen op de “recht op informatie” wetgeving van de Verenigde Staten moest het FDA die resultaten vrijgeven.

In 2008 heeft men dan een meta analyse gedaan van al die RCT’s.iii Dat wil zeggen dat je de resultaten van de verschillende testen gaat bundelen om op die manier tot veel betrouwbaardere resultaten te komen. De uitkomst daarvan geeft aan dat de meeste patiënten niet beter worden van die antidepressiva in vergelijking met placebo.

Dat wil dus zeggen dat 13% van de Belgen medicijnen slikt waarvan niet bewezen is dat ze beter werken dan placebo.

Als we nu gaan kijken naar die resultaten

Onderdaan (horizontaal) zie je de graad van depressie waarin de patiënten zich bevinden. Vanaf 18 ben je depressief, bij meer dan 28 lijdt de patiênt aan een zware depressie. Verticaal kan je de vooruitgang afmeten. De rode driehoekjes zijn de pillenslikkers, en de grijze cirkels dat zijn de placebo slikkers.

Wat het medicijn bijdraagt is relatief klein tegenover het placebo effect.

Je ziet dus dat er bij mensen met een matige depressie nauwelijks enig verschil is tussen het placebo effect en het effect van het medicijn. Je kan eigenlijk maar merken dat er een klinisch relevant verschil is tussen beide als het verschil meer dan 0,5 haalt. Je kan dus pas enig effect vaststellen bij mensen met een zware depressie.

Opvallend is echter ook dat er een zeer groot placebo effect is. Wat het medicijn bijdraagt, is relatief klein tegenover het placebo effect.
Een derde vaststelling is dat je pas verschil ziet vanaf het moment dat mensen zeer zwaar depressief zijn. Maar de reden daarvoor is niet dat die medicijnen dan beter zouden werken, de reden daarvoor is vooral dat bij zeer zware depressies placebo niet meer werkt. Bij zeer zware depressies zou je dus die medicijnen kunnen verdedigen, want ook al is het effect klein, het minste effect is op dat ogenblik belangrijk voor de patiënt.

han: Als ik het goed begrijp blijkt dus dat voor depressie medicijnen eigenlijk niet echt blijken te helpen.

Er zijn drie manieren waarop een patiënt beter wordt. Een mooi document dat hierover handelt is de lezing van Jozien Bensing, hoogleraar gezondheidspsychologie in Utrecht en directeur van NIVEL, het Nederlands instituut voor onderzoek in de gezondheidszorg. iv

Je hebt allereerst het natuurlijk verloop, dat is ronduit het meest krachtige omdat het gaat over ons eigen immuunsysteem. Dat werkt veel efficiënter en krachtiger dan om het even welk geneesmiddel. Als je een verkoudheid hebt, dan gaat het om een virale infectie. Wel, je immuunsysteem zal dat oplossen. Dat geldt trouwens ook voor mentale aandoeningen. De meeste depressies lossen op na een paar weken wachten en rusten.

Soms is het niet eens nodig om te rusten. Er werd uitgebreid onderzoek gedaan naar lage rugpijn bijvoorbeeld. We hebben het hier niet over een hernia, maar over gewone veel voorkomende klachten onderaan de rug (lumbago). Wel die genezen na enkele weken spontaan, of je nu stilzit of beweegt, die genezen bijna steeds na twee a drie weken.

Uit dat onderzoek blijkt ook dat mensen met zwarte gedachten, mensen die denken dat er iets ernstigs aan de hand is, veel meer kans maken om chronische rugklachten te ontwikkelen. De stress die die pijn hen geeft, leidt immers tot spierkrampen en/of weefselaantasting waardoor je in een vicieuze cirkel terecht komt.

Maar als de mensen door de arts werden gerustgesteld en een positieve verwachting hebben over het genezingsproces, genezen ze ook meestal. Je kan als arts natuurlijk ook een pijnstiller meegeven, maar kinesisten en dergelijke, dat maakt eigenlijk allemaal weinig verschil.

han: Ja maar de meeste mensen die vandaag naar de dokter gaan, die verwachten gewoon dat ze met een aantal voorschriften voor de apotheker naar huis gaan.

Dat is inderdaad een probleem. Patiënten verwachten na een consultatie een voorschrift, want als ze dat niet hebben gehad zijn ze immers voor niets naar de dokter geweest. Maar dat is echt een nefaste cultuur die slecht is voor patiënt. Zo wordt hij immers afhankelijk gemaakt en worden er valse verwachtingen gecreëerd. Die cultuur is ook nefast voor goede geneeskunde en artsen die hun job goed willen doen. Die cultuur is enkel goed voor wie geld wil verdienen aan de verkoop van medicijnen.

Als arts moet je in de eerste plaats de patiënt geruststellen en hem naar huis sturen met positieve verwachtingen (redelijkerwijze natuurlijk). Patiënten die op die manier naar huis gaan na een bezoek aan de dokter genezen echt veel sneller en vlotter.

han: Dat is dan toch waar homeopaten op inspelen. Wat ze voorschrijven mag dan al niet meer zijn dan placebo, ze sturen patiënten naar huis met positieve verwachtingen, en dat werkt.

Natuurlijk spelen zij daarop in. Als je bij een homeopaat op consultatie gaat, dan besteedt die echt tijd aan zijn patiënt. Dat is een zeer positief element aan die artsen, wat volledig ontbreekt bij veel artsen die meedraaien in de prestatiegerichte geneeskunde. Op zich is dat dus interessant, ook al omdat die aandacht voor de patiënt zeer helende effecten heeft, dat werkt gewoon. Als je warme aandacht geeft aan je patiënten, dan blijkt dat ook echt te werken.

Om even terug te komen op de verschillende manieren waarop een patiënt tot genezing komt. We hadden het al over het natuurlijk verloop, wellicht het krachtigste en ook meest aangewezen in heel veel gevallen.

Een tweede manier is wat men biomedisch noemt. Het genezen door antibiotica bijvoorbeeld. Eigenlijk is dat zelden nodig, al kan antibiotica soms levensreddend zijn.

Het is de biomedische manier die vandaag centraal staat in de geneeskunde en zeker en vast in het onderzoek. Zo is er nauwelijks onderzoek gebeurt naar dat natuurlijk verloop van veel ziektebeelden. Uit het onderzoek dat beschikbaar is, blijkt nochtans dat de toegevoegde waarde van medicijnen in vergelijking met het natuurlijk verloop en placebo dikwijls zeer klein is.

In de meeste studies beschouwt men placebo als ruis

Het is dus zeer erg dat nagenoeg alle onderzoek geconcentreerd wordt op medicijnen en er nauwelijks aandacht is voor het natuurlijk verloop. Bovendien beschouwt men in de meeste studies placebo als ruis en is het dus niet object van de studie.

Als je dan gaat kijken naar die antidepressiva bijvoorbeeld, dan zie je dat juist dat placebo effect zo sterk is dat het verschil tussen placebo en medicijnen meestal beneden de klinisch waarneembare grens blijft.

Dan zijn we aan de laatste manier waarop een patiënt tot genezing komt, de context effecten. Ik ga nu even wat les geven over die context effecten of placebo, dat is belangrijk opdat je mee zou zijn in het de rest van het verhaal.

Er zijn rond placebo drie effecten die gedocumenteerd werden.

1) Conditionering
Als een bepaalde behandeling, bewust of onbewust, geassocieerd wordt met vroegere ervaringen, dan ga je daar op reageren. Oorontsteking bij kinderen is één van de meest voorkomende infecties die gepaard gaan met koorts hebben en ziek zijn. Als een kind een acute oorontsteking heeft en je kijkt naar die trommelvliezen dan heb je echt compassie met klein mannen. De idee vroeger was dan ook steevast om gelijk antibiotica voor te schrijven. Maar uit tests bleek dat de beste genezende groep de placebo groep was. De antibiotica groep gaf nagenoeg geen verschil, buiten dat de kinderen meer last hadden van diarree en meer resistentie ontwikkelden tegen antibiotica.

Als je die kinderen degelijke pijnstillers meegeeft, dan zijn ze nagenoeg allemaal binnen de drie dagen genezen. Dat wil dus zeggen dat je de ouders van die kinderen moet geruststellen. Je moet hen meegeven dat ze voldoende pijnstillers moeten geven, veel laten drinken, veel laten slapen, het neusje regelmatig spoelen. Als de koorts na drie dagen nog aanhoudt, dan mogen ze een antibiotica kuur starten. Meer dan 95% van de kinderen geneest dan binnen de drie dagen.

Als die mensen nu naar de Homeopaat gaan waar ze een korreltje krijgen, dan wijten ze die genezing natuurlijk aan dat korreltje. Sommigen gaan eerst naar een arts die antibiotica voorschreef, na twee dagen is het kind nog ziek waarop de homeopaat zegt: stop maar met die antibiotica en geef dit korreltje, dan wijten ze zeker en vast de genezing aan dat korreltje.

Die mensen gaan dan conditioneren, ze gaan de genezing in verband brengen met dat korreltje. Sommigen grijpen dan bij een andere kwaal ook naar een korreltje, en dan gaat het placebo effect voluit spelen

Placebo werkt ook bij dieren zeer sterk. Als je bijvoorbeeld een hond inspuit met adrenaline, dan stijgt zijn bloeddruk. Dien je diezelfde hond een kalmeringsmiddel toe, dan daalt zijn bloeddruk. Als je nu een hond regelmatig inspuit met een kalmeringsmiddel terwijl je een bel laat luiden, dan zal zijn bloeddruk ook dalen. Als je dan na een bepaalde tijd de bel laat luiden en hem inspuit met adrenaline, dan zal zijn bloeddruk dalen. Ook bij dieren is een geconditioneerd placebo effect zeer sterk, sterkers zelfs dan de stoffen die je inspuit.

Verwachtingen in je hersenen brengen biochemische processen op gang in je lichaam

Een tweede element in die context effecten zijn de verwachtingen die men creëert. Die kunnen zowel positief als negatief zijn. Als de arts de patiënt bang maakt over zijn rug, dan gaat die patiënt ook echt meer pijn hebben aan zijn rug.

Er is het controlegevoel. Dat komt erop neer dat de patiënt het gevoel heeft dat hij de zaak onder controle heeft, dat hij zijn ziekte de baas is. Men heeft bijvoorbeeld met vijf pijnstillers (waaronder morfine) een aantal tests gedaan. Een patiënt met veel pijn ligt aan een infuus. De verpleegster dient via het infuus een pijnstiller toe, waardoor de patiënt dus niet kan merken wat er gebeurt. In het ene geval geeft ze aan de patiënt mee dat er morfine wordt toegediend met de boodschap dat de pijn nu snel zal over zijn. In het andere geval dient ze morfine toe zonder de patiënt iets te zeggen. Dan gaat men bij de patiënt de pijnreductie meten. Voor alle pijnstillers blijkt dat als men het toedient, gekoppeld aan een positieve verwachting, dan zal die veel beter werken dan als je die pijnstiller toedient zonder dat de patiënt er zich van bewust is. Het blijkt ook dat de pijnstiller dan veel sneller gaat werken.

Je dient dus een actieve substantie toe, maar door die te koppelen aan een positieve verwachting geef je er het placebo effect gratis bij. Dat soort van placebo is een verstandig placebo natuurlijk. Doordat je de patiënt meegeeft dat je hem een krachtige pijnstiller toedient, worden zijn pijnreceptoren toegankelijker voor het medicijn. Dat is normaal, omdat verwachtingen in je hersenen biochemische processen op gang brengen in je lichaam.

Sinds 10 jaar kunnen ze functionele hersenscans maken. Dat wil zeggen dat ze de structuur van de hersenen kunnen zien en welke delen van de hersenen wanneer actief zijn en hoe ze reageren op bepaalde impulsen. Je kan tegenwoordig zelfs zien welke hersencellen al dan niet zijn geactiveerd. Dat wil zeggen dat men gevoelens kan registreren, autisme in kaart kan brengen, schizofrenie bestuderen,….

Als men pijnstillers inspuit, kan je met die technologie nagaan welke neuronen al dan niet geactiveerd worden, maar dat kan dus ook indien men een placebo toedient. Men stelt vast dat als men een positief psychosociaal signaal geeft, dezelfde neuronen gaan activeren.

Het placebo effect zit dan wel tussen de oren, toch gaat het om echte chemische reacties die op gang komen in het lichaam. Je lichaam gaat dus reageren op zintuiglijke inputs. Je kan zelfs zeggen dat die zintuiglijke input in grote mate je lichaam gaan sturen.

Warmte, empathie, oogcontact hebben gunstige effecten op het genezingsproces

Dan is er als laatste element, het affect of de relatie tussen arts en patiënt. Er blijkt een zeer groot verschil te zijn tussen artsen die op een warme manier met hun patiënten omgaan of artsen die op een koude afstandelijke manier met hun patiënten omgaan.

Men heeft nu bewezen dat warmte, empathie, oogcontact,… gunstige effecten hebben op de therapie, zowel naar tevredenheid als naar gezondheid toe.

Er is onderzoek gebeurd naar menstruatiepijnen waarbij men een groep patiënten liet behandelen door een koude arts en een ander groep door een warme arts. Beide artsen gaven zowel positieve als negatieve verwachtingen mee.

Die warme arts gaf dus aan de ene patiënt mee dat het allemaal zo erg niet was en dat het snel zou genezen en aan de andere patiënt dan weer dat het ging om iets heel hardnekkig waar niet veel aan te doen is.

De koude arts gaf ook zowel positieve als negatieve verwachtingen mee. Het resultaat was dat bij een positieve boodschap van de warme arts de pijnschaal daalde tot -7 in vergelijking met de koude arts. De patiënt vertrouwt de warme arts ook veel beter dan de koude arts. Dus als die koude en warme arts negatieve verwachtingen meegeven, dan vertrouwen ze niet echt die koude arts.

han: Begrijp ik je goed en pleit je voor meer placebo in de geneeskunde?.

Laat ons beginnen het niet meer te hebben over placebo effect. Placebo wil immers per definitie zeggen dat je iemand voorliegt, je patiënt iets wijsmaakt. We kunnen het daarom beter hebben over context effecten. Want als je het placebo blijft noemen, dan kan je verdedigen dat je de patiënten iets gaat wijsmaken.

han: Hoe meer pijn, hoe duurder het pilletje?

En weet je nu wat, dat werkt ook zo. Er is een studie die aangeeft dat eenzelfde pijnstiller beter werkt wanneer men aan de patiënten vertelt dat hij duur is.

han schiet in een lach

Maar dat is echt niet om te lachen. Daar is echt onderzoek naar gepleegd en dat blijkt echt effect te hebben. Context effecten op leugenachtige manier, dat kan je niet toepassen omdat dat ethisch gewoon niet verantwoord is. Het is echter niet louter ethisch een probleem, het is gewoon ook niet goed voor de patiënt. Zelfs al voelt de patiënt zich in eerste instantie beter omdat hij een duurder pilletje kreeg, het maakt hem afhankelijk en op lange termijn wreekt zich dat ook.

han: Ja maar ik snap het probleem niet. Je schrijft mij een medicijn voor dat er geen is, en ik voel me daardoor beter, ik genees. Als je mij probeert wijs te maken dat ik datzelfde kan bereiken door te zuigen op snoepje of suikerklontje, dan zal dat toch niet werken, je kan toch niet dezelfde reacties in je lichaam ontketenen als je weet dat het gaat om een nepmedicijn.

Dat klopt natuurlijk. Neem het voorbeeld van die acute oorontsteking. Als ik een korreltje voorschrijf dan zal die ontsteking genezen. Ik kan ook aan de patiënten uitleggen dat wetenschappelijk onderzoek aangeeft dat je bij een oorontsteking gewoon moet rusten, veel water drinken, de neus spoelen, een pijnstiller nemen (indien nodig)… en dat het dan na twee tot drie dagen genezen zou moeten zijn. Dat werkt ook. Bovendien werken in een ouder-kind relatie de context effecten door van de ouder naar het kind.

Ook bij een verkoudheid kan ik je als patiënt een korreltje meegeven, of ik leg je uit wat de wetenschap echt zegt en toon dat eventueel op de computer. Je kan ook je verklaringsmodel uitleggen aan de patiënt. Dat werkt echt wel, en je maakt je patiënt niet afhankelijk van een pilletje.

Placebo effecten omzetten naar eerlijke context effecten

Voor onze CVS patiënten (Chronisch vermoeidheidssyndroom) werken we zo. We werken daar rond bewegen en cognitieve gedragstherapie. We rijken hen wetenschappelijk onderzoek aan. Zeer concreet gaat het over een studie naar de behandeling van CVS patiënten. De ene groep kreeg bewegings- en gedragstherapie mee, de andere groep lotgenoten contact en de laatste groep gewoon natuurlijk verloop.

Uit dat onderzoek blijkt dat bewegingstherapie gecombineerd met cognitieve gedragstherapie superieur is aan de twee andere methodes. We leggen hen dus omstandig uit waarom we kiezen voor een bepaalde therapie en hoe die reeds bewees te werken. Ook gewone volksmensen begrijpen dergelijk studies en wetenschappelijk onderzoek, daar moet je echt niet zoveel pedagogisch talent voor hebben. Door dat zo aan te pakken, laten we ook voluit de context effecten spelen, en je ziet echt wel de positieve resultaten. Op die manier worden de placebo effecten omgezet naar eerlijke context effecten en zijn ze even efficiënt.

De meeste ziektes zijn zelflimiterend, met andere woorden: de natuur lost het op. Dat moeten we de mensen ook op die manier meegeven. Bovendien maak je je patiënten dan zelfredzaam, de volgende keer dat ze terug ziek worden, weten ze dat ze er na twee dagen rusten gewoon van af zijn. Je hebt patiënten gerustgesteld waardoor ze minder stress hebben, ze hebben minder angst en ze gaan daardoor ook sneller genezen.

Als we nu nog eens teruggaan naar die lage rugklachten, de lumbago’s. Vroeger schreef men daar voor systematisch 6 weken platliggen voor. Als je dat niet deed, zou je permanente rugschade kunnen oplopen.

Men heeft dat met vergelijkend onderzoek getest en toen bleek dat mensen die bleven bewegen (zonder te forceren) sneller genazen. En ook hier weer, die mensen die men geruststelde, genazen veel sneller en beter. Bovendien als ze een volgende keer last hebben van lumbago, kunnen ze zichzelf genezen.

Daar bestaat een chique naam voor: “informed shared desicion making“. Je informeert de patiënt op een eerlijke wetenschappelijk wijze, je houdt rekening met de patiënt zijn keuzes en met die informatie probeer je samen met de patiënt te zien wat de beste behandeling is in die concrete situatie.

Dat is een patiëntgerichte aanpak en daar is onderzoek naar gebeurd. Blijkt dat artsen die op die manier te werk gaan superieur scoren op alle terreinen.

De nieuwe trend in de geneeskunde is dus echt om te gaan naar een relatie arts-patiënt waarbij de arts zich niet meer boven de patiënt plaatst, maar als een gelijke. Bij Geneeskunde Voor Het Volk is dat een beetje ingebakken van bij het begin, en nu blijkt ook dat als de patiënt voelt dat je hem als gelijke beschouwt, hij ook veel beter geneest.

han: Laten we eens het voorbeeld nemen van mijn huisarts. De mensen staan daar letterlijk tot buiten aan te schuiven. Ik ben daar twee keer geweest, en na 5 minuten was ik weer buiten met telkens een hele batterij voorschriften.

Ja dat is de oude stijl klassiek geneeskunde

han protesteert: Ja, maar die arts is jonger dan jou hoor.

Je hebt inderdaad ook veel jongere collega’s die toch nog die oude stijl hanteren, en daar zijn twee redenen voor. Het is een manier om zeer veel geld te verdienen. Je ziet immers op korte tijd zeer veel patiënten. Een tweede reden is gewoon het feit dat er eigenlijk gewoon te weinig huisartsen zijn, waardoor de tijdsdruk om het snel vooruit te laten gaan zeer groot is.

De patiëntgerichte aanpak vraagt in eerste instantie meer tijd, maar op termijn brengt dat natuurlijk op. De patiënt kan immers zelf beter instaan voor zijn gezondheid waardoor hij minder snel naar de dokter moet.

han: Als ik mijn kinderen thuis houd omwille van een oorontsteking, dan heb ik wel een doktersbriefje nodig voor de school. Ik moet dus langs bij dokter, al was het maar voor een briefje voor mijn werkgever of school.

In België is dat inderdaad zeer nefast. Het blijkt ook zo te zijn dat het één van de belangrijkste redenen is waarom mensen op doktersbezoek komen: het werk eist immers een briefje van de dokter. In Nederland hebben ze het daarom afgeschaft. We pleiten ervoor om dat hier ook af te schaffen, zeker voor de korte termijn behandelingen.

Als er meer aandacht zou gaan naar die patiëntgerichte aanpak, waar heel wat elementen van homeopathie-patiënt relatie inzitten, dan zouden we al heel wat vooruit geholpen zijn. Er zou echt meer wetenschappelijk onderzoek moeten gebeuren naar de manier waarop artsen omgaan met hun patiënten, hoe ze hun patiënten geruststellen, hoeveel tijd ze eraan besteden, … en de effecten dat dit heeft op de genezing.

Als uit onderzoek blijkt dat het feit of je naar een warme of koude arts gaat een grote impact heeft op de genezing, dan moeten we artsen leren om beter te luisteren en om met meer empathie om te gaan met patiënten. Je kan mensen echt wel vaardigheidstraining geven naar empathisch vermogen. Het valt me trouwens op dat men daar tegenwoordig ook meer aandacht voor heeft in de opleidingen.

In plaats van zoals nu de homeopaten maar te laten doen, omdat ze zogezegd toch niet echt schadelijk zijn,… dat is gewoon niet waar. Vroeger fietste ik daar ook altijd omheen hoor. “Homeopathie, OK, we weten het nog niet,….” maar eigenlijk is het gewoon bedrieglijk.

Ze maken patiënten afhankelijk, het is geldklopperij tegenover de patiënten en het kost ook de gemeenschap handenvol geld. Ik ben daar echt niet meer voor en vind ook dat ik dat nu best wel luidop kan zeggen.

han: Toen we afspraken voor dit interview was je toch ook zeer kritisch tegenover de mensen van SKEPP.

Ja maar dat blijft zo hoor. De kritiek van SKEPP op de homeopaten kan je evengoed op andere geneesmiddelen geven.

Neem bijvoorbeeld het antidepressivum Cipramil. De actieve stof daarin is citalopram en dat bestaat ook generisch. Dat wil zeggen dat je een hele waaier van prijzen hebt (van €32 tot € 7 per pilletje).
Citalopram bestaat uit twee isomeren, moleculen met dezelfde structuur waarvan de ene naar links draait en de andere naar rechts draait. En zoals in de politiek is het linksdraaiende molecuul de actieve substantie en het rechtsdraaiende molecuul een inerte stof.

Toen het patent van Cipramil verviel, heeft de firma Lundbeck de truc uitgehaald om enkel het linksdraaiende molecuul over te houden en dat als een nieuw product op de markt te brengen. In Groot Brittannië werden ze veroordeeld omdat ze het nieuw medicijn aanprijsden als beter dan het voorgaande, terwijl het om hetzelfde medicijn gaat. In België is dat het meest voorgeschreven geneesmiddel tegen depressie.

Dus bovenop het feit dat het eigenlijk nauwelijks beter werkt dan placebo, verkoopt met het aan een veel hogere prijs omdat men het verkoopt als een nieuw medicijn waarop nog een patent geldt. Indien men de generische variant zou voorschrijven zou men € 30 miljoen kunnen besparen aan de ziekte verzekering.

Daar hoor ik SKEPP niet over en nochtans gaat het in dit geval over dubbel bedrog: het werkt nauwelijks en bovendien is het gewoon een medicijn dat reeds lang uit patent is.

SKEPP zou echt niet alleen de alternatieve geneeswijzen mogen viseren, maar alle bedrog aanklagen. Ze hebben gelijk in hun kritiek op die alternatieve geneeswijzen, maar net daarom zou hun kritiek op het bedrog in de geneeskunde nog scherper moeten zijn.

Er bestaat ook maar één geneeskunde. We hebben het over dezelfde mens, met dezelfde ziektes. De kritieken die ze terecht maken op de homeopathie, kan je echt soms even scherp maken op de medische industrie.

Maar dat de mensen van SKEPP de farmaceutische industrie in bescherming nemen, dat begrijp ik echt niet. Zo komt Epidemioloog en Skepp-medewerker Luc Bonneux, wiens pittige opiniebijdragen ik meestal waardeer, in het debat op DeWereldMorgen.be tussen en schrijft hij:

Ik geloof niet dat de farmaceutische industrie ooit mensen heeft verplicht om statines te slikken. Mensen slikken statines omdat ze dat prettiger vinden dan draconische dieten te volgen, te vermageren, veel te sporten en verder te leven als een Amish gelovige (wat ook werkt).v

Dat is onjuist. Mensen slikken teveel statines, en dan nog niet eens de besten maar wel de duursten. Niet omdat ze dat prettiger vinden dan diëten, wel omdat de artsen hun dat voorschrijven of aanpraten. En de artsen schrijven die teveel, en dan nog de verkeerde en duurste voor, omdat ze wetens en willens beïnvloed zijn door de farmaceutische industrie. Dat was precies de drijfveer voor mijn boek de Cholesteroloorlog. Ook Tros radar besteedt aan die problematiek een aantal uitzendingen die te herbekijken zijn.vi SKEPP zou de moed moeten hebben om dergelijk dingen aan te klagen.

han: Je zegt wel uitdrukkelijk dat het voor jou een uitgemaakte zaak is dat homeopathische geneesmiddelen niet werken.

Je kan blijven discuteren of er nu al dan niet iets in die homeopathische medicijnen zit, maar dat is niet eens van belang. Als het geneest dan werkt het, ook al weten we misschien nog niet waarom het geneest. Maar het blijkt uit onderzoek dat homeopathische medicijnen gewoon niet beter werken dan placebo.

De laatste twintig jaar zijn er zo’n 200 empirische klinische studies gebeurd naar het effect van homeopathie.vii Het sluitstuk van al deze studies werd in augustus 2005 door de Lancet gepubliceerdviii: homeopathie effecten zijn placebo effecten. “De bevinding komt overeen met de notie dat de Klinische effecten van homeopathie placebo effecten zijn.”

Homeopathie deed het dus voor geen enkele indicatie beter dan placebo. Dit in tegenstelling tot klassieke geneesmiddelen. Een leerrijke samenvatting van de geschiedenis en van heel het debat rond homeopathie en de talrijke studies die gebeurd zijn is terug te vinden in het boek dat Prof. Edzard Ernst, de eerste hoogleraar in de alternatieve geneeswijzen en zelf voormalig homeopaat, geschreven heeft samen met Simon Singh ‘Bekocht of behandeld?ix

Het meest recente document dat een zeer goede synthese maakt van dit wetenschappelijke debat is het rapport ‘Evidence Check: Homeopathy. 2010’ van het Britse parlement.x

In 2009 en 2010 werd in het Brits parlement de werkzaamheid, relevantie, kostprijs, regeringspolitiek, politiek van het geneesmiddelen erkenningsagentschap enz. doorgelicht. Het verslag van dit werk is een gedegen en uitgebreide systematisering van alle literatuur over homeopathie, door de beste Britse experten, vanuit de twee kampen. Het interessante van dit document is dat het het resultaat is van een sterke tegensprekelijkheid tussen de beste Britse experts. De conclusies van deze commissie zijn duidelijk en scherp:

“Het is nu gedegen bewezen dat homeopathie niet beter werkt dan placebo. De NHS moet de terugbetaling van homeopathie stopzetten. Placebo’s voorschrijven, ondermijnt het vertrouwen tussen artsen en patiënten en kan gevaarlijk zijn. Het reguleringsagentschap voor geneesmiddelen zou geen homeopathische producten meer mogen erkennen en zou ook niet mogen toestaan dat dergelijke producten gezondheidsclaims maken zonder bewijs voor effectiviteit. Men moet stoppen met nog verder wetenschappelijk onderzoek te doen naar de werkzaamheid van homeopathie. Men zou beter geld en middelen investeren in gedegen wetenschappelijk onderzoek naar de positieve kanten van het placebo-effect, naar de effecten van patiëntgerichte communicatie en geïnformeerd gezamenlijk beslissingsnemen door arts én patiënt.”

Empirisch onderzoek naar de eventuele fysico-chemische verklaringen voor eventuele activiteit van homeopathische oplossingen draait negatief uit

De voorstanders van homeopathie geven toe dat in die 30 C verdunde oplossingen (100 tot de dertigste macht) zelfs geen enkele molecule van het homeopathische bestanddeel zal zitten. Vanaf 12C overtreft men het getal van Avogadro: het aantal moleculen in één mol, vanaf 15C verdun je één druppel in al het oceaanwater van de aarde. Maar ze kennen water eigenschappen toe die wetenschappelijk zeer vaag zijn: zo zou het water het contact met die stof in ‘zijn geheugen opnemen’.

De afgelopen twintig jaar hebben fysici tientallen experimentele studies gedaan over de moleculaire structuur van gewoon water in vergelijking met homeopathisch geprepareerd water. Ze hebben supersterke technieken zoals nucleaire magnetische resonantie (NMR), spectroscopie, lichtabsorptie e.a. gebruikt. Ze vonden echter geen verschil tussen homeopathische oplossing en ‘niet geactiveerd’, gewoon water. Behalve eenmaal leek een NMR van homeopathisch geactiveerd water toch een ander signaal te ontvangen dan van gewoon water. Maar nu bleek dat wat was opgevangen in proefbuisjes van natronkalkglas zat en dat bij het homeopathisch schudden deeltjes van die glaswand in de oplossing geraakt zijn. Als men ander, resistenter, glas gebruikte, verdween het verschil.

Eenmaal heeft de Franse wetenschapper Benveniste het blad Nature gehaald met een publicatie van de activatie van granulocyten (witte bloedcellen) wanneer die in contact kwamen met een homeopathische oplossing waarin IgE (immunglobulinen die een rol spelen bij astma) werd opgelost. Maar zo verdund dat er onmogelijk nog een molecule te vinden zou zijn in die oplossing. Toch zouden volgens Jacques Benveniste de granulocyten geactiveerd worden,. Nature is zelf direct controle gaan doen op de proeven in het Franse labo. Toen ze de laborante die de activatie van granulocyten moest aflezen blindeerde, viel dit verschil ook weg. Benveniste ging totaal af als wetenschapper. BBC heeft heel dit verhaal met alle hoofdacteurs overgedaan in haar wetenschappelijk programma Horizon, Homeopathy The Testxi.

In 1991 heeft een Duitse wetenschapper de basisproef van Hahnemann, de grondlegger van de homeopathie, overgedaan. Hahnemann kwam tot de filosofie van homeopathie toen hij cinchona, een stof uit de barst van een Peruviaanse wilg, in grote verdunning innam en merkte dat hij koortsig en zweterig werd. Precies dezelfde symptomen van malaria, de ziekte waarbij cinchona als geneesmiddel wordt gebruikt. Cinchoa bevat kinine, een werkzame stof tegen malaria. Uit de test van Duitse wetenschappers bleek dat er geen verschil in effect was tussen de proefpersonen die een placebo innamen en de personen die homeopathisch verdunde cinchona hadden ingenomen. Hahnemanns uitkomsten, die de grondslag van de homeopathie hadden gelegd, waren gewoon fout.

De praktijk van de homeopathie richt zich op de zieke mens.

Homeopathische middelen worden vaak aangewend bij zelflimiterende aandoeningen, d.w.z. aandoeningen die spontaan genezen zonder enige behandeling. Anderzijds bestaat voor vele aandoeningen, waarbij het gebruik van homeopathische middelen wordt gepromoot, zoals pijn, een groot placebo-effect.

De praktijk van de homeopathie richt zich niet op aandoeningen of ziekten, wel op de zieke mens. De consultatie duurt doorgaans langer dan in de klassieke geneeskundige benadering en deze meer mensgerichte benadering kan zeker bijdragen tot de tevredenheid van de patiënt.

han: In de discussie op DeWereldMorgen.be wijst Patrick De Witte van SKEPP er op dat er ook zo iets bestaat als Big Homeo farma, waarmee hij wilde duiden dat het ook daar gaat over grote bedrijven die uit zijn op zoveel mogelijk winst. Dat verbaasde mij wel een beetje.

Dat is zeker zo. Het meest verkochte homeopathische middel in heel Europa is Oscillococcinum. Dat is zogezegd een middel tegen griep. Het is eigenlijk niet meer dan rotte eendelever dat men 10 tot de 200ste macht heeft verdunt. Met andere woorden: daar zit dus echt wel niets meer in.

Je kan dat middel vrij krijgen, het kan dan ook geen kwaad, want er zit niets in. Het Franse farmaceutische bedrijf Boiron haalt er wel een omzet mee van € 25 miljoen per jaar, met één rotte eendelever en ettelijke liters water.

Dat bedrijf heeft 5 fabrieken, 60 distributiecentra en 4.000 werknemers. Dat is gewoon big farma, eigenlijk is het nog erger, want de farmaceutische industrie is ook nuttig en produceert werkzame middelen, zij doen dat niet eens. Dat is eigenlijk verschrikkelijk.

han: Jij hemelt hier die patiëntgerichtheid op, en je hebt het over empowerment van de patiënten. Maar ik hoor artsen dikwijls heel hard klagen over al die patiënten die het internet afschuimen om op te zoeken wat ze al dan niet hebben en wat ze er aan zouden kunnen doen.

Maar het internet zit vol verdoken farmaceutische websites waardoor de patiënten misleid worden, dat is echt wel een probleem. Het medicaliseren via internet is echt een plaag geworden.

Je hebt natuurlijk ook een aantal zeer goede websites. De NHGxii (Nederlands Huisartsen Genootschap) website is bijvoorbeeld echt schitterend en die kan je als patiënt ook raadplegen. Er staan ook patiëntenbrieven op en die zijn echt inhoudelijk perfect. Wij printen dat hier af en geven in plaats van een voorschrift zo’n patiëntenbrief mee. Het is de taak van arts om de patiënten de weg te tonen op internet.

i https://www.dewereldmorgen.be/artikels/2011/02/08/bizarre-homeopathische-argumenten

ii Je kan de originele spot, met reclame voor Lamisil, hier nog steeds bekijken: http://www.slate.com/?id=2085432

iii http://www.plosmedicine.org/article/info%3Adoi%2F10.1371%2Fjournal.pmed.0050045

iv Haar presentatie op de studium generale van Utrecht ‘Over evidence-based medicine tussen wetenschap en praktijk’ legt die mechanismen goed uit en is te bekijken op: http://www.sg.uu.nl/prog/2009b/nacht_van_descartes.html of http://131.211.194.110/site1/Viewer/?peid=765d2eda595f49198f50bbde6cc9660d De lezing duurt ongeveer een 35 tal minuten en is geïllustreerd door een ppt presentatie die tegelijk geprojecteerd wordt.

v https://www.dewereldmorgen.be/artikels/2011/02/08/bizarre-homeopathische-argumenten?page=1

vi http://www.trosradar.nl/index.php?id=uitzending&itemUid=1237

vii De laatste 10 jaar zijn er een twaalftal meta-analyses en systematische reviews (SR) van (randomised controlled trials) de bestaande RCT’s gepubliceerd, die in de meeste gevallen geen (heleboel keuringen door de gerenommeerde Cochrane Foundation) of nauwelijks-twijfelachtig-‘inconclussive’ resultaat gaven. Controverse rond het al of niet werkzaam zijn van homeopathie bleef aanwezig gezien de lage kwaliteit(te klein aantal, slecht gerandomiseerd, niet geblindeerd) van veel van de RCT’s die opgenomen zijn in die SR’s.

viii Shang et al. (universiteit Bern, overheid gefinancierd) maakten een meta-analyse die aan de hoogste kwaliteitseisen voldoet (inclusief de analyse van bias effecten door funnel plots en meta-regressie modellen) van de belangrijkste RCT’s met homeopathische middelen voor een breed scala van aandoeningen. (Lancet 2005: 366:726-32). 110 onderzoeken werden geanalyseerd. Daaruit hielden zij 21 RCT’s van hoge kwaliteit over, d.w.z. met een voldoende groot aantal patiënten, deugdelijke ‘blinding’ en correcte randomisering. 110 onderzoeken met klassieke geneesmiddelen die gematcht zijn voor aandoening of uitkomst met de onderzoeken die gebeurd zijn met homeopathische middelen, werden ad random uit de Cochrane Trial Register gehaald en eveneens geanalyseerd volgens exact dezelfde hoge kwaliteitscriteria. Daarbij bleven er na selectie volgens de hoge kwaliteitsselectie slecht 9 RCT’s over. Dus er waren meer onderzoeken van hoge kwaliteit gebeurd met homeopathische middelen, dan met klassieke geneesmiddelen.

ix Bekocht of behandeld? De feiten over alternatieve geneeswijzen.’(Uitgeverij De Arbeiderspers. 2010. Amsterdam, Het boek werd In 2008 gepubliceerd en in 2010 in het Nederlands vertaald)
https://www.arbeiderspers.nl/web/Auteurs/Boek-5.htm?dbid=29173&typeofpage=94280

xHouse of Commons. Science and Technology Committee. Evidence Check: Homeopathy. 2010: http://www.publications.parliament.uk/pa/cm200910/cmselect/cmsctech/45/4502.htm

xiHomeopathy The Test. Te herbekijken op you-tube. Duurt 43 minuten.

xii http://nhg.artsennet.nl

take down
the paywall
steun ons nu!