Deze woorden legde Gabriel García Marquez in Honderd jaar eenzaamheid in de mond van Aureliano Bundia, die tijdens de hevige Latijns-Amerikaanse burgeroorlogen tussen conservatieven en liberalen de conservatieve regering belegerde zonder binnen de lijntjes van het liberale kamp te kleuren.

Het behoud van ons politiek systeem is onmogelijk

Wij verliezen ook onze tijd. Wat hebben de door ons verkozen vertegenwoordigers te bieden? De verkozenen hanteren krampachtig een politieke methode die in ons land – of het nu splitst of niet – ten dode opgeschreven is. We moeten de situatie niet mis verstaan: in wezen zijn onze politici niet beter of slechter – geëngageerder of opportunistischer – dan hun collega’s in andere landen met een liberale vertegenwoordigende democratie. Ze spelen dezelfde machtsspelletjes, laten zich leiden door dezelfde electorale berekeningen en zalven en slaan naargelang het hun professionele politieke carrière het beste uitkomt. En uiteindelijk wordt dit handelen gedreven door een over partijgrenzen heen gedeelde wil om een regime, een politiek systeem in stand te houden waarin milde veranderingetjes mogelijk zijn en de carrière van een professionele politicus kan gedijen.

Dit wil niet zeggen dat de vanuit waarden handelende politicus of politica niet bestaat, maar die waarden worden op de weg naar het centrum van de beslissingsvorming gekneed en wie zich hiertegen verzet, blijft per definitie in de marge.

Dit systeem werkt stabiel in een heleboel landen die op veel vlakken niet veel verschillen van het onze. Er is echter slecht nieuws voor de Belgische politici: de combinatie van uitdagingen op het vlak van sociale politiek, de communautaire loopgravenoorlog en het onderliggende verst(r)ikkende web van benoemingen en instellingen maken het behoud van ons politiek systeem onmogelijk. Een gelijkaardige druk voelen veel andere Westerse democratieën eveneens – de algemene politieke instabiliteit is sterk gestegen in de laatste jaren en kwam in een stroomversnelling sinds overheden tijdens de financiële crisis de schulden van banken op de schouders van de bevolking plaatsten.

Er wordt al 40 jaar om de problemen heen gelopen

De knoop is in België echter veel moeilijker te omzeilen omdat we sinds de jaren ’70 om de problemen heen zijn gelopen. Elke staatshervorming was een oefening in het aanpassen van wat moest aangepast worden opdat niets zou veranderen. De huidige politici zitten nu met de erfenis van een wildgroei aan beslissingsprocessen en politieke posten die onhoudbaar is. Ze zitten als het ware gekneld tussen het wafelijzer. De traditionele partijen durven hier geen pas te zetten omdat er in een transparanter en logischer systeem minder lakens uit te delen zijn. En het uitdelen van deze lakens is wat deze partijen machtig maakt.

Er zijn ook andere spelers in het politieke spel die zich hierover kritisch opstellen. De electoraal succesvolle belager van het compromis à la Belge, de N-VA, heeft zich in de rol van salonfähige rebel genesteld. Dit levert hen momenteel meer gewicht en geloofwaardigheid op dan het Vlaams blok/belang ooit heeft kunnen bereiken. Ze zullen waarschijnlijk wel enkele “kwalen” van het “zieke systeem” willen aanpakken, maar qua machtspolitiek kan men zich meteen al vragen stellen bij het feit dat de N-VA claimt voor dé Vlaming te spreken terwijl de partij minder dan een derde van de Vlamingen vertegenwoordigt.

Maar bovenal heeft de N-VA een oplossing uit de 20ste eeuw voor een probleem van de 21ste eeuw. De partij wekt de illusie dat Vlamingen hun welvaart het best kunnen beschermen als die niet langer gedeeld wordt met de bodemloze put die Wallonië heet. Ze doen ons denken dat Walen ook beter af zullen zijn als ze geresponsabiliseerd worden en hun eigen boontjes leren doppen wanneer de federale solidariteitsmechanismen gesplitst zijn. Met de N-VA en haar conservatieve en neoliberale programma dreigen de sociale verworvenheden van de 20ste eeuw in sneltreinvaart verloren te gaan. Vlaamsgezinden hebben de historische verantwoordelijkheid om het splitsen van de sociale zekerheid te bekijken door een sociaaleconomische bril in de plaats van de veelgebruikte communautaire variant. Dat zijn ze de toekomstige generaties – ook de Vlaamse – verschuldigd.

We leven in een Europese eengemaakte markteconomie. In deze economie wordt de concurrentie tussen de sociale systemen van lidstaten georganiseerd en wordt het land beloond dat bereid is het diepste in zijn sociale vel te snijden. En hoe kleiner de omvang van de sociale zekerheid, hoe gemakkelijker een lidstaat te chanteren is om sociale beschermingsmaatregelen op het offerblok te plaatsen. Dit is een race naar de bodem van de put die voor burgers geen enkele langetermijnoplossing biedt. Ik verzet me tegen de splitsing van de sociale zekerheid omdat ze de sociale race naar de afgrond in een stroomversnelling zal brengen.

We moeten ons lidmaatschap van de samenleving serieus nemen

Wat dat betreft wil ik ook geen illusies scheppen: zonder uw inbreng zullen de andere partijen dit probleem ook niet oplossen. Professionele politici zijn als elektriciteit; ze volgen de weg van de minste weerstand. Ze ondersteunen allemaal hetzelfde politiek-economisch evenwicht dat onze sociale verworvenheden te grabbel gooit en de werkloosheid in stand houdt of zelfs vergroot.
Wat alle vertegenwoordigende democratieën mankeren, zijn burgers die actief deelnemen aan de politiek. We zijn verwend en nemen er genoegen mee dat we eens om de zoveel tijd wat mogen gaan shoppen in de politieke supermarkt. Tijdens de verkiezingen consumeren we de democratie. We nemen het product – het partijprogramma – dat het dichtst bij onze ideeën ligt. Dat partijprogramma moeten we zelfs niet meer lezen. De analyse van die programma’s wordt voor ons netjes in een stemtest gegoten die ons een kant-en-klaar antwoord biedt op de vraag wat onze politieke voorkeur is.

Deze kijk op democratie staat volledig haaks op de manier waarop democratie haar intrede heeft gemaakt in de maatschappij. Als wij politieke en economische democratie willen, zullen we zelf terug op het toneel moeten verschijnen en actief deelnemen aan de belangrijke maatschappelijke beslissingen. De laatste jaren hebben ons geleerd dat stemmen op iemand die zegt dat verandering mogelijk is, niet voldoende is. We moeten ons lidmaatschap van de samenleving serieus nemen en ook buiten de stembus onze stem laten horen en voelen in de maatschappij.

Sinds de val van de regering vorig jaar is er al heel wat onvrede over de huidige gang van zaken geuit en zijn er een aantal initiatieven genomen die het doel hebben ‘een andere stem’ in de samenleving te ventileren en te vertegenwoordigen. Lijsten van niet-stemmers, shame-betogingen zonder politieke eisen, feesten voor records regeringsonderhandelingen en frietrevoluties die voor solidariteit ijveren gaan echter nog lang niet tot de essentie van wat de politieke crisis in België aantoont: dat democratische legitimiteit moet wijken voor de agenda van te veel verkozenen en de belangen die ze verdedigen.

Om tot die essentie te komen moet het inhoudelijk maatschappelijk debat op tafel komen. We mogen het niet schuwen. Integendeel, het moet net openlijk en ten gronde gevoerd worden. Maar waarschijnlijk moeten daarvoor eerst nog een aantal illusies sneuvelen.

Snel hoort men ook de gemakzuchtige, cynische repliek dat initiatieven van onderuit niets uithalen. Voor hen volgende vraag: Wie had in november 2010 gedacht dat volksprotesten twee dictators konden doen zwichten en nog een resem andere regimes aan het wankelen brengen? Elke regio heeft haar eigen context, maar deze gebeurtenissen zijn ook voor ons relevant omdat ze aantonen dat de samenleving wel degelijk maakbaar is. Beste medemens, het is aan ons. We hebben genoeg tijd verloren.
 

Frank Vanaerschot is medewerker bij Netwerk Vlaanderen, maar schrijft dit artikel ten persoonlijke titel